Vài giờ sau khi đội quân gồm những cựu tù nhân và lính đánh thuê của Yevgeny Prigozhin dừng bước tiến vào Moscow, Kremlin bắt đầu giành toàn quyền kiểm soát “đế chế” Wagner.
Tờ Wall Street Journal ngày 28 Tháng Sáu 2023 cho biết, Thứ trưởng Ngoại giao Nga bay tới Damascus để đích thân gửi thông điệp tới Tổng thống Syria Bashar al-Assad: Những binh đoàn thuộc lực lượng đâm thuê chém mướn Wagner của “tay phản tặc” Yevgeny Prigozhin sẽ không còn được phép hoạt động một cách độc lập ở đó.
Giới chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Nga cũng gọi điện cho Faustin-Archange Touadéra, Tổng thống Cộng hòa Trung Phi, người có vệ sĩ riêng là lính đánh thuê Wagner, để bàn tính cách xử trí sao cho cuộc binh biến ở Nga do Yevgeny Prigozhin đầu têu không làm chệch hướng và ảnh hưởng sự bành trướng của Nga ở châu Phi. Các máy bay phản lực thuộc Bộ Tình trạng khẩn cấp của Nga cũng vội vã cất cánh từ Syria đến Mali, một trong những tiền đồn nước ngoài quan trọng khác của Wagner, để có thể kiểm soát động tĩnh của lực lượng Wagner ở nơi này.
Kremlin, trong nhiều năm luôn phủ nhận bất kỳ mối liên hệ nào với Tập đoàn Wagner, hiện cố kiểm soát mạng lưới lính đánh thuê rộng khắp do Prigozhin và các thuộc hạ của ông ta chỉ huy. Ngày 27 Tháng Sáu 2023, Putin thậm chí thừa nhận Wagner đã được nhà nước Nga tài trợ cho năm tài khóa kết thúc vào Tháng Năm. Tại Cộng hòa Trung Phi, Fidèle Gouandjika, cố vấn an ninh tổng thống nước này cho biết, Bộ Quốc phòng Nga – lần đầu tiên cử Wagner đến đây vào năm 2018 – chính là nơi đang trả lương cho 3,000 lính Wagner.
Giới chức phương Tây cho biết các công ty của Wagner đã kiếm được hàng trăm triệu đôla mỗi năm ở châu Phi, một nguồn tài chính quan trọng để duy trì ảnh hưởng của Nga ở lục địa này và để tài trợ cho các hoạt động chiến tranh ở Ukraine. Các nguồn thu nhập của Wagner bao gồm xuất khẩu vàng của Sudan sang Nga, kim cương từ Cộng hòa Trung Phi đến Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và gỗ sang Pakistan… Trong nhiều năm, Wagner còn là lực lượng an ninh bảo vệ các chế độ chuyên quyền trên khắp Trung Đông và Châu Phi, và gần đây hơn, họ bắt đầu mò sang Mỹ Latin và Caribe.
Tính gộp quân số ở Ukraine và Nga, Wagner sử dụng hơn 30,000 chiến binh. Lính đánh thuê Wagner – được chống lưng từ nhiều thành phần, từ chiến lược gia chính trị, nhà tài chính đến thậm chí các nhà địa chất tìm kiếm tài nguyên khoáng sản – vài năm qua đã hùng cứ ở Mali, Syria và Cộng hòa Trung Phi. Là dân đâm thuê chém mướn chuyên nghiệp, họ chào mời những “dịch vụ” an ninh cho chính quyền sở tại, chẳng hạn giúp đàn áp các cuộc biểu tình chống chính phủ ở Venezuela và Sudan. Cuối Tháng Hai 2023, cộng sự của “tổng tư lệnh” Yevgeny Prigozhin đã lên kế hoạch cho một chuyến đi bí mật tới Haiti, bàn việc cung cấp dịch vụ của họ cho chính quyền địa phương nhằm giúp duy trì quyền kiểm soát Port au Prince.
Tại Mali, chính quyền quân sự nước này đang đặt cược số phận họ vào Moscow nhằm có thể giúp giành quyền kiểm soát nhiều vùng đất vốn thuộc phe Hồi giáo từ nhiều năm nay. Hạ tuần Tháng Sáu 2023, Liên Hợp Quốc sẽ bỏ phiếu việc rút toàn bộ 13,000 nhân viên gìn giữ hòa bình, chấm dứt sứ mệnh an ninh kéo dài hàng thập niên tại nước này. Chính phủ Mali – vốn đã trả cho Wagner $10 triệu mỗi tháng – hy vọng Wagner có thể đảm nhận tốt công tác an ninh thay thế lực lượng Mũ nồi xanh LHQ.
Vào Tháng Giêng, Wagner đã tổ chức đàm phán việc gửi một lực lượng quân sự đến Burkina-Faso, một quốc gia Tây Phi hiện nằm dưới sự đe dọa của các chiến binh thánh chiến, trong khi chính phủ nước này đã quyết định trục xuất quân đội Pháp. Nơi “kiếm ăn” tiếp theo của Wagner là Bờ Biển Ngà, một bước đột phá vào khu vực bờ biển Đại Tây Dương của Châu Phi. Tháng Hai 2023, Mỹ đã chia sẻ thông tin tình báo tiết lộ một âm mưu của Prigozhin nhằm giúp phiến quân gây bất ổn cho chính phủ Chad với âm mưu giết chết tổng thống, một đồng minh quan trọng của phương Tây.
Và một báo cáo của Liên Hợp Quốc năm nay cho biết đám cố vấn Nga đã làm việc với binh lính địa phương ở Cộng hòa Trung Phi để giành quyền kiểm soát những khu vực nổi tiếng chuyên khai thác kim cương thủ công, mục tiêu là hình thành một hành lang từ các khu vực do Wagner kiểm soát qua Sudan đến trung tâm thương mại vàng bạc đá quý Dubai.
Số phận của Wagner và hoạt động phức tạp của họ đặc biệt ở châu Phi giờ đây phụ thuộc vào việc liệu Kremlin có thể loại bỏ ảnh hưởng bao trùm của Prigozhin trong khi vẫn duy trì đế chế mà hắn đã xây dựng rải khắp ba lục địa hay không. Một số quan chức an ninh quốc gia Hoa Kỳ nói rằng đây là thời cơ vàng của Washington để Mỹ giành lại ảnh hưởng trên Lục địa Đen vốn ngày càng chịu ảnh hưởng của Nga và Trung Quốc.
Chính quyền Biden và các chính phủ châu Âu đã thúc đẩy các nhà lãnh đạo châu Phi ngừng hợp tác với Wagner và thắt chặt các biện pháp trừng phạt đối với tập đoàn này. Tháng Giêng 2023, Giám đốc CIA William Burns đã gây áp lực buộc một chỉ huy hàng đầu của Libya phải trục xuất Wagner, trong bối cảnh lo ngại Wagner có thể khai thác nguồn dầu mỏ dồi dào của nước này. Bộ Tài chính Hoa Kỳ cũng đã xếp Wagner vào nhóm các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia.
Theo nhận định của Marat Gabidullin, cựu chỉ huy của Wagner ở Syria, Wagner khó có thể hoạt động mạnh như xưa nếu không nằm dưới sự chỉ huy của thủ lĩnh Yevgeny Prigozhin. Kremlin sẽ không đủ sức để kiểm soát một nhóm đầu bò đầu bướu như Wagner. Ngay cả quân đội chính qui Nga còn nhếch nhác không ra hồn ra xác thì làm sao Nga có thể nắm được đầu những kẻ vô chính phủ như Wagner?
Diễn biến những ngày sắp tới còn nhiều gay cấn khó lường. Putin chắc chắn không tha mạng Yevgeny Prigozhin và cá nhân Yevgeny Prigozhin cũng không ngồi yên để Putin ra tay trước. Điều Putin quan tâm nhất giờ đây là tước quyền kiểm soát của Yevgeny Prigozhin khỏi Wagner.
