Tổng Thống Donald Trump bất ngờ thông báo sẽ tiếp tục viện trợ vũ khí cho Ukraine, đảo ngược một quyết định mà Bộ Quốc Phòng Mỹ đưa ra hồi đầu tháng này. Liệu quyết định đó có cho thấy nhà lãnh đạo Hoa Kỳ đã thay đổi quan điểm về cuộc chiến Nga-Ukraine, về quan hệ giữa ông với ông Vladimir Putin, tổng thống Nga, và điều đó có ý nghĩa gì đối với cuộc xâm lược đã kéo dài hơn ba năm?
Trong buổi dạ yến tiếp đãi ông Benjamin Netanyahu, thủ tướng Israel, tại Tòa Bạch Ốc tối Thứ Hai, 7 Tháng Bảy, ông Trump bất ngờ thông báo quyết định “quay xe” của mình. “Chúng tôi sẽ gửi thêm một số vũ khí. Chúng tôi phải gửi. Họ [Ukraine] phải có năng lực tự phòng thủ. Giờ đây họ đang bị đánh rất nặng,” ông Trump nói. Ngồi bên tay trái ông Trump, ông Pete Hegseth, bộ trưởng Quốc Phòng, gật đầu đồng tình dù chỉ vài hôm trước, chính Bộ Quốc Phòng đã ra lệnh đình chỉ việc cung cấp vũ khí cho Ukraine.
Tại hội nghị thượng đỉnh Minh Ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) ở Hòa Lan hôm 24 Tháng Sáu, sau cuộc gặp thân mật với ông Volodymyr Zelensky, tổng thống Ukraine, ông Trump nói ông “để mở” việc gửi cho Kiev các hệ thống phòng không Patriot. Nhưng rồi, tối 30 Tháng Sáu, Ukraine bất ngờ được tin các chuyến bay chở vũ khí và đạn dược thiết yếu cho Ukraine đã bị hủy bỏ. Sang ngày 2 Tháng Bảy, Bộ Quốc Phòng Mỹ thông báo đình chỉ việc chuyển giao vũ khí, với lý do cần soát xét lại kho vũ khí của quân đội Mỹ.
Ông Trump không hay biết về quyết định này, được cho là từ ông Elbridge Colby, thứ trưởng Quốc Phòng phụ trách chính sách, người từ lâu vẫn quan niệm Mỹ nên giảm can dự vào Âu Châu để tập trung cho Á Châu. “Quyết định [đình chỉ] nhằm đặt lợi ích của nước Mỹ lên trước, để soát xét năng lực quân sự của quốc gia và sự hỗ trợ các nước khác trên toàn cầu,” thông cáo của Bộ Quốc Phòng cho biết.
Ông Dan Caldwell, phụ tá Bộ Trưởng Hegseth, nói với báo The Economist rằng Mỹ không thể sản xuất đủ đạn dược để hỗ trợ Ukraine và các nước khác và phục hồi kho vũ khí của mình. “Chúng tôi không thể cung cấp vũ khí cho mọi người khắp thế giới,” ông Sean Parnell, phát ngôn viên Bộ Quốc Phòng, cho biết. Nhưng lập luận đó nhanh chóng bị một số nghị sĩ Quốc Hội và các chuyên gia phản bác.
Theo The Economist, danh sách các loại vũ khí bị đình chỉ có 30 hỏa tiễn đánh chặn PAC-3; 92 hỏa tiễn không đối không AIM-7 gắn trên tiêm kích F-16; 8,500 quả đạn đại bác 155mm; 25 hỏa tiễn phòng không cá nhân Stinger và nhiều thứ khác.
Hỏa tiễn đánh chặn PAC-3 (Patriot Advanced Capability) là thứ vũ khí phòng thủ mà Ukraine rất cần để đối phó với các vụ tấn công từ trên trời bằng hỏa tiễn hành trình và hỏa tiễn đạn đạo từ phía Nga. PAC-3 do tập đoàn Lockheed Martin của Mỹ chế tạo với sản lượng 500-600 quả mỗi năm; phần gửi cho Ukraine chỉ chiếm 5%-6% sản lượng này.
Hỏa tiễn không đối không AIM-7 ra đời từ thập niên 1950 và đã bị quân đội Mỹ loại bỏ, thay bằng hỏa tiễn AIM-120 tân tiến hơn. Còn con số 8,500 quả đạn pháo 155mm chỉ tương đương 0.7% sản lượng được các nhà máy quốc phòng Mỹ cho ra hằng năm. Cho nên, lô vũ khí chuyển giao cho Ukraine không phải là vấn đề đối với Mỹ, chưa kể rằng số vũ khí này được đưa đến Ukraine từ các nhà sản xuất chứ không lấy từ kho dự trữ của quân đội.
Ấy thế nhưng quyết định của Bộ Quốc Phòng Mỹ ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine đã đánh đi những tín hiệu xấu. Đa số các nhà phân tích đều cho rằng, đây là bằng chứng cho thấy Mỹ sẽ bỏ rơi Ukraine như đã từng làm với Việt Nam Cộng Hòa trước đây hoặc Afghanistan gần đây. Một số quốc gia Âu Châu, dẫn đầu là ông Friedrich Merz, thủ tướng Đức, đã mạnh mẽ đề nghị, nếu Washington không muốn tiếp tục viện trợ vũ khí cho Ukraine thì Âu Châu sẵn sàng bỏ tiền ra mua số vũ khí đó theo thị trường và cấp cho Kiev.
Trong cuộc điện đàm với ông Zelensky hôm 4 Tháng Bảy, ông Trump nói ông không biết về lệnh đình chỉ chuyển giao vũ khí và cũng không biết ai đã ban ra cái lệnh đó.
Về phía Nga, ông Putin dường như nhìn thấy cơ hội trong hành động của Mỹ nên lập tức đẩy mạnh các vụ ném bom phá hoại hạ tầng Ukraine, kể cả thủ đô Kiev. Hình ảnh trên các mạng xã hội trong các ngày 3 và 4 Tháng Bảy cho thấy một số khu vực thủ đô Ukraine chìm trong biển lửa do các hoả tiễn của Nga đánh trúng. Với Nga, việc Mỹ ngừng cung cấp vũ khí cho Ukraine, đặc biệt là hỏa tiễn phòng không Patriot, đồng nghĩa với việc cho phép Nga tự do xâm lược!
Nên để ý đây là lần thứ hai chính quyền Trump đình chỉ viện trợ vũ khí cho Ukraine, lần trước là sau cuộc chạm trán nảy lửa Trump – Vance (phó tổng thống Mỹ) – Zelensky trong phòng Bầu Dục; và lần nào phía Nga cũng tận dụng cơ hội để vừa gia tăng tấn công và tàn sát, vừa trì hoãn đề nghị đàm phán hòa bình, với hy vọng khi Mỹ rút lui, Ukraine sẽ sớm cạn kiệt vũ khí kháng cự.
***
Có thể chính sự tàn ác của ông Putin đã khiến ông Trump thay đổi quan điểm. Cho đến nay, ông Trump vẫn tỏ ra kiên nhẫn thuyết phục ông Putin chấp nhận một lệnh ngừng bắn và tiến tới một hiệp định hòa bình để kết thúc cuộc chiến tranh vô nghĩa đã tiêu hao hàng triệu sinh mạng. Thậm chí, nhiều nhà phân tích đã trưng ra nhiều bằng chứng để cho rằng, tổng thống Hoa Kỳ đã đứng hẳn về phía Nga, chẳng những không phản đối mà còn ngầm ủng hộ ông Putin trong cuộc xâm lược.
Trên trang The Atlantic, nhà bình luận nổi tiếng Anne Applebaum cho rằng, mặc dù ông Trump đôi khi mắng mỏ ông Putin, gọi ông Putin là “đồ điên,” hoặc nói lời thông cảm với người Ukraine, nhưng qua các quyết định thầm lặng của các bộ trưởng do ông bổ nhiệm vào chính phủ thì sự gần gũi giữa Mỹ và Nga cùng chống lại Ukraine và Âu Châu đang được tăng tốc “không chỉ trong lời nói mà cả trong thực tế.”
Hoa Kỳ đã bỏ phiếu cùng với Nga ở Liên Hiệp Quốc, áp đặt thuế quan trừng phạt lên hàng hóa Ukraine mà bỏ qua Nga, chống lại việc Âu Châu áp đặt thêm biện pháp cấm vận Nga cũng như lặng lẽ khôi phục quan hệ ngoại giao với Moscow đã bị cắt đứt khi Nga phát động chiến tranh xâm lược…
Sở dĩ ông Putin không chịu ngừng bắn, cũng không muốn đàm phán chỉ vì ông ta tin rằng nhờ chính phủ Hoa Kỳ, ông ta có thể chinh phục toàn bộ nước Ukraine và có thể thắng cuộc chiến tranh này, bà Applebaum nhận định. “Càng ít vũ khí được chuyển giao cho Ukraine, chiến dịch quân sự đặc biệt của chúng tôi càng gần ngày thắng lợi,” ông Dmitry Peskov, phát ngôn viên Điện Kremlin nói với báo giới.
Trong bối cảnh đó, người ta ngạc nhiên khi thấy ông Trump bỗng dưng thay đổi thái độ và không tiếc lời chỉ trích ông Putin sau cuộc điện đàm mà ông Trump cho rằng “đáng thất vọng” với ông Putin hôm 3 Tháng Bảy, tiếp sau là cuộc tấn công dữ dội của Nga vào thủ đô Kiev – cuộc tấn công bằng drone và hoả tiễn được coi là dữ dội nhất từ đầu cuộc chiến tranh.
Tại cuộc họp nội các sáng Thứ Ba, 8 Tháng Bảy, ông Trump gọi ông Putin là kẻ gian dối và cho rằng ông Putin đã trở thành chướng ngại vật trên con đường đi tới một hiệp định hòa bình mà ông Trump nỗ lực tìm kiếm. “Chúng ta bị Putin chơi xỏ [nguyên văn “ném rất nhiều phân bò – bullshit thrown – vào chúng ta”], nếu các bạn muốn biết sự thật,” ông Trump nói với báo chí. “Chúng tôi không hài lòng với Putin. Tôi không hài lòng với Putin… Bởi vì ông ta đang giết quá nhiều người,” ông Trump nói và tỏ ra bất bình vì ông Putin chưa chịu ký thỏa thuận ngừng bắn mà Mỹ yêu cầu và Ukraine đã chấp nhận.
Từ trước, ông Trump vẫn cố thu phục ông Putin bằng “củ cà rốt” ngoại giao và kinh tế, lần này ông chuyển sang sử dụng “cây gậy.” Ông Trump thậm chí còn nói rằng ông Putin đã đối xử không đúng với con người, đã giết quá nhiều người, và đó là lý do tại sao ông gửi vũ khí phòng thủ tới Ukraine và trách cứ Bộ Trưởng Pete Hegseth tự ý đình chỉ viện trợ mà không báo cáo cho ông biết.
***
Có điều ông Trump là người tính cách thất thường, sáng nắng chiều mưa nên các chính sách và quyết định của ông thường được đón nhận với sự ngờ vực. Chưa có phản ứng chính thức từ chính phủ Ukraine về quyết định nối lại việc chuyển giao vũ khí của ông Trump nhưng vụ “quay xe” này làm dấy lên niềm hy vọng trước mắt mạng lưới phòng không Ukraine sẽ có đủ hỏa tiễn đánh chặn Patriot để đối phó với hỏa tiễn đạn đạo Nga và binh sĩ Ukraine ở tiền tuyến sẽ nhận được đạn dược để phòng thủ. Về lâu dài, ông Zelensky không yêu cầu Mỹ viện trợ thêm mà chỉ cần chính phủ Mỹ phê chuẩn cho Ukraine được mua vũ khí trực tiếp từ các công ty quốc phòng Mỹ bằng nguồn tài trợ của Âu Châu.
Sự thay đổi quan điểm của ông Trump là điều hợp lẽ thường. Nhưng hãy còn sớm để cho rằng ông Trump bây giờ ủng hộ chính nghĩa của người Ukraine và nỗ lực giúp Ukraine chiến thắng.
Hoạt động viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine, cho đến nay, vẫn nằm trong khuôn khổ những thỏa thuận mà Quốc Hội Mỹ đã phê chuẩn thời Tổng Thống Joe Biden, một số thỏa thuận còn có hiệu lực tới năm 2028. Chính quyền Trump chưa ký thêm thỏa thuận vũ khí nào; hàng chục tỷ đô la viện trợ Ukraine đã được Quốc Hội khóa trước phê chuẩn vẫn chưa giải ngân và Quốc Hội hiện nay chưa phân bổ thêm khoản viện trợ nào mới, thậm chí Bộ Quốc Phòng còn cắt giảm ngân sách hỗ trợ Ukraine trong tài khóa 2026.
Dù biết bị ông Putin chơi xỏ, ông Trump vẫn muốn đạt một thỏa thuận lớn với ông Putin để chấm dứt chiến tranh, ông muốn được giải Nobel Hòa Bình; ông không muốn đổ nhiều tiền của giúp đỡ Ukraine nhưng cũng không muốn thấy Ukraine sụp đổ trong nhiệm kỳ tổng thống Mỹ của ông vì nếu Ukraine thất thủ thì đó sẽ là một thảm họa địa chính trị, còn tàn khốc hơn vụ sụp đổ Afghanistan từng là nỗi nhục nhã của chính quyền Biden mà ông Trump cố tránh
