Sự thương tiếc kéo dài cái chết của Yevgeniy Prigozhin là một thách thức đối với Tổng thống Nga Vladimir Putin, một dấu hiệu cho thấy uy tín của trùm Wagner và sự chia rẽ trong giới tinh hoa Nga và quân đội về nguyên nhân cái chết của ông ta.
Điểm tưởng niệm mọc lên như nấm sau mưa
Những người Nga thương tiếc Prigozhin đã dựng các đài tưởng niệm tạm thời ở gần hai chục thành phố trên khắp nước Nga và tại vùng chiếm đóng của Ukraine. Các đài tưởng niệm ca ngợi trùm Wagner vẫn tiếp tục mọc lên bất chấp chiến dịch tuyên truyền phối hợp của Điện Kremlin sau cuộc binh biến để bêu rếu Prigozhin như “một tên tội phạm tham lam và kẻ phản bội nước Nga”.
Tại nơi tưởng niệm là những bức ảnh có dòng chữ “Anh hùng nước Nga”, cờ và huy hiệu Wagner, nến, ảnh tôn giáo và cả một cây vĩ cầm (Wagner tự gọi mình là “dàn nhạc” và các thành viên là “nhạc sĩ”). Các đài tưởng niệm dù không phải nỗi đau buồn chung của cả nước nhưng vẫn cho thấy sức thu hút của Prigozhin trong số đông ủng hộ chiến tranh theo đường lối cứng rắn, đồng thời nhắc nhở Điện Kremlin phải khôn khéo khi chọn cách hành xử trước sự tức giận của công chúng về cái chết của Yevgeny Prigozhin trong tình hình có không ít người trong giới tinh hoa Nga tin rằng đây là một vụ ám sát do Điện Kremlin dàn dựng.
Người phát ngôn Dmitry Peskov của Putin mạnh mẽ phủ nhận những tin đồn về sự liên quan của Điện Kremlin nhưng thông điệp máu đã được lan truyền: “Ai tìm cách vượt qua Putin người đó phải chết!”. Nhà phân tích và nhà báo độc lập Nga Dmitry Kolezev (rời Nga sau cuộc xâm lược Ukraine) nhận định:
“Trong số những người tức giận, ngoài những kẻ ủng hộ Prigozhin và Wagner, còn có cả các sĩ quan quân đội cấp cơ sở và cấp trung, một số blogger quân sự, những người ủng hộ Wagner và các cựu chiến binh Wagner, đặc biệt là một lượng lớn người sùng bái Prigozhin. Putin cần ngăn chặn những người này trở thành đối thủ của ông ta và ngăn chặn trước những hành động cực đoan có thể xảy ra. Prigozhin dù tuyên bố trung thành với Putin, nhưng đã khiến chế độ của người bảo trợ mình gặp nguy hiểm và bộc lộ sự yếu đuối. Vì vậy ông ta phải nhận hình phạt. Giới tinh hoa Nga hiểu rất rõ hệ quả này”.
Prigozhin đã truyền cảm hứng như một người dám đứng lên chống lại ban lãnh đạo quân sự Nga, bảo vệ binh sĩ dưới quyền cho dù tỷ lệ thương vong cao của Wagner, đặc biệt là các cựu tù nhân (có thông tin lan truyền ông ta ra lệnh xử tử những người đào ngũ).
Prigozhin được xem là “người dám nói lên sự thật, một trong số ít người nổi tiếng dám làm mất uy tín quân đội bằng cách vạch trần những thất bại quân sự và thương vong nặng nề. Chỉ trong hai ngày, Prigozhin đăng video hàng chục xác chiến binh Wagner thiệt mạng trong trận chiến ở Bakhmut trong khi ông ta hét lên những lời tục tĩu với Bộ trưởng Quốc phòng Sergei Shoigu và tổng tham mưu trưởng Valery Gerasimov, cáo buộc họ phản quốc và yêu cầu quân Wagner phải được cung cấp nhanh đạn dược.
Một chiến binh Wagner đến từ St. Petersburg tên Pavel Shabrin, viết một bài thơ tôn vinh Prigozhin: “Ông ấy đã ở cùng chúng tôi tại mặt trận, trong chiến hào, trong hầm trú ẩn. Ông biết vấn đề của chúng tôi và vui mừng với chúng tôi. Ông ngủ trong lều, ăn cháo bằng dao và thắp nến cho người chết”. Trong chiến tranh, Prigozhin đánh bóng mình bằng những đoạn video trực tiếp quay gần tiền tuyến, thăm binh sĩ trong hầm ngầm như ở Bakhmut…
Gia đình của các chiến binh Wagner bày tỏ sự đau buồn và lòng trung thành trên các cuộc trò chuyện nhóm Telegram và không biết liệu họ có nhận được các khoản thanh toán và quyền lợi như hợp đồng không. “Trở thành một chiến binh Wagner là sống mãi! – em gái của một chiến binh Wagner tử trận viết – Đối với cá nhân tôi, ông ấy là một người đàn ông đáng kính, người đã tạo ra đội quân thiện chiến nhất thế giới, một gia đình thực sự của nhiều chàng trai! Ông ấy là một người yêu nước Nga thực sự, yêu Tổ quốc và ghét bọn quan liêu. Nhưng đáng tiếc, ông ấy không bao giờ có thể vượt qua được chúng!”.
Một người phụ nữ khác bày tỏ lo ngại về tương lai bấp bênh của các chiến binh Wagner khi không còn sự bảo vệ của Prigozhin và bị buộc phải chuyển sang các nhóm lính đánh thuê do Bộ Quốc phòng Nga kiểm soát. “Không có tố chất lãnh đạo, không có mối quan hệ tốt, không có quyền lực của Yevgeniy Prigozhin, ai sẽ đứng ra bảo vệ những người này ký hợp đồng với Bộ Quốc phòng? – bà viết – Và ai sẽ đảm bảo cho họ được trở về nhà an toàn?”
Thách thức không thể xem thường
Ở Moscow, người ta viết những dòng tưởng nhớ tại Nhà thờ Thánh Maxim the Bless trên Phố Varvarka. Còn tại thành phố St. Petersburg, quê hương của Prigozhin, những dòng tưởng nhớ được treo tại trung tâm thương mại của Prigozhin và tại một quán cà phê thuộc chuỗi làm ăn kinh doanh của ông. Phó Chủ tịch Duma Quốc gia Nga (Quốc hội), Vasily Vlasov, thuộc Đảng Dân chủ Tự do, đề xuất đổi tên Phố Zolnaya ở St. Petersburg, nơi đặt văn phòng chính của Prigozhin, để vinh danh ông ta.
Những người Nga nổi tiếng còn đọc điếu văn trước công chúng. Nhà văn theo chủ nghĩa dân tộc Zakhar Prilepin gọi trùm Wagner là “người đàn ông tốt nhất”. Alexei Dyumin, Thống đốc Tula, cựu lãnh đạo cơ quan an ninh của Putin, người biết rõ về Prigozhin, gọi ông ta là “người yêu nước thực sự, một người kiên quyết, không sợ hãi và không phải là kẻ phản bội”.
Sergei Mironov, người đứng đầu đảng chính trị Công lý vì sự thật cho nước Nga, tuyên bố: “Prigozhin chết khiến nhiều người buồn nhưng những kẻ thù của nước Nga sẽ phải trả giá đắt cho cái chết của người anh hùng”.
Trong một chuyên mục trên tờ Daily Mail, cựu Thủ tướng Anh Boris Johnson kết luận “Putin đã ra lệnh ám sát Prigozhin”. Đây được xem là tuyên bố thẳng thừng nhất của các chính trị gia phương Tây cho đến nay. “Khi xem đoạn phim rùng rợn chiếc máy bay lao xuống, chúng ta cũng chứng kiến một thời khắc lịch sử. Đây là cách một nguyên thủ quốc gia hiện tại thanh trừng kẻ thù. Tôi không thể nghĩ ra một ví dụ nào khác về sự tàn bạo không có giới hạn của một nhà lãnh đạo thế giới trong thời đại của chúng ta!”.
Các nhà phân tích phương Tây tin rằng nguyên nhân thực sự của vụ tai nạn sẽ không bao giờ được biết đến, do hệ thống điều tra bị chính trị hóa của Nga. Các phương tiện truyền thông nhà nước Nga và ủng hộ Điện Kremlin còn suy đoán, chiếc máy bay bị phá hủy bởi phía Ukraine hoặc nhân viên tình báo nước ngoài. Tờ báo lá cải ủng hộ Điện Kremlin Moskovsky Komsomolets đánh lạc hướng dư luận:
“Máy bay phản lực của Prigozhin đậu ngoài trời và được sửa chữa ngay trước chuyến bay định mệnh. Có thông tin cho biết hai người định mua chiếc máy bay này có mặt trên máy bay một giờ trước khi nó khởi hành”.
Ngày 25 Tháng Tám, lực lượng bán quân sự cực hữu Nga Rusich đang chiến đấu ở Ukraine thông báo sẽ rút các chiến binh của họ ra khỏi cuộc chiến sau khi Yan Petrovsky, một lãnh đạo của họ bị bắt ở Phần Lan và có thể bị dẫn độ về Ukraine để xét xử tội tham gia khủng bố. Rusich than phiền trên Telegram: “Chính phủ Nga đã làm rất ít để giúp Petrovsky. “Nếu một quốc gia không thể bảo vệ công dân của mình thì tại sao người dân lại phải bảo vệ đất nước họ?”.
