Hitler dựng đế chế máu lửa, Trump chỉ dựng sân khấu son phấn.
Người Mỹ hôm nay có người sợ Hitler sống lại, nhưng thật ra họ chỉ đang coi một vai hề chính trị hoá trang phấn son loè loẹt trên sân khấu. Một bên là quái vật của thế kỷ 20, kẻ đưa cả thế giới vào chiến tranh. Bên kia là một ông già tóc vàng, ham diễn hơn ham trị quốc, sống nhờ vào tiếng hò reo lạc điệu của một đám đông mê tín. So sánh hai nhân vật ấy, người ta mới thấy lịch sử có lúc lặp lại, nhưng cũng có lúc chỉ hạ giá bi kịch xuống thành hài kịch.
Hitler 43 tuổi đã cầm quyền, còn Trump nay là một ông lão hoang tưởng; Hitler xây dựng cả bộ máy, còn Trump không có người kế vị; “giáo phái Trump” sẽ chết cùng ông ta. Và lời kêu gọi cuối cùng: hãy chống lại, vì chúng ta sẽ tồn tại lâu hơn ông ta.
Nghe qua vừa có lý, vừa như tiếng vỗ vai an ủi. Nhưng muốn hiểu kỹ, cần phân tích từng khía cạnh.
Hitler: cơn ác mộng tuổi 43
Adolf Hitler lên nắm quyền thủ tướng Đức năm 1933, khi mới 43 tuổi. Tuổi ấy, sức khỏe dồi dào, tinh thần sắt đá, và tham vọng còn cháy bỏng. Từ một kẻ thất bại trong hội họa, Hitler biến thành lãnh tụ chính trị nhờ khai thác nỗi nhục bại trận và tâm lý căm hận của nước Đức sau Thế chiến I.
Quan trọng hơn, ông ta có cả một cỗ máy: Đảng Quốc Xã, đội quân SS, cảnh sát Gestapo, bộ máy tuyên truyền Goebbels. Tất cả được vận hành trong bối cảnh nước Đức đang tuyệt vọng. Chính vì còn trẻ, Hitler có đủ thì giờ và sức lực để xây dựng chế độ toàn trị, gieo rắc chiến tranh suốt 12 năm, đưa cả thế giới vào biển lửa.
Hitler, nói gọn, không chỉ là cá nhân, mà là ngọn cờ cho một phong trào cả thế hệ.
Donald Trump thì khác. Khi bước vào chính trường và thắng cử tổng thống năm 2016, ông ta đã ngoài 70. Suốt cuộc đời trước đó, ông nổi tiếng không phải vì chiến lược quốc gia, mà vì những thương vụ lận đận, những cuộc hôn nhân ồn ào, và chương trình truyền hình thực tế.
Có tác giả đã mỉa mai Trump là “ông già hoang tưởng, mục nát, trét phấn dày như kịch sĩ khi tuông hát sắp hạ màn.” Đó không chỉ là chửi bới, mà là một lối vẽ chân dung: Trump không còn sức trẻ để xây dựng hệ thống lâu dài, ông chỉ còn màn kịch son phấn để lôi kéo đám đông.
Ông Trump không có học thuyết chính trị, không có bộ máy toàn trị, không có di sản tư tưởng. “Phong trào Trump” chỉ xoay quanh chính cái tên Trump, chứ không xoay quanh một chủ nghĩa. Và vì tuổi tác, sớm muộn gì cũng phải rời sân khấu, bất kể kết quả bầu cử thế nào.
Hitler và Trump: So sánh để thấy khác biệt
Đặt Hitler cạnh Trump, sự khác biệt lộ rõ:
-Tuổi tác: Hitler 43 tuổi sung mãn, Trump gần 80.
-Ý thức hệ: Hitler có Quốc xã, Trump chỉ có Twitter (giờ đổi tên X).
-Bộ máy: Hitler có đảng, quân đội, cảnh sát mật. Trump có nhóm luật sư rối rắm và vài chính khách tập sự.
-Người kế vị: Hitler có Goebbels, Himmler, Göring. Trump không “groom”(chuẩn bị, đào tạo, bồi dưỡng, nâng đỡ) ai hết. Ông là trung tâm duy nhất, nên khi mất đi, phong trào khó tồn tại.
-Sức bền: Chủ Nghĩa Quốc Xã tiếp tục gieo ác mộng ngay cả sau khi Hitler chết. Còn “Trumpism”? Liệu có còn hơi thở nào sau khi chính Trump biến mất? Câu trả lời của tác giả đoạn văn: không. Giáo phái này sẽ chết cùng ông ta.
Ý của tác giả: lời an ủi hay cảnh tỉnh? Đoạn văn là một tuyên ngôn tinh thần. Tác giả muốn trấn an độc giả:-Đừng lo lắng, vì Trump không phải Hitler.
-Thời gian sẽ tự giải quyết, ông ta không sống lâu được nữa.
Ông ta không có người kế vị.
-Cứ kiên nhẫn chống lại, vì chúng ta chắc chắn sẽ tồn tại lâu hơn.
Đây không phải là một phân tích chính trị chi li, mà là một liều thuốc tinh thần cho phe chống Trump. Nó giống như lời nhắn: hãy bám vững, thời gian đứng về phía chúng ta.
Nghe thì hả hê, nhưng e rằng hơi quá lạc quan. Đúng là Trump không phải Hitler. Ông ta không có sức trẻ, không có học thuyết, không có bộ máy toàn trị. Phong trào của ông ta sống nhờ vào sự giận dữ của một nhóm cử tri, và khi ông ta qua đi, sức hút sẽ yếu dần.
Nhưng đừng quên: Trumpism – tức là tinh thần dân túy, bài ngoại, chống nhập cư, chống báo chí, khinh thường định chế – đã ăn sâu vào một bộ phận xã hội Mỹ. Hitler chết, nhưng mầm mống cực hữu vẫn lẩn khuất ở Châu Âu hàng chục năm. Trump có thể biến mất, nhưng một “Trump mới”, trẻ hơn, khéo léo hơn, hoàn toàn có thể xuất hiện.
Nếu chỉ tin rằng “giáo phái Trump sẽ chết cùng ông ta” thì chẳng khác gì tự ru ngủ chính mình. Trump là triệu chứng. Căn bệnh thật sự là sự chia rẽ xã hội Mỹ, nỗi lo sợ trước biến đổi, và sự mất niềm tin vào định chế dân chủ. Muốn trị, phải trị tận gốc.
So sánh Hitler với Trump vừa gợi sợ hãi, vừa gieo an ủi. Hitler là bóng ma đẫm máu, còn Trump là màn kịch hề son phấn. Nhưng đừng coi thường hài kịch. Bởi lắm khi, khán giả mê muội vẫn vỗ tay cho đến phút hạ màn.
Vậy cho nên, thay vì chỉ ngồi chờ “thời gian mang Trump đi,” xã hội Mỹ cần tỉnh táo. Phải chống không chỉ một cá nhân, mà cả thứ chủ nghĩa Trump đã bén rễ. Bởi lẽ, như người xưa nói: “Ác quỷ có thể chết, nhưng cái bóng của nó vẫn còn lang thang đây đó.”
(Melbourne)
