Bạn có bao giờ tự hỏi tại sao hầu hết chanh vàng đều có hạt, còn chanh màu xanh thì không? Câu trả lời là sự kết hợp thú vị giữa thực vật học và nông nghiệp và tất cả đều phụ thuộc vào cấu trúc di truyền của quả. Mặc dù chanh xanh và chanh vàng có vẻ là những loại cây họ cam quýt được dùng để thay thế cho nhau, nhưng sự khác biệt về sản xuất hạt của cả hai lại hé lộ một thế giới bí ẩn của các giống lai tự nhiên và phương pháp canh tác độc đáo.
Sự khác biệt về nhiễm sắc thể: Chanh vàng và chanh xanh
Để hiểu tại sao chanh vàng và chanh xanh khác nhau, bạn phải xem xét nhiễm sắc thể của từng loại.
Chanh thuộc một loài họ cam quýt có bộ nhiễm sắc thể bình thường, cân bằng (lưỡng bội) và sinh sản thông qua thụ tinh, giống như hầu hết các loại quả khác. Trứng của hoa chanh được thụ tinh bởi phấn hoa, dẫn đến sự phát triển của quả chứa hạt. Những hạt này là kết quả của quá trình sinh sản hữu tính và chứa vật liệu di truyền cần thiết để tạo nên một cây chanh mới.
Mặt khác, loại chanh phổ biến nhất được tìm thấy ở Hoa Kỳ, chanh Ba Tư (Citrus latifolia), thì hơi khác một chút. Nó là một giống lai tự nhiên giữa hai loại chanh khác: chanh “chính hiệu” (Citrus aurantifolia) và chanh vàng. Bản chất lai tạo này mang lại cho chanh Ba Tư một đặc điểm di truyền đặc biệt: nó là thể tam bội – có ba bộ nhiễm sắc thể thay vì hai bộ như thông thường. Sự mất cân bằng nhiễm sắc thể này khiến chanh Ba Tư khó tạo ra hạt khỏe mạnh thông qua quá trình sinh sản bình thường.
Đây là một hiện tượng sinh sản đơn tính (parthenocarpy) – khả năng của cây tạo quả mà không cần thụ tinh. Do cấu tạo di truyền của chanh Ba Tư vốn vô sinh, nên nó tự nhiên tạo ra quả không hạt. Đây là một điểm khác biệt quan trọng và lý do chính khiến bạn hiếm khi tìm thấy hạt trong những quả chanh mua ở cửa hàng tạp hóa.
Giải mã bí ẩn về trái cây không hạt
Khái niệm về trái cây không hạt không phải là một phát minh hiện đại hay kết quả của quá trình biến đổi gen. Trên thực tế, nó được con người quan sát và sử dụng trong nhiều thế kỷ. Hiện tượng sinh sản đơn tính xảy ra vì nhiều lý do, như thiếu thụ phấn, các vấn đề với tế bào sinh sản của cây, hoặc, trong trường hợp của chanh Ba Tư, sự mất cân bằng nhiễm sắc thể.
Bản chất không hạt của chanh Ba Tư là một sự tình cờ may mắn của di sản lai tạo của nó. Chanh thật, hay chanh Mexico hoặc chanh Key, là loài lưỡng bội và tạo ra hạt giống như chanh vàng. Chanh Mexico có kích thước nhỏ và hương vị đậm đà, thơm, nhưng cũng mỏng manh và dễ bị bệnh. Chanh Ba Tư, với kích thước lớn, vỏ dày và thời hạn sử dụng lâu, được xem như một lựa chọn khả thi về mặt thương mại. Đặc tính không hạt tự nhiên của nó là một lợi thế bổ sung hấp dẫn người tiêu dùng và khiến nó trở thành giống chanh chiếm ưu thế trên thị trường.
Vậy nếu chanh Ba Tư không có hạt, làm thế nào nông dân trồng được nhiều? Họ sử dụng một kỹ thuật thông minh gọi là ghép – lấy cành giâm, hoặc chồi ghép, từ một cây mong muốn (trong trường hợp này: cây chanh Ba Tư không hạt) và gắn nó vào gốc ghép của một cây họ cam chanh khác có khả năng chống chịu tốt. Hai phần hợp nhất với nhau, và chồi ghép tiếp tục phát triển (nhân bản cây gốc). Phương pháp sinh sản vô tính này bảo đảm cây mới tạo ra quả không hạt giống như cây mẹ. Ghép cành là một phương pháp làm vườn lâu đời, cho phép nông dân trồng các loại cây có đặc điểm mong muốn, chẳng hạn như kháng bệnh hoặc trên quy mô lớn.
Ngoại lệ của quy tắc
Đôi khi bạn có thể tìm thấy hạt giống trong một loại chanh được gọi là “không hạt.” Điều này xảy ra do thụ phấn chéo, khi một cây chanh không hạt được thụ phấn bởi một giống họ cam chanh có hạt gần đó. Mặc dù quả thu được vẫn có thể không hạt, nhưng đôi khi có một hoặc hai hạt lạc.
Ngược lại, một số giống chanh, chẳng hạn như chanh Eureka, được tìm thấy ở dạng không hạt, do được lai tạo để ít hạt lại, nhưng nguồn cung ứng thì khác nhau. Chanh không hạt thường khó tìm hơn loại có hạt, cũng giống như chanh xanh có hạt hiếm gặp hơn ở các cửa hàng tạp hóa thông thường so với chanh không hạt.
Lần tới khi bạn chọn chanh xanh cho đồ uống hoặc công thức nấu ăn của mình, bạn sẽ biết được những câu chuyện sinh học và nông nghiệp thú vị đằng sau mỗi loại chanh.
(Theo Mantalfloss)
