Vụ thảm sát man rợ tại Monterey Park, California khiến dư luận nhắc lại về luật sử dụng súng tại tiểu bang California, nơi vốn nổi tiếng khó mua súng. California quy định thời gian chờ đợi bắt buộc và kiểm tra lý lịch đối với các giao dịch mua súng. Tiểu bang này cấm vũ khí tấn công kiểu quân sự (military-style assault weapons), một trong tám tiểu bang cùng với Washington DC, có luật như vậy.
Năm 2016, California trở thành một trong những tiểu bang đầu tiên thông qua luật cờ đỏ (red-flag law), cho phép nhân viên chức trách có quyền tước vũ khí khỏi tay người được cho là gây nguy hiểm cho chính họ hoặc người khác. Nói chung, luật kiểm soát vũ khí cá nhân ở California được nhóm vận động kiểm soát súng Giffords đánh giá là mạnh nhất trên toàn quốc.
Các biện pháp an toàn súng nghiêm ngặt hơn của California bắt nguồn từ sự bùng nổ những vụ xả súng từ nhiều thập niên trước, trong đó có vụ thảm sát trẻ em năm 1989 trong sân trường Stockton và vụ giết người hàng loạt năm 1993 tại một văn phòng luật ở trung tâm thành phố San Francisco. Thượng nghị sĩ Dianne Feinstein (Dân chủ-Calif.) là một trong những người ủng hộ chính cho lệnh cấm vũ khí tấn công (assault weapons) áp dụng cho toàn quốc được thông qua vào năm 1994. Tuy nhiên, luật này (áp dụng liên bang) không được gia hạn sau khi hết hạn vào năm 2004.
Nhờ nghiêm ngặt, California có tỷ lệ tử vong do súng thấp nhất trên toàn quốc, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC). California được xếp hạng thấp thứ bảy trên toàn quốc, với 8.5 người chết trên 100,000 người vào năm 2020 – thấp hơn nhiều so với mức trung bình toàn quốc là 13.7. Texas có tỷ lệ 14.2. Georgia có tỷ lệ 17.7. Tỷ lệ cao nhất là Mississippi, với 28.6 người chết trên 100,000 người. Viện Chính sách Công của California, một tổ chức phi đảng phái chuyên nghiên cứu các chính sách và chính trị của bang, cho biết tỷ lệ tử vong của tiểu bang do các vụ xả súng quy mô lớn từ năm 2019 đến năm 2021 thấp hơn mức trung bình toàn quốc.
Các nhà lập pháp California tiếp tục thúc đẩy thắt chặt luật sử dụng vũ khí cá nhân. Thống đốc California Gavin Newsom (Dân chủ) ủng hộ luật “mở cửa” cho các vụ kiện tư nhân chống lại những kẻ buôn bán súng, cho phép các nguyên đơn khởi kiện những người buôn bán bất hợp pháp súng trường kiểu tấn công, súng trường cỡ nòng lớn, súng không có số serie (“súng ma”).
Nhưng vào Tháng Mười Hai 2022, một thẩm phán liên bang ở San Diego – Roger Benitez – đã ngăn luật này có hiệu lực. Roger Benitez chặn một số biện pháp kiểm soát súng của tiểu bang, trong đó có cả nỗ lực hạn chế kích thước băng đạn. Tuy nhiên, một tòa phúc thẩm đã đình chỉ phán quyết của Benitez liên quan kích cỡ băng đạn. Sau khi Benitez bày tỏ việc chống lại các vụ kiện đại lý bán vũ khí-đạn dược, Thống đốc Newsom gọi ông ta là “chi nhánh thuộc sở hữu hoàn toàn của giới vận động hành lang súng và Hiệp hội súng trường quốc gia.”
Tuần trước, Tổng chưởng lý California Rob Bonta cùng 17 tổng chưởng lý khác giục Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ duy trì luật của New York giúp công dân kiện các nhà sản xuất súng dễ dàng hơn. Quyết định này có thể ảnh hưởng đến nỗ lực của chính quyền California nhằm có thể thực hiện tương tự.
Hiện thời, giới hoạt động kiểm soát súng vẫn lo lắng về dư chấn từ quyết định vào năm 2022 của Tối cao Pháp viện, cho rằng Tu chính án thứ hai nói chung được thiết kế để bảo vệ quyền của những người Mỹ tuân thủ luật pháp được mang súng ngắn ra đường (outside the home) để tự vệ. Phán quyết này, gọi là “New York State Rifle & Pistol Association v. Bruen”, dẫn đến việc người sử dụng vũ khí cá nhân có thể tiếp cận dễ dàng hơn việc xin giấy phép mang theo vũ khí giấu kín được áp dụng trên toàn quốc. Tại California, phán quyết trên đã dẫn đến số đơn xin cấp giấy phép tăng đột biến và giới chức địa phương đến nay vẫn khá lúng túng về cách thực hiện.
Dù nói chung thành công nhưng lệnh cấm vũ khí tấn công của California cũng còn đang đối mặt những thách thức từ các tòa án. Như nhiều quy định về súng cầm tay, lệnh cấm – trong thực tế – có ít trọng lượng hơn so với tên gọi của nó. Luật tiểu bang California xác định rằng vũ khí bị cấm là súng bán tự động với các tính năng kỹ thuật nhất định. California cũng yêu cầu súng phải có băng đạn chứa không quá 10 viên (trong khi băng đạn sản xuất công nghiệp được bán đại trà thường 30 viên).
Bất luận thế nào, con đường pháp lý của chính quyền California vẫn còn nhiều chông gai. Giới sản xuất súng vẫn láu cá tìm cách lách luật. Họ vẫn bán những thứ thường được coi là vũ khí kiểu quân đội (military-style weapons) – trong đó có súng trường kiểu AR-15 (AR-15-style rifles), ở ngay các tiểu bang có lệnh cấm vũ khí tấn công.
Họ tiếp tục sản xuất nhiều loại súng “tuân thủ California” nhưng lại kết hợp các tính năng AR-15 để tránh phạm luật. Smith & Wesson có các phiên bản súng trường M&P 15 được thiết kế để bán hợp pháp ở California, bằng cách sửa báng súng hoặc băng đạn. Đó chính là khẩu M&P 15 được sử dụng để giết bảy người tại cuộc diễu hành Quốc khánh Hoa Kỳ ngày 4 Tháng Bảy ở Highland Park (Illinois) vào năm 2022. Hãng Daniel Defense cũng cung cấp một phiên bản súng trường DDM4 có thể bán ở California. Và đó cũng là khẩu DDM4 mà một hung thủ dùng để giết 19 trẻ em và hai người lớn tại Trường tiểu học Robb ở Uvalde (Texas) vào năm 2022.
_____________
Đêm Giao thừa đẫm máu tại California: Hung thủ Huu Can Tran là ai?
