Một hiện tượng được gọi là “hiệu ứng tử vong vào ngày sinh nhật” cho thấy khả năng qua đời vào ngày sinh của một người có thể cao hơn bất kỳ thời điểm nào khác trong năm. Mặc dù ý tưởng này nghe có vẻ như một lời đồn nhảm, nhưng một số nghiên cứu thống kê cung cấp bằng chứng thuyết phục để ủng hộ cho tuyên bố đó. Lý do chính xác đằng sau xu hướng kỳ lạ này vẫn là chủ đề tranh luận giữa các nhà nghiên cứu.
Bằng chứng thống kê
Nghiên cứu được trích dẫn nhiều nhất về chủ đề này được công bố trên Annals of Epidemiology vào năm 2012. Các nhà khoa học từ đại học University of Zurich phân tích dữ liệu tử vong từ gần 2.4 triệu người Thụy Sĩ từ năm 1969 đến năm 2008. Nghiên cứu ban đầu nhằm mục đích tìm hiểu một lý thuyết khác: ý tưởng về sự trì hoãn cái chết, trong đó con người có thể trì hoãn cái chết của mình một cách có ý thức hoặc vô thức để đạt được một cột mốc quan trọng, chẳng hạn như sinh nhật. Tuy nhiên, kết quả lại cho thấy điều ngược lại. Nghiên cứu kết luận có 13.8% nguy cơ tử vong tăng vào ngày sinh nhật của một người. Hiệu ứng này còn rõ rệt hơn ở người lớn tuổi, với nguy cơ tăng lên 18% đối với những người từ 60 tuổi trở lên.
Nghiên cứu cũng đi sâu vào các nguyên nhân tử vong cụ thể. Mặc dù tự tử là một yếu tố tiềm ẩn, vì nó thường gắn liền với các kỳ nghỉ lễ và các cột mốc cá nhân, nhưng lý do chính được phát hiện là các biến cố tim mạch, đột quỵ và ung thư. Đáng ngạc nhiên, tai nạn cũng đóng một vai trò quan trọng, đặc biệt té ngã. Các nhà nghiên cứu phát hiện ra nam giới có khả năng tử vong do té ngã cao hơn 44% vào đúng ngày sinh nhật của họ. Những phát hiện này dẫn các tác giả đến kết luận “sinh nhật kết thúc bằng cái chết thường xuyên hơn dự kiến.”
Giải thích hiện tượng
Vậy điều gì ẩn sau xu hướng kỳ lạ này? Các nhà nghiên cứu đề xuất một số giả thuyết:
Căng thẳng và hoạt động thể chất: Sinh nhật thường làm tăng căng thẳng về thể chất và tinh thần. Khiêu vũ, giao lưu và các lễ hội khác gây thêm áp lực cho hệ tim mạch, dẫn đến đau tim hoặc đột quỵ ở những người có bệnh lý nền chưa được chẩn đoán.
Uống nhiều rượu bia: Việc uống rượu bia quá mức trong các bữa tiệc sinh nhật sẽ gây suy giảm khả năng phán đoán, phối hợp và tăng nguy cơ tai nạn, chẳng hạn như té ngã hoặc tông xe.
Bỏ bê sức khỏe: Một giả thuyết khác cho rằng mọi người thường “dễ dãi” với sức khỏe của mình vào ngày sinh nhật. Họ sẽ ăn những thực phẩm không lành mạnh, không uống thuốc hoặc bỏ qua các triệu chứng mà họ thường gặp, điều này làm trầm trọng thêm các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.
Báo cáo sai lệch về y tế: Mặc dù có vẻ khó xảy ra, nhưng một số nhà nghiên cứu cho rằng một tỷ lệ nhỏ dữ liệu có thể bị sai lệch do lỗi hành chính. Trong một số trường hợp, ngày mất của một người cũng bị ghi nhầm thành ngày sinh của họ, điều này làm tăng số liệu thống kê một cách giả tạo.
Thuyết ‘hoãn tử’
Mục đích ban đầu của nghiên cứu tại Thụy Sĩ – nhằm xem xét thuyết “hoãn tử” – là một khái niệm hấp dẫn theo đúng nghĩa của nó. Thuyết này đặt ra rằng trạng thái tâm lý và ý chí của một người có ảnh hưởng đến thời điểm tử vong của họ. Một số nghiên cứu khám phá ý tưởng này, cho thấy con người có khả năng kéo dài cuộc sống đủ lâu để trải qua một sự kiện quan trọng.
Thay đổi Luật Thuế: Một nghiên cứu ở Úc vào cuối những năm 1970 xem xét tỷ lệ tử vong trước và sau khi luật thuế mới được ban hành vào ngày 1 Tháng Bảy năm 1979. Luật này bãi bỏ thuế thừa kế, vốn lên tới 27.9%. Nghiên cứu cho thấy số ca tử vong giảm đáng kể vào tuần cuối Tháng Sáu và tăng tương ứng vào tuần đầu tiên của Tháng Bảy, cho thấy một số cá nhân kéo dài đủ lâu để tiết kiệm cho người thừa kế của họ một khoản tiền đáng kể.
Bước ngoặt của thiên niên kỷ: Một mô hình tương tự được quan sát thấy ở thành phố New York vào đầu thiên niên kỷ mới. Tờ The New York Times đưa tin số ca tử vong trong tuần đầu tiên của năm 2000 cao hơn 50% so với tuần đầu tiên của năm 1999. Điều này dẫn đến suy đoán những người bên bờ vực cái chết vào cuối năm 1999 cố gắng chờ đợi một cột mốc mang tính biểu tượng cuối cùng – chứng kiến sự khởi đầu của một thế kỷ mới.
Những ví dụ này đưa ra một luận điểm phản biện mạnh mẽ cho hiệu ứng sinh nhật, cho thấy ý chí của con người, trong một số trường hợp, có thể trì hoãn điều không thể tránh khỏi. Trong khi “hiệu ứng sinh nhật” cho thấy khả năng tử vong vào ngày đặc biệt của một người cao hơn, thì lý thuyết “hoãn cái chết” lại cho thấy tâm trí con người thật đáng kinh ngạc trong việc kiểm soát những ảnh hưởng đến các kết quả thể chất.
