Không khí sạch là nền tảng của sức khỏe. Các nghiên cứu cho thấy, người sống ở khu vực ô nhiễm có nhiều khả năng mắc bệnh Alzheimer và các chứng mất trí nhớ khác.
Tuy nhiên, Tổ chức Y tế Thế giới ước tính 99% dân số toàn cầu sống ở những khu vực có mức độ ô nhiễm vượt quá hướng dẫn về chất lượng không khí. Ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra bảy triệu ca tử vong hàng năm trên toàn thế giới và vô số năm mất đi sức khỏe tốt.
Các chất gây ô nhiễm bao gồm carbon monoxide, dioxide như nitơ dioxide và sulfur dioxide – các sản phẩm phụ phổ biến của quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch – và ozone, do phản ứng giữa các khí và ánh sáng mặt trời.
Ô nhiễm gây ra nhiều thứ hơn là bệnh hen suyễn và các bệnh về đường hô hấp. Nó cũng có thể góp phần gây ra đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi, thậm chí là sức khỏe tâm thần.
Ngày càng hiển nhiên, ô nhiễm không khí cũng có hại cho não. Trên thực tế, nó tệ đến mức được đưa vào danh sách 14 yếu tố rủi ro gây ra chứng mất trí nhớ.
Nghi ngờ ô nhiễm không khí có hại cho nhận thức không phải là mới – đã có rất nhiều nghiên cứu – nhưng một trong những nghiên cứu sớm nhất là ở chó.
Vào những năm 1990, cư dân của Thành phố Mexico – khi đó là một trong những thành phố ô nhiễm nhất thế giới – bắt đầu lo lắng khi chó của họ bắt đầu có hành vi kỳ lạ. Một số con chó ngừng phản ứng với chủ. Điều này đã thúc đẩy nhà độc chất học và bác sĩ thần kinh học Lilian Calderón-Garcidueñas thực hiện một nghiên cứu kiểm tra mô não của 40 con chó từng sống trong thành phố và 40 con chó từ các vùng nông thôn. Người ta thấy rằng đường mũi của những con chó thành phố có dấu hiệu bị tổn thương – và não của chúng có dấu hiệu thoái hóa thần kinh. Những con chó ở nông thôn không có những dấu hiệu này.
Mũi của chó thính hơn nhiều so với mũi của con người. Người ta cho rằng khứu giác của chó nhạy hơn con người tới 100.000 lần vì chó có nhiều thụ thể khứu giác hơn chúng ta. Sau đó, Calderón-Garcidueñas đã kiểm tra não của những người từ cùng một thành phố ô nhiễm và phát hiện ra rằng họ cũng có dấu hiệu bị tổn thương.
Hiện nay, một nhóm tại Viện Francis Crick của Anh, trung tâm nghiên cứu y sinh học ở London, đang hướng tới mục tiêu thúc đẩy sự hiểu biết hiện tại về cách thoái hóa thần kinh bắt đầu và các tác động của môi trường góp phần gây ra tình trạng này, với nghiên cứu có tên “Vai trò của ô nhiễm không khí trong chứng mất trí”. Các nhà khoa học đứng sau nghiên cứu này, Charles Swanton và Sonia Gandhi, đang tìm hiểu cách ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến não, bằng cách tập trung vào việc liệu nó có gây ra tình trạng viêm dẫn đến thoái hóa thần kinh, và liệu nó có ảnh hưởng đến sự tích tụ của các protein không hòa tan – mảng bám amyloid và đám rối thần kinh – được cho là có liên quan đến chứng mất trí hay không.
Một nghiên cứu năm 2023 của Đại học Harvard theo dõi dữ liệu toàn cầu phát hiện việc tiếp xúc với nồng độ cao của nitơ dioxide và các hạt PM2.5 có liên quan đến tỷ lệ mắc chứng mất trí cao hơn. Các hạt PM2.5 rất mịn, chỉ bằng khoảng 3% chiều rộng của một sợi tóc người. Vì rất mịn và nhẹ nên những hạt bụi bay lơ lửng trong không khí trong một thời gian và rất dễ hít vào, sau đó xâm nhập vào phổi và mạch máu. Khi vào đó, những hạt bụi này hoàn toàn có thể vượt qua hàng rào máu não. Những hạt nhỏ này được tìm thấy trong khí thải của xe cộ, khói nhà máy, bếp đốt củi và nhiều nguồn khác. Những người ở thành phố, trên những con đường đông đúc, thậm chí gần sân bay, có nguy cơ cao hơn.
Theo Lancet Healthy Longevity năm 2022, việc thực hiện các chính sách nghiêm ngặt làm cho không khí sạch sẽ làm giảm nguy cơ lão hóa nhận thức liên quan đến ô nhiễm không khí.
