Charles Dickens hiện diện như một cột trụ không thể lay chuyển trong văn hóa đại chúng toàn cầu, một trong những nhà văn được chuyển thể nhiều nhất trong toàn bộ lịch sử thế giới. Điều này chứng minh cho chất lượng phổ quát và trường tồn của những câu chuyện ông viết.
Lý do cho sức ảnh hưởng lan tỏa này không chỉ nằm ở số lượng kịch bản hay ấn phẩm, mà còn ở sự pha trộn mạnh mẽ định hình nên toàn bộ tác phẩm của ông: một sự phẫn nộ đạo đức sâu sắc nhắm thẳng vào những bất công xã hội đang ăn mòn nước Anh thế kỷ 19, một tập hợp những nhân vật sống động khó quên, nhấp nháy đầy cá tính và nổi bật trên từng trang sách, và một liều lượng tình cảm được cân nhắc kỹ lưỡng, cho phép khán giả duy trì hy vọng vào khả năng cứu rỗi và thay đổi.
Từ những kiệt tác điện ảnh đen trắng đơn điệu thấm đẫm không khí cổ điển đến những tác phẩm tái hiện hiện đại đầy màu sắc và góc cạnh, thành công liên tục của các tác phẩm chuyển thể này khẳng định tầm nhìn của Dickens có sức ảnh hưởng sâu sắc, vừa được xem như một lăng kính lịch sử vừa là một tấm gương phản chiếu sắc nét những vấn đề đương đại.
Sức mạnh lâu dài của Dickens nằm ở khả năng đối thoại với mọi thời đại, đưa ra những lời chỉ trích xã hội mang ý nghĩa không hề suy giảm. Mọi phiên bản chuyển thể, như một vở nhạc kịch vui nhộn hay bộ phim truyền hình u ám, đều mang theo một hoặc nhiều chủ đề trung tâm của ông:
Chỉ trích thể chế và quan liêu: Các tiểu thuyết như Bleak House và Little Dorrit liên tục tấn công sự trì trệ và vô nhân đạo của các thể chế lớn.
Vụ kiện thừa kế Jarndyce và Jarndyce trong Bleak House đại diện cho một bộ máy pháp lý nuốt chửng cuộc sống của con người, một vấn đề mà các hệ thống pháp lý hiện đại vẫn phải vật lộn với nó. Phiên bản chuyển thể năm 2005 của BBC, với tốc độ nhanh và sự rõ ràng của cốt truyện, nhấn mạnh sự vô lý của quan liêu một cách hiệu quả, khiến người xem hiện đại dễ dàng tức giận trước sự bất công mang tính hệ thống đó.
Khoảng cách giàu nghèo và bóc lột: Không tác phẩm nào của Dickens tách rời khỏi thực tế của sự đói nghèo cùng cực. Oliver Twist và A Christmas Carol đặt câu hỏi trực tiếp về nghĩa vụ đạo đức của người giàu đối với người nghèo. Dù các tác phẩm chuyển thể của Oliver! (1968) cũng có các bài hát, nhưng cảnh Oliver yêu cầu thêm cháo vẫn là một khoảnh khắc gây chấn động, làm nổi bật sự tàn bạo của luật dành cho người nghèo. Các phiên bản chuyển thể hiện đại liên tục nhắc nhở người xem rằng tình trạng vô gia cư và sự bất bình đẳng kinh tế vẫn thuộc một trong những vết thương hở ở xã hội toàn cầu.
Hành trình bản thân và khả năng cứu rỗi: Cốt lõi của những câu chuyện Dickens là hành trình tự khám phá và chuộc tội. Sự thay đổi của Ebenezer Scrooge trong A Christmas Carol là hình mẫu tối thượng. Bản chuyển thể của Alastair Sim (1951) không chỉ cho thấy sự thay đổi; nó còn thể hiện nỗi đau đớn và hối hận dẫn đến sự cứu rỗi, một thông điệp vô cùng mạnh mẽ về việc con người có thể thay đổi và học hỏi. Sự cộng hưởng này giải thích tại sao câu chuyện Giáng Sinh của Dickens liên tục được kể lại qua mọi phương tiện, từ phim câm đến hoạt hình CGI.
Các tác phẩm chuyển thể gần đây thể hiện một sự sẵn sàng thú vị trong việc xem xét lại các chủ đề của Dickens bằng một góc nhìn mới mẻ, thường áp dụng các kỹ thuật làm phim đương đại, dàn diễn viên đa dạng và nhịp độ kể chuyện nhanh nhẹn.
The Personal History of David Copperfield (2019)
Phiên bản chuyển thể tiểu thuyết bán tự truyện của Dickens của đạo diễn Armando Iannucci là một kiệt tác của năng lượng, sự lạc quan và niềm vui điện ảnh.
Thay vì một tác phẩm u ám mang hơi thở cổ điển, phiên bản kể lại này mang đến cho câu chuyện kinh điển một nhịp điệu hiện đại rõ rệt, gần như hối hả. Iannucci xem câu chuyện như một câu chuyện cổ tích đầy kịch tính, trong đó David gặp gỡ những người đồng hành kỳ lạ trong hành trình tìm kiếm tiếng nói của mình.
Dev Patel hóa thân thành một David Copperfield nhanh trí, kiên cường, anh điểm xuyết một dàn diễn viên tinh tế, đa sắc tộc, nhấn mạnh sự hài hước, tính lập dị và góc nhìn nhân văn về lòng kiên trì của con người trong tiểu thuyết. Sự đa dạng trong diễn xuất cho thấy những trải nghiệm của David mang tính phổ quát, vượt qua ranh giới chủng tộc và lịch sử nghiêm ngặt.
Tác phẩm sử dụng phong cách hình ảnh giàu trí tưởng tượng, gần như sân khấu, cho phép David đi qua những ký ức của chính mình một cách linh hoạt. Tác phẩm rất được ca ngợi, giới thiệu Dickens đến với một thế hệ mới với tinh thần dễ gần và yêu thương. Iannucci thành công trong việc nắm bắt niềm vui sống thời trẻ của chính nhà văn, điều thường bị bỏ qua trong các tác phẩm chuyển thể u ám, chứng minh Dickens không chỉ là nhà tiên tri của sự nghèo đói mà còn được xem như một người ca ngợi tinh thần kiên cường.
Nicholas Nickleby (2002)
Phiên bản điện ảnh của Douglas McGrath thường được coi là một trong những tác phẩm chuyển thể Dickens dễ tiếp cận nhất đầu những năm 2000. Nó vẫn giữ được sự ấm áp và mạch truyện cốt lõi của tiểu thuyết, đồng thời khéo léo cắt giảm những chi tiết thừa thãi về mặt cấu trúc mà các tác phẩm chuyển thể trước đây gặp khó khăn.
Charlie Hunnam vào vai người anh hùng trẻ tuổi cùng tên với sự chân thành, ngay lập tức thu hút khán giả vào hoàn cảnh khó khăn của gia đình sau khi người cha qua đời. Bộ phim trình bày rõ ràng sự tương phản giữa vẻ đẹp và sự tàn ác: cảnh nhà trường Dotheboys Hall, nơi những đứa trẻ bị ngược đãi, tạo ra một sự tương phản đáng sợ với khung cảnh nông thôn thanh bình. Quan trọng hơn, phim mang đến cho Christopher Plummer một nền tảng tuyệt vời để anh đắm chìm vào vai diễn Ralph Nickleby độc ác, một kẻ cho vay nặng lãi đáng ghét. Plummer thể hiện sự tàn nhẫn một cách lạnh lùng, định hình Ralph là hiện thân của chủ nghĩa tư bản tàn nhẫn và vô nhân đạo.
Màu sắc tươi sáng và giọng điệu chân thành, hướng về gia đình của tác phẩm bảo đảm chủ đề cốt lõi của tiểu thuyết về lòng tốt và cuộc chiến chống lại sự tàn ác của các thể chế được thể hiện rõ nét, mang lại cảm giác nhẹ nhõm về mặt cảm xúc khi công lý cuối cùng chiến thắng.
Bleak House (2005)
Phim truyền hình ngắn tập từng đoạt giải Emmy của BBC chứng minh sức mạnh trường tồn của lối kể chuyện truyền hình dài tập của Dickens, mà bản thân ông tiên phong trong các ấn phẩm định kỳ.
Bộ phim đạt được thành công đáng kinh ngạc khi cô đọng cuốn tiểu thuyết đồ sộ – với cốt truyện rối rắm liên quan đến vụ án thừa kế bất tận của Jarndyce và Jarndyce, bí mật và nạn tham nhũng tràn lan – thành mười lăm tập phim ngắn gọn, dễ xem, nhưng vẫn giữ được sự trung thành cốt lõi đối với tài liệu gốc.
Được dẫn dắt bởi hai màn trình diễn xuất sắc – vai Lady Dedlock lạnh lùng, băng giá của Gillian Anderson và vai Esther Summerson giàu lòng trắc ẩn của Anna Maxwell Martin – bộ phim sử dụng phong cách sản xuất và nhịp độ khéo léo để duy trì sự căng thẳng ở mức cao.
Các nhà làm phim áp dụng phong cách quay “như thể truyền hình dài tập” – cắt cảnh nhanh chóng, cảnh quay góc rộng, và việc sử dụng âm nhạc kịch tính – để tạo ra cảm giác hồi hộp liên tục. Kỹ thuật này cho thấy cấu trúc dày đặc, phức tạp của tác phẩm Dickens có thể được chuyển thể thành công cho khán giả hiện đại mà không làm mất đi tính châm biếm sâu sắc hay sức nặng cảm xúc của lời chỉ trích xã hội. Bộ phim này tái khẳng định rằng, trong kỷ nguyên của xem phim trực tuyến, những câu chuyện dài, nhiều tầng ý nghĩa của Dickens rất phù hợp với định dạng truyền hình cao cấp.
Giữa thế kỷ 20 cho sự ra đời của những tác phẩm chuyển thể đặt ra chuẩn mực vàng cho cách Dickens nên được thể hiện trên màn ảnh, đáng chú ý nhất là qua tác phẩm của David Lean và vở nhạc kịch kinh điển Oliver! Những tác phẩm này tạo ra ngôn ngữ điện ảnh cho tiểu thuyết của Dickens.
Oliver! (1968)
Vở nhạc kịch chuyển thể Oliver Twist của Carol Reed trở thành một hiện tượng văn hóa lớn, thống trị giải Oscar và giành giải Phim Hay Nhất. Nó thành công trong việc chuyển thể câu chuyện ảm đạm về nghèo đói, tội phạm và bóc lột của Dickens thành một màn trình diễn Technicolor sống động, đầy tính sân khấu. Những bài hát như “Consider Yourself” và “As Long As He Needs Me” đưa những đứa trẻ đường phố và tội phạm khét tiếng của Dickens trở thành những huyền thoại sân khấu toàn cầu.
Tuy nhiên, ẩn dưới tài năng diễn xuất không thể phủ nhận, Reed khéo léo giữ lại được điểm nhấn xã hội cốt lõi của câu chuyện. Mặc dù bộ phim ca ngợi cộng đồng, nhưng nó không che giấu những mối đe dọa dai dẳng từ Bill Sikes bạo lực và sự thao túng của Fagin.
Thành công của tác phẩm nêu lên sự phẫn nộ về mặt đạo đức của Dickens – lời phê phán chủ yếu đối với xã hội của ông – được truyền tải đến quần chúng và khiến họ ngân nga theo giai điệu của sự bất công. Oliver! tạo ra một tiền lệ quan trọng: Dickens có thể vừa giải trí đại chúng vừa giữ được sự chân thành về mặt chủ đề.
A Christmas Carol (1951)
Mặc dù vô số diễn viên lừng danh vào vai Ebenezer Scrooge, nhưng diễn xuất của Alastair Sim trong bộ phim này (phát hành tại Anh với tên Scrooge) vẫn là bản chuyển thể được giới phê bình và khán giả đồng loạt coi đây như một phiên bản hoàn hảo nhất.
Sim không thể hiện Scrooge như một bức biếm họa; anh mô phỏng người đàn ông này như một kẻ bị tra tấn, mắc kẹt bởi nỗi đau quá khứ và sự cay đắng có chủ đích. Diễn xuất tài tình của Sim dẫn dắt hành trình từ nỗi cay đắng sâu sắc đến niềm vui thuần khiết, không pha tạp với một sức nặng cảm xúc hiếm có.
Việc sử dụng bóng tối và bầu không khí gothic một cách tài tình của đạo diễn mang đến một mối đe dọa rõ ràng, chân thực cho những hồn ma ghé thăm. Khán giả cảm thấy nỗi sợ hãi của Scrooge khi anh đối mặt với những hồn ma. Sự hiện diện đầy kỳ quái của Hồn Ma Giáng Sinh Tương Lai, một bóng đen cao lớn im lặng, là một trong những hình ảnh đáng sợ nhất trong điện ảnh Anh Quốc.
Việc phim được phát sóng liên tục hàng năm cho thấy khả năng vượt thời gian của bản chuyển thể trong việc lay động trái tim và tái khẳng định thông điệp về lòng hào phóng và cơ hội thứ hai của tiểu thuyết.
Oliver Twist (1948) và Great Expectations (1946)
Đạo diễn David Lean khẳng định danh tiếng quốc tế của mình thông qua hai bộ phim chuyển thể đen trắng kinh điển của Dickens, những tác phẩm này thiết lập tính thẩm mỹ cho điện ảnh Anh thời hậu chiến.
Great Expectations vẫn nằm ở tiêu chuẩn vàng cho các bộ phim chuyển thể tác phẩm của tác giả này. Câu chuyện về cậu bé mồ côi Pip và ân nhân bí ẩn của cậu được thể hiện bằng hiệu ứng tương phản tối đầy ám ảnh (chiaroscuro), biến những đầm lầy sương mù và ngôi nhà Satis đổ nát thắp nến thành một tác phẩm thơ gothic thuần túy.
Vai diễn Miss Havisham của Martita Hunt, người đóng băng trong bộ váy cưới mục nát, là một sự hóa thân ma quái, định hình nhân vật này cho mọi phiên bản chuyển thể tiếp theo.
Lean không chỉ quay phim câu chuyện; anh còn truyền tải bầu không khí và nỗi ám ảnh tâm lý của cuốn tiểu thuyết. Các nhà phê bình liên tục ca ngợi sự chính xác trong cách kể chuyện và bầu không khí vô song của bộ phim.
Hai năm sau, Lean trở lại với một phiên bản u ám, ngột ngạt hơn của Oliver Twist. Mặc dù gây tranh cãi – do bức biếm họa Fagin gây khó chịu và có vấn đề của Alec Guinness, mà bất chấp bối cảnh lịch sử, giờ đây lại làm nổi bật sự vô cảm rõ ràng và sự thiên vị chủng tộc – bộ phim không thể phủ nhận là một kiệt tác về bầu không khí. Nó khắc họa một London vừa huyền thoại vừa bẩn thỉu, một nơi mà sự ngây thơ liên tục bị thử thách trước sức mạnh của nghèo đói và bóc lột.
Cảnh Bill Sikes bị truy đuổi trên mái nhà thuộc một trong những khoảnh khắc thót tim của điện ảnh kinh dị, một sự thể hiện thô bạo về sự tàn ác không thể bị kiểm soát. Di sản của Lean củng cố vị thế của Dickens như một nền tảng của điện ảnh Anh, chứng minh những tiểu thuyết thế kỷ 19 của ông có thể được chuyển thể thành nghệ thuật điện ảnh trường tồn, có chiều sâu và cảm xúc.
Việc phân tích các phiên bản chuyển thể này tiết lộ một triết lý chung: những câu chuyện của Dickens cần sự diễn giải, không chỉ có sao chép.
Sự cần thiết của tính biếm họa: Các nhân vật của Dickens là những bức biếm họa có chủ đích – từ Miss Havisham bị ám ảnh đến Mr. Micawber lạc quan không thể chữa khỏi. Các tác phẩm chuyển thể thành công thừa nhận điều này và cho phép các diễn viên diễn xuất với sự kịch tính và phóng đại nhất định, như Plummer trong vai Ralph Nickleby hay Guinness trong vai Fagin (bất chấp vấn đề).
Tầm quan trọng của cảnh quan: Các bối cảnh trong tác phẩm của Dickens hoạt động như những nhân vật: đầm lầy, đường phố London đầy khói bụi, các phòng xử án quan liêu. Những phiên bản chuyển thể xuất sắc, như của Lean hay BBC Bleak House, sử dụng ánh sáng, bóng tối và thiết kế sản xuất để tạo ra một không gian mà sự bất công xã hội trở nên hữu hình và áp bức.
Tóm lại, thành công liên tục và sự đa dạng của các tác phẩm chuyển thể từ Charles Dickens xác nhận ông không chỉ xuất chúng về văn chương, mà còn rất giỏi trong vai trò một nhà tiên tri xã hội. Các chủ đề ông đưa ra – sự tàn bạo của sự bất bình đẳng, sự trì trệ của quan liêu, và sức mạnh cứu chuộc của lòng tốt – tiếp tục cộng hưởng mạnh mẽ, khiến những câu chuyện của ông trở nên phù hợp với điện ảnh thế kỷ 21 cũng như đối với các ấn phẩm định kỳ thế kỷ 19.
(theo Mentalfloss)
