Nghiên cứu cho thấy tiếng cười rất dễ lây truyền, và đó là điều tốt.
Tiếng cười luôn là người bạn tốt
Chuyện kể về ba cô con gái nhỏ thích xem thú cưng. Hầu như hàng ngày, chúng đều đòi xem lại các video clip về động vật trên điện thoại của người mẹ và nhanh chóng được đáp ứng. Nhưng mỗi khi cô bé 7 tuổi cười phá lên, tiếng cười lập tức được nối tiếp bằng hai cô gái còn lại theo kiểu dây chuyền. Và lần nào cũng thế!
Sự lây lan của tiếng cười cùng là điều mà nhà khoa học muốn tìm lời giải thích. Sophie Scott, nhà thần kinh học tại Đại học College London từng nghiên cứu tiếng cười và các phản ứng khác của con người trong hơn 20 năm qua, nhận định: “Sự lây lan của tiếng cười là một hiện tượng xã hội!”. Bà cũng là đồng tác giả của một nghiên cứu chỉ ra việc não bộ phản hồi khi nhận được âm thanh của tiếng cười bằng cách thay đổi cơ mặt để phát ra tiếng cười hưởng ứng.
Scott nói: “Tiếng cười dễ lây lan cho thấy chúng ta rất dễ cảm thông và kết nối. Thậm chí chỉ cần sự hiện diện của một người mà bạn cho là hay chọc cười người khác cũng đủ làm bạn phát cười”.
Các nhà khoa học vẫn chưa khẳng định họ đã tìm thấy “hạch” hài hước trong con người, nhưng họ đang dần biết được những sắc thái của sự thôi thúc gây cười. Các phản ứng tâm, sinh lý tích cực của tiếng cười gồm có giảm bớt sự trầm cảm, lo lắng; tăng cảm giác thư giãn; cải thiện sức khỏe tim mạch; giải phóng endorphin cải thiện tâm trạng và thậm chí, tăng khả năng chịu đau.
Cười cũng đã được chứng minh giúp giảm mức căng thẳng. Scott cho biết: “Cortisol là loại hormone gây căng thẳng và nó có thể được kéo giảm bằng tiếng cười. Việc chờ đợi tiếng cười cũng làm giảm adrenaline và tăng cường phản ứng chiến đấu hoặc đầu hàng của cơ thể. Tất cả đều tạo cho chúng ta sự dễ chịu hơn khi cười”.
Lauri Nummenmaa, chuyên viên nghiên cứu não bộ và giáo sư tại Trường Khoa học thuộc Đại học Aalto ở Phần Lan, người có công trình xuất hiện trong một số đặc biệt gần đây về tiếng cười đăng trên tạp chí Royal Society, giải thích: “Vì con người được kết nối để phản chiếu lẫn nhau, nên tiếng cười sẽ lan tỏa khắp phòng giống như tiếng ngáp. Chúng ta được lập trình để sao chép hành vi và tiếng cười của người khác. Cười bắt đầu khi chúng ta nhìn thấy hoặc nghe thấy ai đó cười. Thông tin này được chuyển đến một khu vực chuyên biệt trong não để tiếng cười phát ra”.
Các nhà nghiên cứu cũng tin tiếng cười có thể giúp củng cố các mối quan hệ, vì xu hướng tự nhiên của con người là muốn ở gần những người khiến họ cảm thấy dễ chịu bằng những chuyện vui và tiếng cười. Nummenmaa nói: “Chúng ta khao khát bầu bạn với những ai có thể mang đến cho chúng ta những cảm giác thoải mái. Tiếng cười là viên gạch xây dựng tình bạn”. Scott bổ sung: “Có nhiều khả năng bạn sẽ lây tiếng cười từ cả những người bạn chưa biết”
Tín hiệu ‘mời cùng vui’
Tiếng cười lây lan không là phản xạ chỉ có ở con người mà thú vật, như loài vượn lớn cũng có hành vi tương tự. Disa Sauter, giáo sư hành vi xã hội tại Đại học Amsterdam cho biết: “Tiếng cười là một tín hiệu ‘mời cùng vui’ ở con người và nhiều loài động vật khác”. Mối liên hệ giữa trò chơi và tiếng cười là mối liên hệ cần thiết.
Một số âm thanh hoặc cách phát âm nhất định nào đó đóng vai trò như tín hiệu quy ước “giờ chơi đã bắt đầu” trong vương quốc động vật. Một nghiên cứu năm 2021 đăng trên tạp chí Bioacoustics cho biết: “Các tín hiệu phát ra âm thanh thường đi kèm với các hành vi không phát ra âm thanh, chẳng hạn nét mặt biểu hiện sự vui vẻ ở loài linh trưởng, hoặc hành động cúi chào ở loài chó”.
Các tín hiệu cười phân biệt “giờ chơi đã bắt đầu” với hành vi đe dọa và kích động chiến đấu. Các nhà khoa học hành vi cũng tìm hiểu vai trò của tiếng cười giữa những đứa trẻ chơi chung với nhau. Nummenmaa nói: “Chúng tôi cũng đang tìm hiểu tiếng cười được trẻ em sử dụng như thế nào để báo hiệu một trò chơi đối kháng chỉ là chơi đùa chứ không phải là một cuộc chiến thực sự”.
Tất nhiên, bạn có thể cười một mình, nhưng bản chất dễ lây lan của tiếng cười có nghĩa là chúng ta có xu hướng cười nhiều hơn và lâu hơn trong các môi trường đông người như câu lạc bộ hài kịch hoặc trong rạp chiếu phim. “Theo nhà tâm lý học Robert Provine, chúng ta có khả năng cười với người khác cao gấp 30 lần so với cười một mình,” Scott nói.
Trong cuốn sách nổi tiếng “Laughter: A Scientific Investigation” (Tiếng cười: Một cuộc điều tra khoa học) Provine viết: “Khả năng lây lan tức thì và không tự nguyện của cười có liên quan đến giao tiếp trực tiếp của não với não”.
Khi sự lây lan của tiếng cười trở thành vấn đề
Các nhà nghiên cứu vẫn tiếp tục mổ xẻ các kiểu cười khác nhau và cách con người chấp nhận từng kiểu cười trong các bối cảnh khác nhau. Ví dụ, tiếng cười để chứng tỏ uy quyền và tiếng cười để thể hiện sự bất an.
Harry Witchel, nhà sinh lý học và thần kinh học tại Trường Y Brighton and Sussex ở Brighton, Vương quốc Anh nhận xét: “Tiếng cười có nhiều quy tắc tinh tế khiến người lớn rất hài lòng vì nó phù hợp với cuộc sống xã hội. Có những trường hợp người ta cười vào một điều gì đó không hài hước. Đó là tiếng cười do niềm vui, sự nhẹ nhõm, khinh bỉ, đau khổ và nhiều nguyên nhân khác”.
Trong cuốn sách của mình, Provine nhắc lại “những trận dịch cười” (laugh epidemics) xảy ra trong suốt lịch sử, gồm cả “tiếng cười thánh thiện” xuất hiện ở một số nhà thờ. Được nói đến nhiều là “thảm hoạ cười” xảy ra tại nhiều trường học ở Trung Phi từ năm 1962 khi tiếng cười lây lan nhanh giữa một số nhóm học sinh kéo dài vài giờ đến nhiều ngày và tiếp tục cho đến khi hai trường học phải đóng cửa thời gian dài.
Scott nghiên cứu nhiều trường hợp khác thường như thế và ông là một trong số hơn 40 nhà nghiên cứu và học giả đóng góp cho công trình nghiên cứu chuyên sâu “Cracking the laugh code: laughter through the lens of biology, psychology and neuroscience” (Giải mã tiếng cười: tiếng cười qua lăng kính sinh học, tâm lý học và thần kinh học) đăng trên tạp chí Proceedings of the Royal Society B số Tháng Chín năm 2022. Công trình của họ là một phần trong nỗ lực khoa học kéo dài nhằm phân tích điều gì khiến con người cười dây chuyền.
Dù các nhà khoa học khám phá ra nhiều lợi ích sức khỏe của tiếng cười và việc dễ lây lan của nó, nhưng vẫn còn nhiều điều chưa biết. Scott nói: “Trẻ em không được sinh ra để cười. Chúng ta được sinh ra để khóc! Cuối cùng các nhà khoa học cũng biết được tiếng cười dễ lây lan thế nào nhưng họ không thể biết chính xác hiện tượng lây lan bắt đầu từ khi nào và như thế nào!”.
