Bàn cờ chính trị Biển Đông đang nóng lên từng ngày khi bước vào giai đoạn “nước sôi lửa bỏng” kể từ khi ông Tô Lâm nắm giữ vị trí lãnh đạo tối cao, kiêm nhiệm cả hai trọng trách tổng bí thư và chủ tịch nước.
Khác biệt rõ rệt so với người tiền nhiệm, tân lãnh đạo Việt Nam thể hiện quan điểm cứng rắn với Bắc Kinh, đồng thời đẩy mạnh quan hệ với Hoa Kỳ và phương Tây, bất chấp sức ép từ một bộ phận tướng lĩnh quân đội có mối quan hệ mật thiết với Trung Nam Hải – “con rồng lớn” ở phương Bắc.
Những động thái này của ông Tô Lâm hiển nhiên “đụng chạm” đến lợi ích của giới lãnh đạo Bắc Kinh. Sự bất mãn đó thể hiện qua hành động leo thang căng thẳng của lực lượng hải cảnh Trung Quốc trên Biển Đông, trực tiếp nhắm vào ngư dân Việt Nam – những người “bán mặt cho đất, bán lưng cho trời” trên vùng biển quê hương.
Ngày 29 Tháng Chín, một sự kiện nghiêm trọng đã xảy ra gần quần đảo Hoàng Sa. Ban đầu, báo chí trong nước chỉ đưa tin về vụ việc tàu cá bị tấn công mà không dám nêu rõ quốc tịch tàu tấn công, né tránh “chạm mặt” Bắc Kinh.
Phải đến bốn ngày sau, khi Bộ Ngoại Giao lên tiếng, báo chí mới dám chỉ đích danh thủ phạm là lực lượng Trung Quốc.
Theo thông tin được công bố, lính Trung Quốc đã ngang nhiên áp sát tàu cá Việt Nam, tấn công các ngư dân bằng gậy sắt, khiến 10 người bị thương. Không dừng lại ở đó, họ còn cướp sạch hải sản, công cụ đánh bắt, chỉ để lại một chiếc máy định vị như một hành động “khiêu khích trắng trợn”, buộc tàu cá phải quay vào bờ trong uất ức.
Vào ngày 2 Tháng Mười, Bộ Ngoại Giao Việt Nam tổ chức họp báo để phản đối hành vi bạo lực của Trung Quốc. Phát ngôn viên Bộ Ngoại Giao Phạm Thu Hằng lên tiếng chỉ trích lực lượng Trung Quốc “hành xử thô bạo,” đồng thời bày tỏ sự quan ngại và bất bình trước sự việc.
Bà Hằng khẳng định, Việt Nam phản đối hành động xâm phạm chủ quyền, đe dọa an ninh và sự an toàn của ngư dân Việt Nam, đồng thời yêu cầu Trung Quốc điều tra, làm rõ sự việc và có biện pháp ngăn chặn triệt để những hành vi tương tự, tránh “để lửa cháy lan.”
Giới quan sát nhận định, đây là một phản ứng ngoại giao hiếm thấy trong quan hệ Việt – Trung, đặt ra nhiều câu hỏi về đường lối đối ngoại “gió đổi chiều” của ông Tô Lâm.
Đáng chú ý, Hội thủy sản Việt Nam đã gửi báo cáo tới Bộ Ngoại giao, liệt kê hàng loạt vụ việc ngư dân Việt Nam bị phía Trung Quốc cướp bóc, đánh đập, gây thương tích. Trong đó, có một vụ việc xảy ra trùng hợp vào ngày 19 Tháng Tám, ngày mà ông Tô Lâm đang có chuyến thăm Trung Quốc và hội đàm với ông Tập Cận Bình. Sự trùng hợp này khiến dư luận “bán tín bán nghi” về thiện chí của Bắc Kinh trong việc duy trì hòa bình và ổn định trên Biển Đông.
Mới đây, ông Tô Lâm và giới lãnh đạo Việt Nam đã đưa ra một quyết định khiến Bắc Kinh “nóng mặt.” Đó là việc Việt Nam kiên quyết tự chủ trong dự án Đường sắt cao tốc Bắc – Nam, không phụ thuộc vào nguồn vốn nước ngoài, thể hiện tinh thần “tự lực cánh sinh.” Điều này đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ mất cơ hội độc chiếm dự án béo bở này như kế hoạch ban đầu được vạch ra dưới thời cố Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng.
Giới phân tích cho rằng, đây là một quyết định mang đậm dấu ấn của ông Tô Lâm, thể hiện đường lối phát triển độc lập, tự chủ của Việt Nam, không chịu lệ thuộc vào Trung Quốc.
Trước đó, vào ngày 18 Tháng Bảy – ngày Bộ Chính Trị công bố quyết định phân công ông Tô Lâm tạm thời thay thế cương vị tổng bí thư của ông Trọng – Bộ Ngoại Giao Việt Nam bất ngờ đưa ra tuyên bố quan trọng về việc nộp đệ trình Ranh giới thềm lục địa mở rộng ngoài 200 hải lý ở khu vực giữa Biển Đông lên Liên Hợp Quốc.
Đây là một quyết định đã bị “đắp chiếu” từ 15 năm trước. Ngay sau khi ông Tô Lâm nắm quyền, quyết định này được khẩn trương triển khai. Động thái này đã khiến Bắc Kinh “nổi trận lôi đình,” đáp trả bằng việc điều máy bay quân sự không người lái quấy rối gần bờ biển Việt Nam, như muốn “dằn mặt” Việt Nam.
Bắc Kinh đang gia tăng sức ép lên Việt Nam và ông Tô Lâm, đẩy Việt Nam vào thế “tiến thoái lưỡng nan” bằng cách tạo ra những sự kiện “bất ổn” trên Biển Đông, nhằm mục đích gây xung đột.
Tuy nhiên, việc ông Tô Lâm công khai “cảnh báo” Trung Quốc có thể là một nước cờ cao tay nhằm kiềm chế ảnh hưởng và khả năng lật đổ của phe bảo thủ thân Trung Quốc trong quân đội.
Động thái cứng rắn đối với Trung Quốc, cùng với việc thể hiện thái độ gần gũi với Washington nhưng vẫn khẳng định tuân thủ chính sách đối ngoại đa phương “4 không” đã giúp ông Tô Lâm tạo dựng hình ảnh tích cực trong mắt người dân.
Sự ủng hộ từ dư luận này trở thành một công cụ gây áp lực lên Quốc Hội và các ủy viên Bộ Chính Trị không thuộc phe công an và quân đội. Nhóm này, vốn có vai trò quan trọng trong việc quyết định sự vững chắc của chiếc ghế tổng bí thư, sẽ phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi đưa ra bất kỳ quyết định nào bất lợi cho ông Tô Lâm, vì điều đó có thể vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ người dân.
Chiến lược này cũng giúp ông Tô Lâm vô hiệu hóa các chiêu bài của phe quân đội thân Trung Quốc, chẳng hạn như “cảnh báo cách mạng màu” phối hợp với Trung Quốc để hạ bệ uy tín của ông.
Việc ông Tô Lâm thực hiện các chuyến công du dài ngày mà không lo ngại về nguy cơ mất quyền lực cho thấy vị thế đang rất vững chắc. Điều này đặt ra câu hỏi liệu lực lượng tướng lĩnh quân đội dưới quyền Bộ Trưởng Quốc Phòng Phan Văn Giang, cùng với các lãnh đạo thuộc phe công an, có đang kiểm soát tốt tình hình và ủng hộ đường lối cứng rắn của ông Tô Lâm, tạo nên một “thế trận vững chắc” cho ông trước thềm Đại Hội 14 hay không?
Giới quan sát quốc tế đang theo dõi sát sao những diễn biến tiếp theo, đặc biệt trong bối cảnh cuộc bầu bổ sung chủ tịch nước sắp diễn ra vào ngày 20 Tháng Mười, dù kết quả cuộc bầu cử này không ảnh hưởng nhiều đến cán cân quyền lực hiện tại.
