Tuy Phú Nhuận là vùng đất của phở với ba tiệm nổi tiếng là Quyền, Bắc Huỳnh và Tàu Bay (nhánh Phú Nhuận), món mì của người Hoa định cư nhiều đời ở đây cũng xứng đáng được nhắc đến.
Phú Nhuận có cộng đồng người Hoa khá đông. Người Hoa từng sống quanh chợ Phú Nhuận từ thế kỷ 18 hay 19, sống dọc theo đường Lò Đúc, sau này là đường Nguyễn Trọng Tuyển và mở các tiệm thuốc Bắc, tiệm chạp phô. Người Hoa sống ở đâu, phổ biến món ăn truyền thống của họ ở đó, nên mới có món bột chiên, sâm bổ lượng, chí mà phủ. Trong số đó, món mì mà người dân Việt gọi theo cách thông thường là mì Tàu (chữ Tàu gọi theo thói quen, không có ý coi nhẹ) rất được ưa thích.
Hồi tôi còn nhỏ, cuối thập niên 1960, nếu có tiền lì xì trong những dịp Tết là thế nào cũng ra đường Nguyễn Minh Chiếu (nay là Nguyễn Trọng Tuyển) ăn mì tiệm Xẩm Ba hay mì Nam Tường. Mỗi cái Tết chỉ ăn được một hai lần thôi, mà vị ngon đeo đẳng mãi đến giờ. Tôi nhớ cái ghế xếp vuông bằng sắt lót gỗ, mùi mì trụng thơm nhẹ và miếng thịt xá xíu viền đỏ. Nhớ cái bánh tôm mỏng chiên mỡ, thích nhất khi nó chìm xuống nước lèo và trở nên mềm trong khi con tôm vẫn giòn.
Sau này, tôi thích chí khi nghe bài hát ở hải ngoại nhại ca khúc Bến Thượng Hải này, chỉ vì trong lời ca có món mì của tôi:
“Người Chợ Lớn, người bên Tàu, người Hong Kong hễ thấy nhau là mời bánh bao
Tuy Phúc Kiến, tuy Hải Nàm, dù Triều Châu, tới đâu cũng mời ăn mì
Mì xá xíu, mì vịt tiềm, mì bồ câu, cái tô sau là hoành thánh tôm
Kêu thêm đĩa hủ tíu xào, xào mực tôm, cá viên hẩu xực làm sao…”
Những xe mì của người Hoa mang đến ấn tượng sâu đậm với tôi từ khi còn nhỏ. Xe mì là kiểu bán hàng ăn khá tiện lợi và linh hoạt, thay cho một tiệm mì với chi phí cao hơn. Một xe mì có thể được đặt trước một nhà hàng lớn để làm cảnh, nhưng cũng có thể đậu phía trước một ngôi nhà cũ kỹ vách ván, dựa vào một bức tường loang lổ, ám khói để bán cho khách vãng lai.
Những xe mì này, bản chất là quầy chế biến thức ăn, có thùng nước lèo hai ngăn, có bếp đốt bằng than củi, có chỗ để tô, hộc đựng mì, có cái vịm mỡ heo để nêm. Thùng xe bằng tôn cũ kỹ, ghế xếp với khung bằng sắt và mặt gỗ đã chuyển màu đen xỉn. Tuy vậy, xe mì vẫn toát ra vẻ sang trọng và nổi bật trên đường phố dù có được đặt ở một góc chợ bình dân và đông đúc. Đó là nhờ có những bức tranh vẽ trên mặt kiếng tráng thủy rất đẹp gắn chung quanh ba mặt xe, trải tới sát nóc.
Loại tranh này dùng nhiều màu đỏ, xanh lá cây và điểm những ánh bạc lấp lánh trên nền kính tráng thủy sáng bóng, vẽ những cảnh đánh nhau trong các tuồng tích xưa, thường có người cưỡi ngựa. Họ bận áo võ tướng, đầu đội mũ mão, dùng thương dùng kích, mỗi bức tranh có chữ Hán và chữ Việt chú giải bên cạnh.
Những xe mì trong trí nhớ, luôn sáng lên cả khi đang trong một góc tối nếu có chút ánh đèn đường hay ánh sáng ban ngày hắt vào. Những bức tranh được vẽ tỉ mỉ trên đó như tranh vẽ trong đình trong chùa làm tăng giá trị cái xe. Hầu hết các xe mì có tranh kiếng đều được đặt ở vị trí cố định, còn các xe bán mì gõ lưu động từ nơi này sang nơi khác thường nhỏ hơn với hình thức đơn giản hơn.
Ở các tiệm mì Nam Tường, Quảng Huê Viên, Dìn Ký… và nhiều nơi khác trong Phú Nhuận thường có loại xe mì này. Khách đến ăn kéo cái ghế xếp và gọi một tô mì, tô hoành thánh hay tô mì vịt tiềm. Trong lúc ông chủ tiệm chế biến tô mì, khách ngắm tranh mê mải và nhận ra những tuồng tích từng xem trong truyện Tam Quốc, khi đi xem hát ở đình Phú Nhuận, đình Ông Cọp.
Khách thưởng thức tô mì dậy mùi thơm của các thứ nguyên liệu trộn lẫn vào nhau, mùi lá hẹ cân bằng vị béo của mỡ heo, vị ngọt dịu của nước lèo quyện với sợi mì dai và mùi thơm của miếng thịt xá xíu… Vừa ăn vừa ngắm tranh, khách nhận ra kia là bức Quan Công đánh Tào Tháo ở Huê Dung đạo, cảnh Triệu Tử Long phò A Đẩu, cảnh Tam anh chiến Lữ Bố,…
Kiểu xe gỗ gắn bốn bánh xe để đẩy đi khắp nơi bán hàng hóa được người Hoa di dân đưa sang từ hơn trăm năm nay. Đi theo họ là nghề làm tranh kiếng, từ các di dân Quảng Đông lập nghiệp ở Chợ Lớn đầu thế kỷ 20. Ban đầu, họ mở các tiệm sản xuất và buôn bán các loại kiếng tráng thủy để soi mặt, lộng khuôn hình, gắn trên tủ và khung cửa. Sau đó, nghề này phát triển ra Lái Thiêu và An Giang. Dòng tranh kiếng này ban đầu dùng để thực hiện tranh chúc tụng và tranh thờ, sau, người ta làm tranh phỏng theo các truyện tích xưa để đáp ứng nhu cầu trang trí của các xe mì.
Một người bạn từng sống ở Phú Nhuận nhắc lại, từ trường học Chánh Tâm ngày xưa (nay là Bệnh viện Dã chiến chống dịch COVID-19) nhìn xéo qua đường, là tiệm mì Nam Tường của người Hoa. Tiệm mì này có hai căn, sau năm 1975 một bên trở thành hợp tác xã cho bà con xếp hàng mua xà bông đá, bột ngọt, vải phân phối thời bao cấp. Bà con chung quanh đó gọi là tiệm mì thím Dìn.
Ông Dìn hồi hương (có lẽ theo bên vợ) khoảng năm 1978 rồi sau đó trở lại bán mì được mấy năm thì đi vượt biên. Còn tiệm mì Xẩm Ba cùng dãy với khu chuồng ngựa lề bên này chỉ là tiệm mì nhỏ, có bán chè và nước dừa.
Tiệm mì Quảng Huê Viên ngay đầu đường Nguyễn Minh Chiếu và Võ Di Nguy khá lâu đời, hồi xưa còn gọi là “mì hai căn” có lẽ do hồi trước rộng hơn, giờ khá nhỏ hẹp.
Khu chợ Ga có ba tiệm mì Tàu được nhiều người biết là tiệm chú Sừng, tiệm chú Cao và tiệm ông “bụng bự” đầu đường Hoàng Văn Thụ – Đỗ Tấn Phong bây giờ. Một anh trong xóm tôi năm nay trên 70 tuổi kể lại một kỷ niệm là sau năm 1975, anh phải đi học tập cải tạo. Ngày trở về, anh chưa vội vào nhà gần đó mà đến thẳng tiệm mì ông bụng bự trước đã. Ăn tô mì sau thời gian dài trong trại cải tạo, anh như tìm lại hương vị đời thường bị mất mát trong mấy năm ăn uống kham khổ.
Hồi thập niên 1990, tôi thỉnh thoảng ăn mì Dìn Chón trên đường Võ Di Nguy (nay là Phan Đình Phùng). Trước đây khi còn trên đường Phan Đình Phùng, bên trong tiệm khá cũ kỹ. Sau, tiệm dời lên đường Nguyễn Kiệm. Lâu ngày ăn lại, tôi thấy có cải cresson, ăn cùng khá hợp do vị hơi đăng đắng, nhân nhẫn của cọng cải phối hợp hài hòa với vị thơm béo của nước lèo. Cách tiềm thuốc Bắc cho món vịt tiềm của quán này cũng khác với những quán khác.
Trước đây, tôi cũng thích ăn mì trong hẻm cư xá Chu Mạnh Trinh, tô mì có bánh tôm chiên mỏng. Khi tôi thắc mắc vì sao ít thấy các tiệm mì bán kèm bánh tôm thì mấy anh chị bên facebook “Phú Nhuận ngày xưa” chỉ ra ngay những tiệm có kèm thứ bánh này: Tiệm mì Tường Ký ở trên đường Đặng Văn Ngữ thuộc phường 14, tiệm chỉ bán sau 4 giờ chiều mỗi ngày.
Một anh cho biết có một tiệm mì có từ trước năm 1975 trên đường Chi Lăng (nay là Phan Đăng Lưu), cách trường Đạt Đức (nay là trường Châu Văn Liêm) mấy căn, nay vẫn còn, có bánh tôm chiên, nhưng vị ngon không được như ngày trước khi ông già đứng bán. Anh kể, cho dù xe mì đầu cư xá Chu Mạnh Trinh nổi tiếng từ hồi đó, nhưng buổi tối vùng ngã tư Phú Nhuận cũng có một xe mì gõ bán lưu động.
Trời mưa đói bụng gọi một tô mì nóng, vị ngon tới giờ vẫn còn nhớ! Một tiệm còn bán bánh tôm chiên khác là tiệm mì A Quý gần đầu đường Huỳnh Văn Bánh ra Phan Đình Phùng, phía bên phải. Ở đó có nhiều loại bánh tôm, ăn thêm mỗi cái 5 ngàn đồng.
Còn rải rác những tiệm mì khác được cư dân Phú Nhuận nhớ ra, cái còn cái mất. Ngay ngã tư Trương Minh Ký và Nguyễn Huỳnh Đức (nay là Lê Văn Sĩ – Huỳnh Văn Bánh) hồi xưa có tiệm mì Xuân Lạc Viên khá kỳ cựu vẫn còn cho đến giờ. Trên đường Võ Di Nguy, qua khỏi cổng xe lửa số 10, đến đầu chợ Nhỏ (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu) bên góc phải có một tiệm mì, nghe kêu tên là mì chú Thùng.
Trên đường Nguyễn Huệ (nay là Thích Quảng Đức) từng có hai tiệm mì, một tiệm bên đầu hẻm 30, và một tiệm bên kia gần đường vào lò bún tên Sánh Ký. Cổng xe lửa số 11, góc trụ đèn, buổi tối có một xe mì cũng được biết nhiều nhờ nước lèo nấu với nhiều tôm khô và râu mực, người ở đó thường gọi là “mì ông già”, đặc biệt nhất là món xí quách.
Chỗ trụ đèn, buổi sáng có một bà người Hoa bán cháo huyết với mì hủ tíu, chiều tối thì ông già người Hoa đẩy xe mì ra. Hai ông bà này có lẽ không liên quan gì nhau. Một anh nhắc hồi thập niên 1960, ở ngã ba Nguyễn Huỳnh Đức (nay là Huỳnh Văn Bánh) và Hồ Biểu Chánh cũng có một tiệm mì mà anh thường bị sai mang gà mên ra mua về.
Một anh bảo: “Nói về xe mì người Hoa, tôi vẫn thích ăn mì khô với hũ dầu hột cải vàng thêm cái bánh tôm trên mặt. Giờ hầu như không còn thấy nữa!”. Thật ra, có thể ở đâu đó vẫn còn món mì khô như anh đang nhớ, giống như miếng bánh tôm chiên trong tô mì tưởng không còn nhưng vẫn có ở vài tiệm.
Món mì, tô phở ngày xưa, cũng như chén cơm nguội ngày xưa chắc chắn luôn ngon hơn bây giờ, khi chúng ta ăn bằng sự háo hức, thèm thuồng của thời tuổi nhỏ, và khi nhớ lại bằng lòng hoài niệm của người đã có ít nhiều màu hoa râm trên tóc.
