Chuyến thăm Mỹ của Tổng Bí thư kiêm Chủ tịch nước Tô Lâm vào tháng 9/2023, diễn ra trong bối cảnh địa chính trị khu vực và quốc tế có nhiều biến động phức tạp, đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của dư luận trong và ngoài nước. Bên cạnh những thành công về mặt ngoại giao, đặc biệt là cuộc gặp gỡ lịch sử với Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden bên lề Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, chuyến đi này cũng ẩn chứa những câu chuyện đầy ẩn ý, khơi gợi nhiều suy đoán về những toan tính, những cuộc đấu tranh ngầm trong nội bộ lãnh đạo Việt Nam.
Một trong những sự kiện gây xôn xao dư luận nhất chính là việc đoạn phát biểu của ông Tô Lâm nhắc đến “những người bạn Mỹ” trong Cách mạng Tháng Tám – một sự kiện lịch sử quan trọng đánh dấu sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – bị xóa bỏ khỏi báo chí nhà nước. Sự việc này, được xem như một tín hiệu bất thường, đã làm dấy lên nhiều nghi vấn về một cuộc chiến ngầm trong nội bộ Việt Nam, giữa những phe phái có quan điểm khác nhau về đường lối đối ngoại, về mối quan hệ với các cường quốc, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc, và về vai trò, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.
Màn “cân não” quyền lực trong cuộc gặp với Tổng thống Biden
Chuyến công tác tới Mỹ vào Tháng Chín 2023 của Tổng Bí thư kiêm Chủ tịch nước Tô Lâm đã mang lại những kết quả đáng chú ý, vượt ra ngoài khuôn khổ thông thường của một chuyến thăm trong khuôn khổ Đại hội đồng Liên Hợp Quốc. Điểm nhấn chính là cuộc gặp gỡ bên lề với Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden, một sự kiện mang ý nghĩa chiến lược, đồng thời hé lộ những toan tính và cuộc đấu tranh quyền lực ngầm trong nội bộ lãnh đạo Việt Nam.
Để đạt được cuộc gặp lịch sử này, ông Tô Lâm đã phải vượt qua áp lực từ phe “bảo thủ” trong Đảng, bao gồm cả những người thân cận với cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và giới lãnh đạo quân đội, vốn e ngại việc Việt Nam xích lại gần Mỹ. Theo những người trong cuộc, để gặp Joe Biden lần này, Tổng Bí thư kiêm Chủ tịch nước Tô Lâm đã quyết định rút ngắn chuyến thăm Cuba – một đồng minh cộng sản ở Tây bán cầu – được cho là nhằm xoa dịu phe bảo thủ và tạo điều kiện thúc đẩy quan hệ với Mỹ.
Chuyến thăm Mỹ được xem là nỗ lực của ông Tô Lâm trong việc chứng minh khả năng cân bằng quan hệ giữa Mỹ, Trung Quốc và Nga, đặc biệt trong việc bảo vệ chủ quyền của Việt Nam trước sức ép từ Bắc Kinh ở Biển Đông.
Ông muốn khẳng định với giới lãnh đạo cấp cao Việt Nam rằng mình có thể đảm bảo sự cân bằng trong quan hệ quốc tế, bảo vệ lợi ích quốc gia trước các cường quốc, đặc biệt là trong bối cảnh tranh chấp Biển Đông ngày càng căng thẳng.
Đáng chú ý, trong cuộc gặp với Tổng thống Biden, ghế bên phải của ông Tô Lâm có 4 thành viên của Bộ Chính trị, cho thấy sự quan trọng của sự kiện này đối với Việt Nam.
Việc Trung tướng Nguyễn Trọng Nghĩa – Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương, người được cho là có quan điểm bất đồng với ông Tô Lâm, ngồi ở vị trí cao hơn Bộ trưởng Quốc phòng Phan Văn Giang – một nhân vật có ảnh hưởng lớn trong quân đội – là một biểu hiện rất bất thường, dấy lên nhiều nghi vấn về sự sắp xếp quyền lực ngầm trong nội bộ. Và liệu nó có liên quan gì đến thông tin mà Ủy ban Tuyên truyền và Giáo dục đã ra lệnh xóa bỏ tuyên bố của Tô Lâm về “Bạn bè người Mỹ ”?
“Bạn bè người Mỹ” – Thông điệp lịch sử bị xóa bỏ
Trong bài phát biểu tại Viện nghiên cứu Asia Society, New York, ngày 23 Tháng Chín 2023, nhân dịp kỷ niệm một năm thiết lập quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt Nam – Hoa Kỳ, Tổng Bí thư Tô Lâm đã có đoạn nhắc đến sự hiện diện của phái đoàn Mỹ trong Lễ Tuyên ngôn Độc lập của Việt Nam năm 1945:
“Trong Cách mạng Tháng Tám, những người bạn Mỹ là lực lượng nước ngoài duy nhất bên cạnh Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã được mời tham dự Lễ Tuyên ngôn độc lập ngày 2-9-1945 và chứng kiến Hồ Chủ tịch trích dẫn Tuyên ngôn độc lập Mỹ. Hôm đó, tại quảng trường Ba Đình lịch sử, trên khán đài nổi bật khẩu hiệu ‘Hoan nghênh phái đoàn Mỹ’.”
Đoạn phát biểu này, với nội dung nhắc lại một sự kiện lịch sử ít được nhắc đến trong những năm gần đây, đã thu hút sự chú ý đặc biệt của dư luận. Nó được xem như một tín hiệu cho thấy sự cởi mở, thiện chí của lãnh đạo Việt Nam trong việc nhìn nhận lại mối quan hệ lịch sử với Hoa Kỳ, một cường quốc từng là đối thủ trong chiến tranh, nhưng nay đã trở thành đối tác quan trọng. Đoạn trích câu nói này của ông Tô Lâm được nhiều tài khoản Facebook cá nhân ở Việt Nam đăng lại để minh chứng cho điều này.
Tuy nhiên, chỉ vài ngày sau khi bài phát biểu được đăng tải đầy đủ trên báo Tuổi Trẻ – một trong những tờ báo lớn và có uy tín của Việt Nam – đoạn văn bản nhắc đến “những người bạn Mỹ” đã biến mất một cách bí ẩn. Vào ngày 27 Tháng Chín 2023, khi truy cập vào đường dẫn bài viết trên website của báo Tuổi Trẻ, người đọc không còn tìm thấy đoạn văn bản này nữa. Không có bất kỳ lời giải thích hay đính chính nào từ phía tờ báo, cũng như từ các cơ quan chức năng liên quan.
Sự việc này đã ngay lập tức gây xôn xao dư luận, đặt ra nhiều câu hỏi về nguyên nhân đằng sau màn xóa bỏ bí ẩn này. Liệu đây chỉ là một sai sót kỹ thuật, một sự nhầm lẫn trong quá trình biên tập, hay là một hành động có chủ đích, được thực hiện theo chỉ đạo của một thế lực nào đó?
Các báo khác của nhà nước, khi đưa tin về bài phát biểu của ông Tô Lâm tại New York, cũng đều “lặng lẽ” lược bỏ đoạn văn bản nhắc đến “những người bạn Mỹ”. Điều này càng củng cố thêm nghi vấn về một sự kiểm duyệt có hệ thống, nhằm ngăn chặn thông điệp về mối quan hệ lịch sử giữa Việt Nam và Mỹ, cũng như ý nghĩa “cách mạng màu” mà nó có thể gợi lên, lan tỏa trong dư luận.
Kiểm duyệt thông tin và cuộc chiến quyền lực ngầm
Sự việc “bạn bè người Mỹ” bị xóa bỏ đã cho thấy rõ nét hơn bức tranh về kiểm duyệt thông tin và cuộc chiến quyền lực ngầm trong nội bộ Việt Nam. Việc một thông tin lịch sử quan trọng, được chính Tổng Bí thư – người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam – nhắc đến trong một sự kiện quốc tế quan trọng, lại bị xóa bỏ một cách bí ẩn và có hệ thống trên báo chí nhà nước, cho thấy sự tồn tại của những thế lực có quan điểm khác biệt, thậm chí đối lập, với đường lối của ông Tô Lâm và những người ủng hộ ông.
Sự kiểm duyệt thông tin, đặc biệt là đối với những thông tin liên quan đến lịch sử và quan hệ quốc tế, thường là dấu hiệu của những bất đồng, những mâu thuẫn trong nội bộ lãnh đạo. Nó cho thấy sự đấu tranh giữa các phe phái, giữa những người muốn duy trì hiện trạng với những người muốn thay đổi, giữa những người theo đuổi đường lối bảo thủ với những người muốn cởi mở và hội nhập hơn.
Mặc dù báo chí trong nước đồng loạt im lặng hoặc xóa bỏ đoạn phát biểu nhạy cảm, nhưng thông tin về “những người bạn Mỹ” vẫn được lan truyền rộng rãi trên các báo chí nước ngoài, các trang mạng xã hội, và trong cộng đồng người Việt ở hải ngoại.
Điều này dẫn đến một giả thuyết thú vị: Liệu ông Tô Lâm đã lường trước được việc kiểm duyệt từ phe đối lập và cố tình “mở cửa” cho thông tin này “vượt tường lửa”, đến với công chúng thông qua các kênh thông tin phi chính thống?
Nếu giả thuyết này là đúng, thì hành động của ông Tô Lâm cho thấy một toan tính chiến lược hết sức tinh vi. Ông vừa muốn gửi đi thông điệp về quan hệ Việt – Mỹ, vừa muốn tránh đối đầu trực diện với phe bảo thủ, đồng thời cũng muốn thăm dò phản ứng của dư luận đối với thông điệp này.
Việc không chặn tường lửa đối với các trang báo nước ngoài, cho phép thông tin về “những người bạn Mỹ” lan truyền tự do, có thể được xem như một cách để ông Tô Lâm “lách” sự kiểm duyệt của phe đối lập, đồng thời tạo ra một hiệu ứng lan tỏa rộng rãi hơn cho thông điệp của mình.
Quân ủy Trung ương – Thế lực bảo thủ đứng sau màn xóa bỏ?
Trong bối cảnh chính trị Việt Nam, Quân ủy Trung ương – cơ quan lãnh đạo cao nhất của Quân đội Nhân dân Việt Nam – luôn được xem là một thế lực quan trọng, có ảnh hưởng lớn đến các quyết sách của Đảng và Nhà nước.
Nhiều nhà phân tích cho rằng chính Quân ủy Trung ương, với những nhân vật có tư tưởng bảo thủ và thân Trung Quốc nắm giữ các vị trí chủ chốt, là thế lực đứng sau màn xóa bỏ “bạn bè người Mỹ” trên báo chí.
Nhận định này xuất phát từ việc phe bảo thủ trong Quân ủy Trung ương lo ngại việc nhắc lại sự giúp đỡ của Mỹ trong Cách mạng Tháng Tám và việc xích lại gần Mỹ sẽ làm suy yếu quan hệ với Trung Quốc – đồng minh chiến lược truyền thống.
Hơn nữa, trong bối cảnh quốc tế nhạy cảm với sự bùng nổ của các cuộc “cách mạng màu” ở nhiều quốc gia như Bangladesh, Myanmar và đặc biệt là Venezuela – một quốc gia theo chủ nghĩa xã hội – họ càng e ngại việc ca ngợi mối quan hệ với Mỹ có thể tạo điều kiện cho sự can thiệp của phương Tây, dẫn đến nguy cơ tương tự tại Việt Nam.
Không chỉ lo ngại về mặt chính trị, việc xích lại gần Mỹ cũng có thể ảnh hưởng đến lợi ích của một số nhóm lợi ích trong quân đội, vốn có quan hệ mật thiết với Trung Quốc trong các lĩnh vực kinh tế, thương mại và quốc phòng.
Tất cả những diễn biến phức tạp trên đặt ra câu hỏi về mối liên hệ với phản ứng của Bắc Kinh, đặc biệt là vụ phóng thử tên lửa liên lục địa (ICBM) vào ngày 25 Tháng Chín, ngay trước cuộc gặp giữa Tổng thống Biden và Tổng Bí thư Tô Lâm.
Mặc dù Bắc Kinh tuyên bố đây là “hoạt động thường lệ”, nhưng vụ phóng ICBM trên biển đầu tiên sau hơn 40 năm của Trung Quốc đã gây lo ngại cho nhiều quốc gia, bao gồm Nhật Bản, Úc và New Zealand, những nước không được thông báo trước về vụ việc.
Hành động này được xem như một lời nhắc nhở về sức mạnh quân sự ngày càng tăng của Trung Quốc và tham vọng của họ ở khu vực, đặc biệt trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị với Mỹ và Đồng minh leo thang ở Biển Đông. Việc Trung Quốc hiện đại hóa kho vũ khí hạt nhân, với ước tính hơn 500 đầu đạn hạt nhân sẵn sàng sử dụng và dự kiến sẽ vượt quá 1000 đầu đạn vào năm 2030, càng làm gia tăng mối lo ngại này.
Tuy nhiên, vụ phóng thử tên lửa của Bắc Kinh có thể không chỉ nhắm vào các đồng minh của Mỹ ở châu Á mà còn là lời cảnh báo tới các nước Đông Nam Á ở Biển Đông, đặc biệt là Việt Nam – quốc gia láng giềng có chung ý thức hệ cộng sản.
Việc truyền thông trong nước xóa bỏ phát biểu của Tổng Bí thư Tô Lâm về “bạn bè người Mỹ”, đồng thời im lặng trước cáo buộc “cách mạng màu” từ Trung Quốc và phe bảo thủ trong quân đội, cho thấy ông đang phải đối mặt với một cuộc chiến quyền lực ngầm đầy sóng gió.
Phải chăng đây là dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh đang tìm cách gây ảnh hưởng, thậm chí lật đổ ông Tô Lâm bằng cách lợi dụng phe bảo thủ trong Đảng Cộng sản Việt Nam? Nếu không thể kiểm soát được tình hình, ông Tô Lâm có thể sẽ phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng, đe dọa đến vị thế lãnh đạo của mình và tương lai chính trị của đất nước.
