Gần phân nửa thế kỷ sau khi có những nghiên cứu qui mô về các loại dược phẩm giúp hạ thấp huyết áp, ngăn ngừa bệnh tim mạch, đột quị và tử vong, các nhà nghiên cứu vẫn không biết chắc chắn huyết áp thấp bao nhiêu là đủ. Hơn 58 triệu người Mỹ dùng thuốc giảm huyết áp cùng với hàng trăm triệu người khác trên thế giới, nhưng câu hỏi nền tảng “bao nhiêu là đủ” vẫn chưa giải quyết xong…
Những nghiên cứu bất tận
Viện đang tìm câu trả lời rõ ràng cho câu hỏi này vì trách nhiệm của viện là kéo giảm số ca tử vong do bệnh tim mạch, “kẻ giết người hàng đầu” dù tỉ lệ tử vong về bệnh tim mạch đã giảm vài thập niên qua. Theo kế hoạch, các kết quả của cuộc nghiên cứu qui mô và trên diện rộng do liên bang tài trợ có tên “Sprint”. Trong công trình nghiên cứu dài hơi này, các nhà nghiên cứu đã theo dõi tình hình sức khỏe của 9,000 đối tượng từ trung niên trở lên bị cao huyết áp. Phân nửa được chọn lọc ngẫu nhiên để đưa huyết áp tâm thu (con số cao nhất khi tim co lại) đến dưới 120 trong khi số còn lại chỉ được đưa xuống 140.
Nghiên cứu không chỉ theo dõi các cơn đau tim, đột quị hay suy thận mà còn theo dõi ảnh hưởng của huyết áp cao đối với sức khỏe bộ não. Lấy ví dụ bệnh nhân Glenn Lorenzen, 67 tuổi có huyết áp tâm thu lên đến 220 vào tháng 10 năm ngoái. Nhưng vào một ngày lạnh giá tại tháng 12, tại khoa tim mạch thuộc Bệnh viện cựu chiến binh Boston, ông cụ nhận được tin tức tốt là nhờ dùng thuốc và chế độ giảm cân, huyết áp của ông chỉ còn 124.
Như vậy thì ông Lorenzen có nên vui mừng không và có cần đưa huyết áp xuống thấp hơn nữa, dưới 120? Hoặc là ông cụ có thể ngưng dùng thuốc một thời gian để đưa huyết áp lên con số cho phép (theo nhiều nghiên cứu) là 140-150 ở độ tuổi của ông? Phương cách nào sẽ duy trì được tuổi thọ và tăng chất lượng sống thì vẫn chưa có câu trả lời thích đáng. Có một trường phái nghiên cứu tim mạch tin rằng huyết áp tăng theo tuổi tác sẽ giúp máu bơm đủ hơn đến não lúc đường đi của nó (các mạch máu) đã bị hẹp lại và ít co dãn.
Nhưng trường phái khác lại cho rằng huyết áp cao sẽ làm hại não dẫn đến những cơn đột quị nhẹ vì mạch máu thu hẹp, cứng hơn và ít co giãn hơn sẽ dễ bị nứt gẫy hơn khi có một dòng chảy mạnh đi qua nó. “Chúng tôi không khẳng định trường phái nào là đúng – bác sĩ David Reboussin, chuyên viên thống kê sinh học tại Đại học Wake Forest, trưởng nhóm nghiên cứu Sprint nói. “Xu hướng chung trong điều trị bệnh cho người già là cứ để huyết áp đạt mức trần 150 – Tiến sĩ Alfred Cheung, một thành viên của nhóm nghiên cứu và là giáo sư y khoa Đại học Utah nói – Nhưng xu hướng này cũng không dựa vào dữ liệu đáng tin cậy”.
120, 140 hay 150?
Điều cần biết là các cuộc thử nghiệm đầu tiên tại bệnh viện về cao huyết áp không hề đề cập đến huyết áp tâm thu như hôm nay. Thay vào đó, người ta chỉ quan tâm đến huyết áp tâm trương (áp lực trên mạch máu khi trái tim trương ra giữa hai nhịp đập). “Suy nghĩ chung-và không đúng-là khi bạn già đi, huyết áp tâm thu phải tăng theo chứ không đứng yên một chỗ. Huyết áp tăng để tim cung cấp đủ máu cho não” – Tiến sĩ William C. Cushman, phụ trách khoa ngăn ngừa bệnh bằng thuốc của Trung tâm Y khoa V.A. ở Memphis nói.
Chỉ đến năm 1991 mới công bố nghiên cứu đầu tiên về huyết áp tâm thu. Nghiên cứu này và một nghiên cứu tiếp theo đã kết luận: mục tiêu điều trị huyết áp là làm mọi cách giữ cho huyết áp tâm thu không được vượt quá 150, nếu không sẽ xảy ra đau tim hay đột quị. Hầu như không có nghiên cứu nào về huyết áp tâm trương được làm. “Vì thế các bác sĩ và hướng dẫn viên về tim mạch phải xoay như con lắc. Họ không biết phát hiện nào là đúng, phát hiện nào là sai – Tiến sĩ Cushman nói – Dịch tễ học thì xem huyết áp tâm thu từ 120 hay thấp hơn là điều kiện tiên quyết để giảm tử vong liên quan đến tim mạch. Nhưng điều đó không có nghĩa là việc điều trị cao huyết áp bằng thuốc sẽ chắc chắn giúp bệnh nhân đạt được mục tiêu này, tức là không chết vì bệnh tim mạch.
Ngoài ra thuốc men luôn có các tác dụng phụ. Hạ huyết áp bằng thuốc không hẳn đã tốt hơn bằng các phương thức tự nhiên như giảm cân và tập thể dục đều đặn. Chính vì vậy mà mạnh ai nấy đưa ra bản hướng dẫn riêng của mình về huyết áp. Một hội đồng được NHLBI (National Heart, Lung, and Blood Institute) bổ nhiệm đưa ra đề xuất là huyết áp chỉ nên dưới 150 cho nhũng người trên 60 tuổi. Nhưng Hội Tim Mỹ (AHA) và các tổ chức y tế khác lại đưa ra con số dưới 140 là vừa! Các hướng dẫn của châu Âu khuyến cáo huyết áp của người già nên duy trì dưới 150 là tốt nhất, đồng thời tính đến cả nguy cơ đau tim của từng cá nhân dựa vào các triệu chứng đã xuất hiện để quyết định con số phù hợp.
Còn phải xét nhiều yếu tố khác
Không chỉ có câu hỏi về con số lý tưởng nhất của huyết áp tâm thu mà còn có câu hỏi về cách điều trị không thống nhất huyết áp và cholesterol. Trong khi những hướng dẫn về chữa trị cholesterol tại nhiều nước khác có tính đến cả nguy cơ đau tim của bệnh nhân thì, ít ra là ở Mỹ, khi điều trị huyết áp người ta chỉ nhìn vào con số huyết áp chứ không xem xét các yếu tố khác như bệnh sử gia đình và mức cholesterol. Đó là cách mà các nghiên cứu nhắm đến. Trong khi những cuộc thử nghiệm điều trị cholesterol có xem xét thêm các nguy cơ khác thì những cuộc thử nghiệm điều trị huyết áp chỉ chăm bẳm vào huyết áp.
Làm vậy là trái với một sự thật mà không ai phủ nhận được là cùng có mức huyết áp giống nhau, người này dễ đột quị và đau tim hơn người kia. Tim có bốn ngăn nối với nhau bằng valve tim với cơ bắp chung quanh. Bên phải tim bơm máu đến phổi để lấy thêm oxy trong khi bên trái tim bơm máu giàu oxy đi khắp cơ thể. Các mạch máu của tim cũng cung cấp máu giàu oxy cho các cơ tim. Nếu mạch máu bị hẹp hoặc tắc, các cơ phía dưới sẽ thiếu máu và cơn đau tim sẽ xảy ra với triệu chứng đau thắt ngực.
