Ông Chương Đồng, cư dân San Diego, vừa bị Cảnh Sát Di Trú (ICE) bắt giữ khi đến trình diện cơ quan này như thường lệ hôm Thứ Tư, 13 Tháng Tám, chỉ vì ông từng “lỡ” nhận tội trong một vụ ăn cắp theo lời khuyên của luật sư cách đây gần 40 năm.
Theo đài truyền hình NBC 7 ở San Diego hôm 19 Tháng Tám, ông Chương bị ICE bắt trong lúc đang chờ khiếu nại vụ “lỡ” nhận tội, vì theo ông Adam Klugman, luật sư hiện tại của ông Chương, vụ nhận tội này “sai một cách căn bản” ngay từ đầu.
Ông Chương đến Mỹ năm 1981 lúc 12 tuổi, sau đó được cấp thẻ xanh (thường trú nhân). Trong hồ sơ tòa, ông Chương khai rằng, ông bị gia đình đối xử không tốt, nên bỏ học lúc đang học lớp Chín và bắt đầu chơi với những “người xấu.”
Năm 1989, ông ăn cắp hai cái loa và nhận tội ăn cướp theo lời khuyên của một luật sư công để không phải bị đưa ra tòa xử, cũng như được giảm án, theo lời ông kể.
Sau đó, ông bị kết tội ăn trộm, có nghĩa là vi phạm lệnh quản chế của tòa, và bị tuyên án tù, nơi ông nói làm thay đổi cuộc đời ông.
Vì bị kết án, ông Chương Đồng bị tòa di trú ra lệnh trục xuất năm 1999. Tuy nhiên, ông vẫn cư ngụ ở Mỹ sau khi được thả tự do, nhưng bị buộc phải trình diện thường xuyên với ICE.
Thỏa thuận Mỹ-Việt về trục xuất
Năm 2008, Việt Nam và Hoa Kỳ đạt một thỏa thuận chính thức bao gồm không trục xuất những người Việt chưa có quốc tịch Mỹ nhưng phạm tội hình sự và đến Mỹ trước ngày 12 Tháng Bảy, 1995, ngày Hoa Kỳ và Việt Nam thiết lập quan hệ ngoại giao.
Tuy nhiên, năm 2017, chính quyền Tổng Thống Donald Trump bất chấp thỏa thuận này, đe dọa trừng phạt chính quyền Việt Nam, và bắt đầu trục xuất một số người đến Mỹ trước năm 1995.
Vào Tháng Hai, 2018, vụ kiện “Trinh vs Homan” thành công, chính quyền Mỹ ngưng trục xuất những người này.
Nhưng đến năm 2020, chính phủ hai nước đạt một thỏa thuận mới, hủy bỏ điều khoản bảo vệ những người Việt này không bị trục xuất.
Làm lại cuộc đời
“Anh ấy trở thành một con người mới, khác hoàn toàn. Một người mới hoàn toàn,” bà Christy Huỳnh, vợ ông Chương hơn 20 năm qua, nói với NBC 7 ở San Diego. Bà và cả hai người con của hai vợ chồng đều là công dân Mỹ.
Trong thư gửi cho tòa, bà Christy Huỳnh viết rằng, khi gặp ông Chương lần đầu năm 2001, sau khi ông được thả, bà mới biết ông chưa bao giờ đi nhà hàng hoặc đi xem phim.
“Tôi thấy điều mà không ai thấy – một người lạc lối nhưng tử tế và lịch thiệp, một người cần được một ai đó tin tưởng,” bà Christy Huỳnh viết. “Tôi rất vui là tôi không bỏ rơi anh ấy.”
Trong nhiều thập niên, ông Chương Đồng làm việc trong ngành xây dựng và kiểm tra các bệnh viện và cơ sở y tế. Có nhiều lá thư do chính đồng nghiệp và chủ nhân của ông viết khen ngợi ông khi ông nộp đơn khiếu nại, xin tòa xử lại vụ ông “lỡ” nhận tội.
Hồi năm 2017, Luật Sư Adam Klugman nói rằng luật của California cho phép một người từng bị kết án xin tòa xử lại (Motion to Vacate) nếu chứng minh được bị cáo không hiểu rằng sự nhận tội đó gây hậu quả liên quan đến di trú.
“Đây là vấn đề xét xử công bằng, khi mà sự nhận tội bị sai một cách căn bản, và ông Chương không hề biết làm như vậy sẽ có hậu quả không tốt,” ông Klugman nói với NBC 7 ở San Diego.
“Nếu lúc đó có giải thích về khái niệm bị trục xuất bằng tiếng Việt, tiếng mẹ đẻ của ông Chương, ông vẫn không hiểu đó là gì,” ông Klugman nói tiếp. “Sau gần 40 năm, bây giờ ông phải gánh chịu hậu quả, một điều không may cho ông vì bây giờ con người ông đã thay đổi.”
Tuân thủ quy định trình diện
Bà Christy Huỳnh kể rằng bà và chồng đến văn phòng ICE để ông trình diện hôm Thứ Tư. Bà nói, thông thường, thủ tục trình diện chỉ mất 15 phút. Tuy nhiên, khi cái máy không nhận ra thông tin của ông Chương, bà bắt đầu lo ngại, nhưng chồng bà quyết định chờ gặp nhân viên ICE để trình diện, và nói với bà: “Anh không muốn phải đi trốn.”
Sau khi đợi gần 2 giờ đồng hồ, bà Christy kể, một nhân viên ICE dẫn chồng bà vào một phòng khác, sau đó trở ra và nói chuyện với bà.
Bà kể trong nước mắt: “Nhân viên ICE hỏi tôi có phải là vợ ông Chương không, tôi nói phải. Rồi ông ấy nói tôi vào nói chuyện lần cuối với chồng tôi. Tôi tìm cách giải thích với ông ấy là chồng tôi đang chờ được tái xét xử cho vụ ‘lỡ’ nhận tội trước đây, nhưng ông ấy không quan tâm.”
“Một nhân viên khác cười khúc khích, nghĩ rằng đây là chuyện đùa. Đối với họ, đây có vẻ như là hành động làm tan nát gia đình người khác – một cái gì đó mà họ cảm thấy đáng cười,” bà Christy Huỳnh kể tiếp với NBC 7 ở San Diego.
Trong một tuyên bố, ông Patrick Divver, giám đốc phụ trách trục xuất của ICE ở San Diego, nói: “Ông Chương Đồng là một di dân bất hợp pháp từ Việt Nam và là một tội phạm tiếp tục phạm tội, bị tới năm năm tù trong nhà tù vì nhiều tội hình sự như ăn cắp, ăn trộm nhiều lần, và ăn cắp số lượng lớn. Hơn nữa, ông Chương bị tòa ra lệnh trục xuất từ hơn 25 năm nay vì rõ ràng ông chọn không tôn trọng lệnh trục xuất này.”
“Cá nhân nào phạm tội hình sự nhiều lần và không tuân thủ lệnh trục xuất do tòa di trú đưa ra sẽ không được phép ở lại Mỹ. Ông Chương Đồng sẽ tiếp tục bị ICE giam giữ cho tới khi ông bị trục xuất,” tuyên bố của ông Divver cho biết tiếp. “ICE San Diego quyết tâm bảo vệ cộng đồng bằng cách bảo đảm là những tội phạm nguy hiểm như ông Chương Đồng sẽ bị trục xuất.”
Ông Chương hiện đang bị giam tại trại tạm giam Otay Mesa Detention Center, San Diego. Về chuyện ông xin tái xét xử, theo NBC 7 ở San Diego, ông Chương sẽ ra Tòa Thượng Thẩm California ở San Diego vào ngày 26 Tháng Tám.
“Tùy” chính quyền liên bang
Theo ông Klugman, ngay cả ông Chương được xóa án, điều đó không có nghĩa là ICE sẽ tự động thả ông.
“ICE sẽ phải yêu cầu chính quyền liên bang tái xét vụ trục xuất ông, nhưng cái này còn tùy vào chính phủ Hoa Kỳ,” ông Klugman nói. “Đây là điều mà chính phủ Mỹ không bị bắt buộc phải làm. Cái này là ‘tùy’ chính quyền, có nghĩa là tùy họ có mở lại phiên tòa trục xuất ông Chương hay không.”
“Họ có thể trục xuất ông từ năm 1999 cho đến bây giờ,” ông Klugman nói. “Vấn đề là liệu chính quyền liên bang có làm điều đúng – vì họ có quyền làm – và cho phép mở phiên tòa di trú tái xét xử ông Chương trước khi trục xuất ông và chia cắt gia đình ông?”
Bà Christy Huỳnh nói với NBC 7 ở San Diego là cả hai vợ chồng bà tìm cách điều chỉnh tình trạng di trú của ông Chương trong hơn 15 năm qua, và chi ra “rất nhiều tiền” mướn luật sư, nhưng họ không bao giờ trả lời.
“Tôi chỉ yêu cầu ICE cho chồng tôi một cơ hội. Hãy thả anh ấy ra để anh ấy đấu tranh pháp lý nhằm xóa án,” bà Christy Huỳnh nói, và thêm rằng ông Chương bị bệnh phổi kinh niên (COPD) và bà lo ngại cho sức khỏe của ông ở trong tù. “Bởi vì tình trạng sức khỏe của anh ấy, tôi không biết anh có chịu nổi nhà tù hay không.”
Cả bà Christy Huỳnh và Luật Sư Alan Klugman đều nói họ không biết chính quyền liên bang sẽ làm gì đối với ông Chương, ông sẽ bị giam bao lâu, hoặc bao giờ thì ông bị trục xuất.
Ông Chương là lao động chính của gia đình, theo NBC 7 ở San Diego.
“Tôi cố gắng hết sức để làm việc mỗi ngày trong lúc phải lo vụ này. Tôi biết các con tôi cần tôi. Nếu tôi gục xuống, không ai trả tiền các chi phí bởi vì chúng tôi phải chi tiêu rất nhiều,” bà Christy Huỳnh nói. “Mỗi khi chỉ còn một mình, tôi chỉ biết khóc.”
Ông Chương Đồng chưa bao giờ trở về Việt Nam kể từ khi vượt biên năm 1981, vợ ông cho biết.
“Cả cuộc đời, tôi và gia đình đều ở đây,” ông Chương Đồng viết trong đơn xin tòa tái xét bản án “lỡ” nhận tội. “Hoa Kỳ là quê hương duy nhất của tôi.”
