Ông bà ta thường nói: “Vạn sự khởi đầu nan” để diễn tả sự phức tạp và khó khăn trong việc bắt đầu một công việc, một dự án hoặc một cuộc sống mới. Bài viết này không những mang hàm ý đó mà còn ở một quy mô lớn hơn, có tầm ảnh hưởng đến cả một đời người, lại còn mang ý nghĩa đến đời con, đời cháu.
Trong chiến tranh Việt Nam, ngày 10 Tháng Ba 1975 Ban Mê Thuột thường được mệnh danh là “sự khởi đầu của một kết thúc”. Tất cả được bắt đầu từ xứ “Buồn Muôn Thuở”, một cái tên đầy thi vị nhưng cũng đầy bi thương dẫn đến sự sụp đổ ngày 30 Tháng Tư 1975 tại Sài Gòn.
Đó cũng là “cột mốc đổi đời” hiểu theo cả hai nghĩa đối với người Việt. Với người (tạm gọi là “lạc quan”) đó là ngày “thống nhất đất nước”. Còn đối với “người bi quan” thì đó lại là “xuất phát điểm” của cuộc “di tản chiến thuật” từ một đất nước bị tàn phá bởi chiến tranh sang những vùng đất mới.
Người ta “vượt biên” trên những chiếc tàu cũ kỹ, vượt đại dương để mong tìm được “vùng đất mới”. Cũng có những người đi đường bộ qua Cambodia để vào Thái Lan, họ sống khắc khoải trong những “trại tị nạn” với hy vọng được đất nước thứ ba tiếp nhận như “một người ti nạn”.
***
Hỏa tiễn H-12 có tầm bắn 8 km, được Mặt trận Tây Nguyên sử dụng để đánh chiếm thị xã Ban Mê Thuột ngày 10.3.1975
Trở lại với Ban Mê Thuột vào Tháng Ba 1975, Chiến dịch Tây Nguyên (từ 4 Tháng Ba đến 3 Tháng Tư 1975), còn được biết đến với mật danh “Chiến dịch 275”, là hoạt động mở đầu cuộc Tổng tấn công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975 do Quân giải phóng phát động.
Với cuộc tiến công của phía Quân giải phóng ngày 10 Tháng Ba 1975 vào Ban Mê Thuột, Quân đoàn II thuộc Quân lực Việt Nam Cộng hòa (QLVNCH) đã bị sụp đổ. Những nỗ lực tái chiếm Ban Mê Thuột của QLVNCH trong các trận phản công ngày 11 và 13 Tháng Ba 1975 đều thất bại.
Sau các thất bại dồn dập, ngày 14 Tháng Ba 1975, Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, kiêm Tổng tư lệnh Quân lực Việt Nam Cộng Hòa, đã có một bước đi hết sức sai lầm khi quyết định rút quân trên toàn địa bàn Tây Nguyên để về giữ miền duyên hải Miền Trung.
Phải nhìn nhận, việc rút quân tiến hành “không theo bài bản” nên chỉ ba ngày sau đó, hầu như toàn bộ Quân đoàn II QLVNCH với 60.000 quân đã bị tiêu diệt, đầu hàng hoặc tan rã trong cuộc rút quân hỗn loạn trên con đường số 7.
Cùng với những sai lầm có tính chiến lược trong phương án và cách thức điều quân, phối trí lại lực lượng của các cấp chỉ huy QLVNCH, chiến dịch này đã tạo nên những đột biến lớn trên chiến trường mở đầu cho sự thất bại và tan rã toàn diện của QLVNCH tại miền Nam Việt Nam.
Sau này mới biết Lực lượng Quân giải phóng tham chiến tại Mặt trận Tây Nguyên ban đầu được đặt dưới sự chỉ huy của Bộ Tư lệnh chiến dịch Tây Nguyên (mật danh 275). Chỉ vỏn vẹn trong 55 ngày trong năm 1975, Chiến tranh Việt Nam (kéo dài từ 1954 đến 1975) đã chấm dứt. Tiếp theo đó là việc “tái thống nhất Việt Nam” sau 21 năm bị chia cắt.
***
Ban Mê Thuột đối với tôi là vùng đất mang nhiều kỷ niệm, kể từ khi gia đình tôi rời Đà Lạt đến xứ “Buồn Mà Thương”. Tôi bắt đầu tiếp tục việc học tại Ban Mê Thuột năm Đệ Ngũ khi ông thân sinh chuyển công tác về đây.
Gia đình chúng tôi trong thời gian đầu ở tại đường Lý Thường Kiệt, nơi bị chia cắt bởi đường Quang Trung có tiệm ăn Souris Blanche của người Pháp. Sau đó, chúng tôi dời qua đường Ama Trang Long nơi Ngã Tư Lý Thường Kiệt – Ama Trang Long, có tiệm ăn Mỹ Cảnh của người Hoa ở góc đường.
Tôi còn nhớ mãi đã nhìn thấy một anh Việt Cộng lần đầu tiên trong đời. Chỉ khác một điều là anh đã nằm chết với “chiếc mũ tai bèo” trên đường phố Ban Mê!
Bạn bè tôi vào Tháng Ba 1975 đã có nhiều người khoác áo lính. Trong số đó có Vĩnh Anh, một sĩ quan không quân đang nghỉ phép về Ban Mê Thuột thăm gia đình, anh lái Skyraider tại Biên Hòa. Đêm 10 Tháng Ba 1975 anh đang ở nhà tôi, khi nghe “tiếng pháo”, anh rút khẩu súng lục bắn chỉ thiên một phát. Ai ngờ “tiếng pháo” đó lại là “tiếng súng” của “quân giải phóng”! Đến khi nghe tin Việt Cộng đang tấn công Ban Mê Thuột anh bạn thân của tôi vội vàng tìm đường trở về phi trường Biên Hoà ngay lập tức.
Đó là một kỷ niệm khó quên trong ngày 10 Tháng Ba 1975. Chỉ tiếc một điều là Vĩnh Anh đã qua đời năm 2020 tại Mỹ với lý do “bệnh tật”, chứ không phải vì “chiến tranh”! Phần tôi cũng vội vàng tìm đường về Sài Gòn vì khi đó tôi cũng đang nghỉ phép từ trường Sinh ngữ Quân đội.
Gia đình tôi ở Lăng Cha Cả, rất gần với phi trường Tân Sơn Nhất nên khi phi trường bị pháo kích ngày 29 Tháng Tư 1975, tôi vội vàng “tránh hòn tên, mũi đạn” bằng cách chạy lên Bệnh viện Sài Gòn trên đường Lê Lợi.
Bạn không thể nào tưởng tượng nổi chiếc Honda 67 có thể chở đến 6 người: tôi, bà xã và 4 đứa con, đứa nhỏ nhất chỉ mới 1 tháng tuổi. Nhưng rồi mọi sự đều êm xuôi trong ngày 29 Tháng Tư 1975, chúng tôi vẫn đến được bệnh viện nơi bà xã tôi đang làm việc.
Một lần nữa, trong ngày 29 Tháng Tư 1975 câu “vạn sự khởi đầu nan” là quá đúng: mọi chuyện có khó khăn, không tưởng khi nghĩ tới 6 người “chạy loạn” trên chiếc Honda nhưng rồi cũng thực hiện được. Thật ngoài sức tưởng tượng của con người khi cái chết cận kề!
