Ứng dụng WeChat (tiếng Hoa là “Vi Tín”) của hãng Tencent Holdings Ltd đang trở thành một trong những công cụ mạnh nhất trong “kho vũ khí mạng” của Bắc Kinh để giám sát công chúng.
Theo Wall Street Journal 22-12-2020, Wang Shengsheng, luật sư về quyền của phụ nữ và lao động, cho biết chính quyền đã theo dõi và đọc trộm tất cả tin nhắn nhằm thu thập bằng chứng để gây cản trở sự nghiệp pháp lý của cô. Công an và giới chức thuộc ủy ban kỷ luật đảng tại địa phương cũng truy tìm cha cô như một phần trong nỗ lực làm hoen ố danh tiếng của cô. “Mọi người luôn nói rằng tất cả thông tin liên lạc của bạn trên WeChat đều được công khai. Tôi không bao giờ hoàn toàn hiểu được điều đó có nghĩa là gì cho đến khi sự việc gần đây xảy ra” – cô nói – “Bây giờ tôi vô cùng sợ hãi.”
Được tung ra vào năm 2011, WeChat và một phiên bản tin nhắn nội địa tên Weixin hiện có hơn 1,2 tỷ người dùng hàng tháng ở Trung Quốc. Ngoài nhắn tin, người dùng có thể sử dụng để chia sẻ hình ảnh, thanh toán hóa đơn điện nước, đi taxi, nhận tin tức, đặt lịch hẹn bác sĩ và sử dụng các dịch vụ của chính phủ. Sự thống trị WeChat trong xã hội Trung Quốc càng được củng cố do mọi người phải làm việc và học tập từ xa vì ảnh hưởng đại dịch coronavirus. Các công ty và trường học đã đổ xô vào WeChat Work, công cụ giao tiếp dành cho doanh nghiệp. Trong quý một năm nay, các chính quyền địa phương, doanh nghiệp và cá nhân đã sử dụng mã QR WeChat hơn 140 tỷ lần, theo Tencent. Mã vạch WeChat được dùng để thực hiện thanh toán và cả khi đăng nhập vào các thiết bị và tài khoản khác nhau.
Chính phủ Trung Quốc đã chọn Tencent và Alibaba Group Holding Ltd. để thiết kế các hệ thống xếp hạng sức khỏe, giúp tạo ra một trong những công cụ truy tìm tiếp xúc nhằm ngăn chặn sự lây lan coronavirus. Mã sức khỏe được nhúng trong WeChat và Alipay, do công ty liên kết Ant Group của Alibaba vận hành, đã trở thành thẻ thông hành cần thiết ở Trung Quốc để vào nhà ở, cao ốc văn phòng cũng như dùng cho phương tiện giao thông công cộng. Nhưng tất cả đi kèm với một cái giá phải trả.
WeChat là một trong những nơi được kiểm duyệt gay gắt để ngăn chặn những tin tiêu cực trong thời gian bùng phát dịch bệnh ở Vũ Hán. WeChat chặn các tài khoản thảo luận những vấn đề “nhạy cảm”, từ đại dịch đến vi phạm nhân quyền ở Tân Cương. Tiếp theo ngay sau khi tài khoản người dùng bị khóa, công an sẽ xuất hiện và mời bạn đi “uống trà”. “Tôi đã rất sốc và bối rối”, một sinh viên Trung Quốc đang học ở Úc giấu tên cho biết về phản ứng của mình khi tài khoản bị khóa vào đầu năm nay vì đăng những bình luận chỉ trích cách chính phủ xử lý dịch bệnh ở Vũ Hán. Dù có thể mở tài khoản mới với số điện thoại khác nhưng “nạn nhân” vĩnh viễn mất quyền truy cập để xem lại hàng chục nghìn tin nhắn trò chuyện với gia đình, bạn bè cũng như vô số địa chỉ liên lạc.
Tóm lại là ở Trung Quốc, bạn chat gì và chat với ai trên WeChat đều bị giám sát chặt. Một người dùng ở Bắc Kinh giấu tên cho biết anh ta đã bị bắt để thẩm vấn vài ngày sau khi tài khoản WeChat của anh ta bị khóa vì chỉ trích chính sách đối ngoại của Trung Quốc. Trong cuộc thẩm vấn kéo dài hai giờ, công an cầm bản in nhật ký trò chuyện WeChat và đọc ra những phần chỉ trích giới lãnh đạo Trung Quốc. Anh ta được thả sau khi ký cam kết không tái phạm. Phản ứng với tình trạng kiểm soát WeChat, một số người rủ nhau chuyển sang dùng các nền tảng khác, trong đó có Telegram. Tuy nhiên, sau khi các thành viên của một nhóm thuyết phục được vài trăm người tham gia Telegram, an ninh đã “mò” ra và gọi họ lẫn thân nhân “lên phường”…
Tường lửa internet từ lâu đã chặn các trang web và ứng dụng nước ngoài, trong đó có Google, WhatsApp, Telegram và Facebook, nhưng chúng vẫn có thể được truy cập thông qua VPN (virtual private network). Ứng dụng Signal có thể tải xuống dễ dàng từ thiết bị dùng hệ điều hành iOS của Apple. Tuy nhiên, sự phức tạp của việc thiết lập VPN khiến nhiều người không hứng thú với việc dùng ứng dụng nước ngoài. Có người thậm chí nhát đến mức nghĩ rằng việc dùng các công cụ vượt tường lửa bằng VPN cũng có thể bị an ninh phát hiện! David Bandurski, đồng giám đốc Dự án Truyền thông Trung Quốc của Đại học Hong Kong, nói rằng: “Cơ chế chính ở đây không phải là luật, mà là sự sợ hãi”. Và an ninh Trung Quốc đã thành công trong việc này. Trong khi đó, với các công ty và nhà mạng, họ phải tuân thủ các quy định và hướng dẫn tuyên truyền để bảo vệ lợi ích kinh doanh của họ.
