Giáng Sinh vừa qua, người dân thành phố Kharkiv, đông bắc Ukraine, đón mừng Chúa sinh ra đời dưới lòng đất, và cũng như thế, trong thời khắc đầu tiên của năm mới 2023.
Khu dân cư Bắc Saltivka, nằm ở rìa phía bắc thành phố Kharkiv, từng có khoảng 300,000 người sinh sống, tiếng súng tạm im hồi tuần trước, nhưng bóng ma chiến sự vẫn ám ảnh tâm trí người dân nơi đây. Khác với vùng ngoại ô các thành phố lớn xa biên giới như Kyiv, Kharkiv vẫn ngập ngụa trong bầu không khí kinh hoàng của những tháng ngày giao tranh. Dấu vết chiến tranh không biết đến bao giờ mới xóa nhòa, khi những tòa nhà bị cháy đen vì bom đạn, đứng sừng sững, vô hồn. Các tuyến đường, sân chơi dành cho trẻ em và sân đá bóng địa phương, bây giờ đầy rẫy những chiến hào.
Nhiều người dân Kharkiv theo Chính thống giáo Đông phương, lẽ ra đón Giáng sinh vào ngày 7 Tháng Giêng, nhưng năm nay, chính phủ Ukraine yêu cầu các địa phương tổ chức Giáng sinh cho người dân vào ngày 25 Tháng Mười Hai, theo đúng lịch của phương Tây. Chính quyền thành phố ban đầu bối rối về kế hoạch tổ chức đêm Giáng sinh, đặc biệt khi sắc lệnh tắt đèn vào ban đêm được áp dụng từ những ngày đầu chiến sự vẫn còn hiệu lực. Thị trưởng Kharkiv Ihor Terekhov từng có lúc cân nhắc hủy toàn bộ chương trình mừng lễ, nhưng cuối cùng, ông nói mình không cam tâm lấy đi niềm vui thân thuộc hàng năm của không chỉ người lớn mà cả trẻ em. “Cuộc chiến vốn đã cướp đi quá nhiều thứ của lũ trẻ con rồi,” ông nói.
Và lễ đón mừng Chúa giáng sinh đã được thực hiện, nhưng không hề giống bất cứ lễ Giáng Sinh nào, vì nó được tổ chức với quy mô hạn chế. Hôm 19 Tháng Mười Hai, Thị trưởng Terekhov cho khai trương cây Giáng sinh ở nhà ga tàu điện ngầm thành phố, gần như ngay dưới điểm đặt cây hàng năm ở Quảng trường Tự do, nhưng mọi hoạt động phải diễn ra dưới lòng đất. “Quảng trường từng là mục tiêu pháo kích. Đối phương đã có mọi tọa độ cần thiết,” ông giải thích.
Kharkov nằm cách biên giới Ukraine – Nga khoảng gần 22 dặm. Đợt phản công thần tốc của quân đội Ukraine vào Tháng Chín đã đẩy pháo binh Nga lùi sâu, giúp thành phố thoát khỏi tầm pháo kích, song người dân ở đây vẫn chưa thể quay về nhịp sống thời bình đúng nghĩa. Áo chống đạn dành cho trẻ em sơ tán vẫn là mặt hàng phổ biến nơi đây. Trước khi chiến sự bùng phát, thành phố Kharkiv, thủ phủ tỉnh cùng tên, có dân số khoảng hai triệu người. Khoảng một nửa số này đã sơ tán, trong đó có phần lớn cư dân vùng Bắc Saltivka.
Ở khu dân cư Saltivka 3, nơi chịu thiệt hại nghiêm trọng trong chiến sự, những người bám trụ lại vẫn cố gắng xoay sở qua ngày, dù thiếu những dịch vụ cơ bản nhất. Họ sưởi ấm bằng lò củi, thông khí bằng cách đục lỗ trên những tấm ván gỗ gia cố cửa sổ. Chính quyền trung ương tại Kyiv cho thiết lập một khu lều nhân đạo trong vùng để giúp những ai rơi vào tình cảnh “đường cùng” trong cuộc chiến.
Vào giai đoạn cao điểm chiến sự hồi cuối Tháng Hai và trong Tháng Ba, căn hầm dưới nhà thờ của cha xứ Valera có lúc là nơi che chở cho hơn 50 người. Những buổi thánh lễ vẫn diễn ra dưới lòng đất, dù cho trên đầu họ là bom rơi đạn lạc. Hồi giữa Tháng Mười Hai, khi Nga pháo kích làm mất điện và nước ở khu Saltivka 3, người dân đổ về chật kín khu lều. Họ tới đây để sưởi ấm và lấy chút đồ ăn nóng để vượt qua cái lạnh. “Tôi cảm nhận rõ nỗi đau tinh thần ở những người dân Saltivka, trong đó có cả trẻ em,” cha xứ Valera chia sẻ. Ông cho rằng nỗi lo về mùa đông giá lạnh đang ngày càng trĩu nặng trong tâm trí người dân, vốn đã mệt mỏi vì cuộc chiến quá nhiều đau thương. “Đôi mắt bọn trẻ cứ hoang mang dè chừng khắp nơi. Chúng thường giật mình khi có ai đó đóng mạnh cửa,” vị linh mục kể lại.
Điểm nhấn trong loạt chương trình đón Giáng sinh ở Kharkiv năm nay là vở nhạc kịch “Bà chúa băng”, với ba suất diễn mỗi ngày giữa nhà ga ngầm. Đạo diễn Alexei Nastachenko nói vở kịch sẽ không đả động gì đến chiến sự, thay vào đó mượn một câu chuyện cổ tích giả tưởng về người hùng đấu với phù thủy để ca ngợi tình bạn và lòng dũng cảm. “Kharkov thời chiến được đoàn kết bằng tình yêu thương ở mỗi người dân thành phố dành cho nhau. Khi chiến sự chấm dứt, có lẽ chúng tôi sẽ là những người hạnh phúc nhất thế giới,” ông nói.
Alexei Antipovich, người đứng đầu hãng khảo sát dư luận Rating ở Ukraine, nói rằng các cuộc thăm dò cho thấy một nghịch lý thú vị rằng đa số người dân đang cảm thấy vững tin hơn vào tương lai. Cuộc chiến kéo dài gần một năm qua đã khiến đất nước từ tình trạng chia rẽ về chính trị và văn hóa trở thành một khối đoàn kết hơn.
Người dân Ukraine cũng lạc quan hơn về tương lai, với tinh thần tự tôn dân tộc và nhận thức về quốc gia cao hơn trước. Khoảng 97% người tham gia khảo sát với Rating tin rằng Ukraine cuối cùng sẽ chiến thắng. “Chúng tôi mạnh mẽ hơn bản thân mình từng nghĩ,” Tatyana Protsenko, cư dân khu vực Bắc Saltivka của Kharkiv, chia sẻ. Gia đình cô đang phải sống trong tòa nhà từng tám lần trúng đạn pháo kích, nhưng Yehor Bezuglov, chồng cô, vẫn thể hiện niềm lạc quan về một tương lai có thể xây dựng lại cuộc sống hòa bình.
Bước sang năm mới 2023, người dân Kharkiv đang hồi hộp và lo sợ về nguy cơ lực lượng Nga quay trở lại. “Tiếng súng rồi sẽ dần quen, nhưng sự yên tĩnh sau đó mới đáng sợ. Chẳng ai biết lúc nào tình hình sẽ khá hơn hay tệ hơn, nhưng ngày mai, chúng tôi vẫn lại đón năm mới như thế, dưới lòng đất, và sẵn sàng cho những trận bom rơi,” Bezuglov nói.
