“Vừa đủ” đang là điều tuyệt vời mới, là giải pháp để giải quyết những vấn đề được tạo ra bởi “tư tưởng cầu toàn.”
Anh công nhân lái xe nâng ở nhà kho cố gắng xếp những pallets thật ngay ngắn lên những giá chứa hàng cao. Việc này thật khó, vì các pallets cứ lắc lư ở độ cao ngất ngưởng trên đầu anh. Các pallets không chịu thẳng hàng khi được đặt vào các giá chứa hàng dù thao tác của anh có chuẩn xác đến mấy! Vậy mà lô hàng vẫn được giao đúng hẹn, khách hàng vẫn nhận được đơn hàng, thế giới vẫn tiếp tục quay. “Vừa đủ” đã lặng lẽ hoàn thành nhiệm .
Sự khoan dung tiềm ẩn của chủ nghĩa cầu toàn
Chủ nghĩa cầu toàn nghe có vẻ cao quý, nhưng nghiên cứu lại vẽ nên một bức tranh khác. Một phân tích tổng hợp năm 2023 cho thấy nỗi lo cầu toàn – nỗi sợ mắc lỗi hoặc thất bại – có mối liên hệ từ trung bình đến lớn với chứng lo âu, các triệu chứng ám ảnh cưỡng chế và trầm cảm.
Nói cách khác, việc theo đuổi kết quả hoàn hảo không chỉ làm mất thời gian, nó còn đánh cắp sự bình an trong tâm hồn.
Những nhân viên tài năng kiệt sức, bỏ dở dự án, hoặc tự phá hoại những mối quan hệ đầy hứa hẹn chỉ vì cảm thấy “gần như hoàn hảo” là thất bại.
Con đường trung đạo của Phật giáo: Liều thuốc giải
Ngay từ đầu sự nghiệp giảng dạy của Đức Phật, Ngài đã mô tả Trung Đạo (majjhimapaṭipadā) – một con đường tránh hai thái cực song hành là buông thả và hành xác khắc nghiệt.
Đối với những người cầu toàn đang hồi phục, Trung Đạo định hình lại sự vừa đủ tốt thành sự cân bằng có chủ đích thay vì sự thỏa hiệp lười biếng. Nó thách thức chúng ta đón nhận cuộc sống bằng nỗ lực đúng đắn, chứ không phải nỗ lực ám ảnh, tin tưởng rằng trí tuệ sẽ lớn lên trong khoảng trống mà ta có được khi ngừng đánh bóng những quả táo vốn đã bóng loáng.
“Cũng như dây đàn quá căng sẽ đứt và dây đàn quá lỏng sẽ dao động, dây đàn được lên dây chuẩn sẽ ngân lên.” – Diễn giải lời Đức Phật tương tự như nhà sư Sona.
Hãy tự hỏi: “Dây đàn” của tôi hôm nay ở đâu – đứt vì căng thẳng hay quá chùng mà tôi đã từ bỏ? Điều chỉnh độ căng đó, chứ không phải loại bỏ nó, chính là bản chất thiết thực của một cuộc sống đủ tốt.
Vô thường (anicca): Không có gì hoàn hảo lâu dài
Sự hoàn hảo giả định sự trường tồn. Tuy nhiên, Đức Phật đã đặt vô thường (anicca) vào trung tâm của thực tại: mọi suy nghĩ, cảm xúc và hình thái vật chất đều không ngừng biến đổi.
Bản báo cáo được trình bày hoàn hảo của bạn sẽ lỗi thời vào quý tới. Căn bếp sạch bong của bạn sẽ chứa đầy vụn bánh mì vào ngày mai. Ngay cả cuốn tiểu thuyết kiệt tác cũng phải trải qua hai lần tái bản. Nhìn thấy sự vô thường rõ ràng làm giảm bớt sự kìm kẹp của chủ nghĩa hoàn hảo.
Nếu vạn vật đều biến đổi, thì việc tôn thờ một lý tưởng cứng nhắc còn ý nghĩa gì? Sự đủ tốt sẽ hòa hợp với nhịp điệu năng động của thực tại, cho phép chúng ta lặp lại và cải thiện thay vì bám víu.
Vô ngã (anatta): Bạn không phải là hiệu suất của chính mình
Một cái bẫy tinh vi hơn nuôi dưỡng chủ nghĩa hoàn hảo: Niềm tin rằng giá trị của chúng ta không thể đánh đồng được với kết quả. Phật giáo phá bỏ ảo tưởng đó bằng vô ngã, giáo lý cho rằng không có “cái tôi” vĩnh cửu, độc lập nào có thể được tìm thấy trong năm uẩn luôn thay đổi của thân và tâm.
Nếu không có một “cái tôi hoàn hảo” cố định để bảo vệ, thì những sai lầm sẽ không còn là những phán quyết về bản sắc của chúng ta nữa. Những điều đó trở thành thông tin – phản hồi dẫn dắt cho nỗ lực tiếp theo.
Trớ trêu thay, việc thừa nhận khả năng sai lầm mà không có bản ngã thường dẫn đến kết quả tốt hơn, bởi vì chúng ta được tự do thử nghiệm thay vì bảo vệ một hình ảnh bản thân mong manh.
Từ lý thuyết đến thực hành: Năm thí nghiệm chánh niệm
Dưới đây là những bài tập mà chúng ta có thể tự thực hành khi cơn khát hoàn thành 100% trỗi dậy:
Quy tắc 80%
Cố tình hoàn thành nhiệm vụ khi chúng cảm thấy đã hoàn thành 80%. Gửi bản nháp email, bày biện bữa tối gia đình, hoặc đăng bài viết blog với tiêu đề chưa hoàn hảo. Theo dõi những gì thực sự xảy ra, thường thì không có gì nghiêm trọng.
Khởi động lại bằng ba hơi thở
Mỗi khi bạn bắt gặp những căng thẳng nhỏ, hãy dừng lại ba lần hít vào và thở ra chánh niệm. Đặt tên cho suy nghĩ đó là “phấn đấu cho sự hoàn hảo” và quay lại công việc với nỗ lực nhẹ nhàng hơn. Nghi thức nhỏ này thể hiện Trung Đạo hàng trăm lần mỗi ngày.
Từ bi cho bản thân không hoàn hảo
Hãy dành năm phút để nói những lời yêu thương, tử tế với chính mình, người vừa mắc lỗi: “Mong mình sẽ tử tế với chính mình…mong mình học hỏi từ điều này…mong mình tin tưởng vào quá trình này.”
Lòng trắc ẩn với bản thân, được chứng minh trong hàng chục nghiên cứu về khả năng giảm căng thẳng, trở thành liều vắc-xin chống lại sự xấu hổ do cầu toàn ngay tức khắc.
Ghi nhật ký quá trình
Mỗi buổi tối, hãy ghi lại không phải những gì bạn đã đạt được, mà là những gì bạn nhận thấy: những trở ngại, những hiểu biết, những niềm vui nhỏ bé. Theo thời gian, nhật ký sẽ chuyển sự chú ý từ những kết quả hoàn hảo sang sự gắn kết có ý thức.
Bắt đầu thú vui nhẹ nhàng
Người mới bắt đầu không thể hoàn hảo và điều đó thật sự mang lại sự giải tỏa. Hãy học một ngôn ngữ, nhạc cụ hoặc môn thể thao mà bạn dự đoán sẽ khó mà đạt được trình độ hoàn.
“Phòng thí nghiệm” của những thất bại ít rủi ro sẽ tái tạo hệ thần kinh để coi “chưa” là bình thường.
“Đủ tốt” thúc đẩy thành công như thế nào
Trái ngược với nỗi sợ hãi, việc chấp nhận “đủ tốt” thường thúc đẩy sự sáng tạo và năng suất:
Tiến bộ lặp đi lặp lại sẽ đánh bại sự trau chuốt bị trì trệ. Tiểu thuyết gia viết nháp hàng ngày – kể cả lỗi chính tả – sẽ hoàn thành một bản thảo. Người cầu toàn sẽ chỉnh sửa ba đoạn văn hoàn hảo.
Băng thông tâm lý trở lại. Ít lo lắng hơn về những lỗi nhỏ sẽ giải phóng các nguồn lực nhận thức cho cái nhìn toàn cảnh và sự đồng cảm.
Các mối quan hệ trở nên sâu sắc hơn. Mọi người cảm thấy an toàn khi ở bên những người cho phép bản thân và người khác bị tổn thương. Sự dễ bị tổn thương khơi gợi sự chân thật.
Khi ta ngừng ám ảnh về việc phải làm đúng mọi chi tiết – dù là lên kế hoạch cho một chuyến đi, dọn dẹp căn hộ, hay cố gắng nói chính xác điều hoàn hảo trong các cuộc trò chuyện – thì mọi thứ đã thay đổi. Mọi việc được hoàn thành nhanh hơn, áp lực giảm bớt, và có nhiều không gian hơn cho niềm vui, sự tự nhiên và kết nối chân thành.
Đủ tốt không có nghĩa là ta ngừng quan tâm. Nó có nghĩa là cuối cùng chúng ta đã bắt đầu sống.
Những phản bác
“Chẳng phải ‘đủ tốt’ chỉ là cái cớ cho sự tầm thường sao?”
Đức Phật không bao giờ thuyết giảng về sự thờ ơ; tinh tấn đúng đắn là một phần của Bát Chánh Đạo. Vấn đề là tinh tấn đúng đắn: năng lượng được điều chỉnh theo hoàn cảnh, được dẫn dắt bởi trí tuệ và bền vững trong thời gian dài.
“Còn những nơi làm việc đòi hỏi sự hoàn hảo thì sao?”
Nhiều ngành công nghiệp coi trọng sự chính xác – phẫu thuật, hàng không, kỹ thuật. Tuy nhiên, ngay cả ở đó, các quy trình cũng chấp nhận sự dung sai và biên độ sai số. Yếu tố con người (danh sách kiểm tra, đánh giá ngang hàng) thừa nhận rằng sự chắc chắn 100% chỉ là một huyền thoại. Việc mang chủ nghĩa hiện thực tỉnh thức vào công việc thường giúp giảm thiểu sai sót so với việc làm việc quá sức.
“Liệu mình có mất đi lợi thế cạnh tranh không?”
Lợi thế cạnh tranh sẽ nhanh chóng bị bào mòn dưới áp lực liên tục. Những người thực hành “đủ tốt” sẽ đầu tư năng lượng tinh thần tiết kiệm được vào việc học hỏi, thích nghi và đổi mới – những phẩm chất mà thị trường khen thưởng thường xuyên hơn nhiều so với sự hoàn hảo mong manh.
Kết hợp trí tuệ Phật giáo vào cuộc sống hiện đại
Ý định buổi sáng (một phút). Trước khi mở email, hãy nói: “Hôm nay tôi sẽ đi trên con đường Trung Đạo – không buông xuôi cũng không bám víu.”
Làm việc nhanh (25 phút). Làm việc đơn lẻ với bộ đếm thời gian. Khi chuông reo, hãy dừng dự án ở trạng thái hiện tại hoặc ghi chú bước tiếp theo. Tin tưởng vào sự vô thường: bạn có thể xem lại vào ngày mai.
Suy ngẫm buổi tối (năm phút). Đặt ba câu hỏi:
-Tôi đã căng dây quá mức ở đâu?
-Tôi đã chưa phát huy hết khả năng ở đâu?
-Điều gì khiến tôi cảm thấy “đủ tốt” một cách hài hòa?
Ghi lại một câu cho mỗi câu, ngủ, rồi lặp lại. Những hiệu chỉnh nhỏ hàng ngày kết hợp lại tạo nên những thay đổi tư duy triệt để.
-Gửi lời nhắn cá nhân đến những người đang dần hồi phục theo chủ nghĩa hoàn hảo.
Nếu bạn đang đọc bài viết này với vẻ nghi ngờ – “Tốt cho các nhà sư, nhưng cuộc sống của tôi phức tạp hơn” – hãy nhớ rằng tác giả đang viết với tư cách là một chủ doanh nghiệp, một người chồng, một người cha, và một cựu cầu toàn, người vẫn đang rơi vào vòng xoáy khép kín.
Phật giáo không xóa bỏ tham vọng; nó nhân bản hóa tham vọng. Kể từ khi ngừng theo đuổi sự hoàn hảo và bắt đầu trân trọng sự hiện diện, những ngày của chúng ta sẽ trở nên nhẹ nhàng hơn, các mối quan hệ sâu sắc hơn, và các quyết định của ta bớt vội vã hơn.
Quan trọng nhất, cuối cùng chúng cảm thấy cuộc sống không còn bị trì hoãn mãi mãi (vì cứ chờ đợi sự hoàn hào) – như thể ta không cần phải giành lấy quyền được hít thở trọn vẹn hay tận hưởng từng khoảnh khắc.
Suy ngẫm kết thúc
Hãy tưởng tượng bạn đang cầm một chiếc bình đất sét. Cố gắng nặn nó thật đẹp, nhưng hãy biết rằng những vết nứt nhỏ sẽ xuất hiện khi nó khô. Nếu bạn đóng băng, sợ hãi những khuyết điểm, đất sét sẽ cứng lại thành hình dạng không cố định. Nếu bạn nặn, tin tưởng và nung nó, chiếc bình có thể bị rò rỉ một giọt – nhưng nó sẽ chứa nước, nấu súp, thậm chí có thể truyền cảm hứng cho nghệ thuật. Nồi đất nung ấy đã đủ tốt rồi: hữu dụng, đẹp đẽ trong từng nét bất quy tắc, và sẵn sàng ngay bây giờ thay vì chờ đợi một ngày nào đó.
“Vừa đủ” không phải là sự hạ cấp từ sự xuất sắc; đó là con đường duy nhất đáng tin cậy dẫn đến sự xuất sắc bởi vì nó tôn trọng quy luật biến đổi, bản chất linh hoạt của bản thân, và thời gian hữu hạn mà chúng ta có để chơi trò chơi kỳ diệu này.
Vì vậy, lần tới khi bạn cảm thấy thôi thúc muốn xóa bỏ một bản nháp, trì hoãn một ý tưởng, hoặc trì hoãn một cuộc trò chuyện khó khăn cho đến khi hoàn hảo, hãy nhớ rằng: đủ tốt chính là sự tuyệt vời mới. Hãy đưa nó ra thế giới, học hỏi, điều chỉnh và tiếp tục bước đi. Chính con đường đó là nơi sự hoàn hảo thực sự đã ẩn náu từ lâu.
(theo Hack Spirit)
