Trong nhiều thập niên, ánh sáng quen thuộc của đèn đường vẫn luôn hiện hữu, chiếu sáng đường phố và vỉa hè với màu trắng, vàng hoặc cam truyền thống.
Những loại đèn này được thiết kế để tối đa hóa tầm nhìn và an toàn, chứ không phải vì mục đích thẩm mỹ. Tuy nhiên, một hiện tượng bất thường và ngày càng phổ biến thu hút sự chú ý của người lái xe và đi bộ: đèn đường phát ra ánh sáng màu tím nhạt hoặc tím violet kỳ lạ.
Đây không phải một lựa chọn thiết kế có chủ đích, mà là hệ quả của sự thay đổi công nghệ rộng rãi trong chiếu sáng công cộng.
Ánh sáng màu tím này là kết quả của lỗi sản xuất ở một số loại đèn đường LED (light-emitting diode – diode phát quang). Trong những năm gần đây, các thành phố và thị trấn trên khắp Bắc Mỹ và nhiều nơi khác thay thế đèn natri và sợi đốt cũ, tiêu tốn nhiều năng lượng bằng đèn LED hiện đại.
Sự chuyển đổi này chủ yếu được thúc đẩy bởi việc tiết kiệm chi phí đáng kể, vì đèn LED hạn chế năng lượng hơn nhiều và có tuổi thọ cao, giúp giảm phí bảo trì và điện cho các đô thị.
Việc tạo ra ánh sáng trắng từ đèn LED là một quá trình phức tạp đến kinh ngạc. Không giống như các loại bóng đèn cũ tạo ra ánh sáng bằng cách đốt nóng dây tóc hoặc kích thích khí, đèn LED trắng không có màu trắng tự nhiên và thường được tạo ra theo một trong hai cách.
Phương pháp đầu tiên là việc kết hợp ánh sáng từ đèn LED đỏ, xanh lá cây và xanh lam để tạo ra hỗn hợp mà mắt chúng ta cảm nhận là màu trắng. Phương pháp thứ hai, phổ biến hơn, dành cho đèn đường, sử dụng chip LED xanh lam làm nguồn sáng chính. Để chuyển đổi ánh sáng xanh lam này thành ánh sáng trắng, đèn LED xanh lam được phủ một lớp phốt pho, một hợp chất hóa học màu vàng.
Khi ánh sáng xanh lam từ chip LED đi qua lớp phủ phốt pho này, nó được chuyển đổi thành một phổ bước sóng rộng, xuất hiện dưới dạng ánh sáng trắng. Sắc thái cụ thể, từ trắng ấm đến trắng lạnh, phụ thuộc vào độ dày và thành phần của lớp phốt pho này.
Đèn đường màu tím là dấu hiệu rõ ràng cho thấy có điều gì đó không ổn với phương pháp thứ hai này. Khi lớp phủ phốt pho bắt đầu xuống cấp, bong tróc hoặc tách lớp khỏi chip LED xanh lam, ánh sáng xanh lam không còn được lọc đúng cách nữa.
Thay vì ánh sáng trắng như mong muốn, ánh sáng xanh lam không được lọc sẽ chiếu xuyên qua, thường xuất hiện dưới dạng màu tím hoặc tím violet đặc trưng. Màu sắc này là kết quả của việc mắt người cảm nhận được các bước sóng cụ thể do chip LED xanh phát ra, trông như màu xanh lam đậm hoặc tím.
Có nhiều yếu tố góp phần làm lớp phủ phốt pho bị xuống cấp. Quá trình hao mòn tự nhiên theo thời gian có thể khiến lớp phủ bị hỏng, cũng như nhiệt độ liên tục do chính chip LED tạo ra. Rung động từ lưu lượng giao thông lớn trên đường đông đúc cũng đóng một vai trò trong việc tách lớp. Tuy nhiên, nguyên nhân quan trọng nhất vẫn là lỗi sản xuất. Nhà sản xuất đèn Acuity Brands, một trong những nhà cung cấp chính các thiết bị chiếu sáng này, thừa nhận vấn đề, tuyên bố hiệu ứng “ánh sáng tím” là do sự dịch chuyển quang phổ do sự dịch chuyển phốt pho và nó ảnh hưởng đến một tỷ lệ nhỏ các thiết bị của họ.
Kể từ đó, họ thay đổi các đèn LED đang sử dụng, nhưng vấn đề này không chỉ xảy ra ở một công ty duy nhất, mà các nhà sản xuất khác cũng gặp phải vấn đề tương tự.
Vì các thành phố thường ký hợp đồng với một nhà cung cấp duy nhất cho các dự án chiếu sáng công cộng của họ, nên việc chỉ có một đèn đường màu tím trong một khu phố thường đồng nghĩa với việc có nhiều đèn khác ở gần đó. Hiện tượng này được báo cáo tại các thành phố và thị trấn trên khắp thế giới, từ Vancouver và Boston đến các khu vực ở Florida, Wisconsin và California. Sự xuất hiện đột ngột của những ánh đèn màu tím này thường gây ra sự tò mò và lo lắng cho công chúng.
Mặc dù ánh đèn màu tím tạo ra một bầu không khí độc đáo, mang hơi hướng tương lai, nhưng nó tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn. Mắt của con người, đặc biệt vào ban đêm, kém hiệu quả hơn trong việc nhận biết các vật thể dưới ánh sáng quang phổ xanh so với ánh sáng trắng hoặc vàng truyền thống.
Điều này có nghĩa là dưới ánh đèn đường màu tím, người đi bộ, xe đạp và các chướng ngại vật trên đường khó nhìn thấy được đối với người lái xe, từ đó gây ảnh hưởng đến an toàn giao thông. Tầm nhìn bị hạn chế đặc biệt khó khăn đối với những người lái xe lớn tuổi, những ông bà bị suy giảm thị lực, nhất là vào ban đêm.
Hiện tại, vấn đề này chỉ tạm thời thôi. Các thành phố đang tích cực thay thế các thiết bị bị lỗi, mặc dù quá trình này có thể bị chậm do hạn chế về ngân sách và số lượng đèn cần thay thế quá lớn. Ví dụ như Baltimore Gas and Electric báo cáo chỉ riêng trong năm 2023, họ thay thế hơn 14,000 đèn đường LED bị lỗi.
Khi các nhà sản xuất cập nhật quy trình và các thành phố tiếp tục chương trình thay thế, những chiếc đèn đường màu tím vô tình này cuối cùng sẽ biến mất. Tuy nhiên, trong một thời gian dài nữa, bạn sẽ vẫn bắt gặp những ánh đèn kỳ lạ này, như một lời nhắc nhở hữu hình về sự phát triển công nghệ đang diễn ra trong cơ sở hạ tầng đô thị.
