Làm thế nào để có thể sống đến trên 100 tuổi? Có mã di truyền (DNA) tốt, hướng ngoại, duy trì quan hệ bạn bè, nơi sống lý tưởng… là những yếu tố giúp sống thọ
Cái chết gần đây của người già nhất thế giới ở tuổi 118 cho thấy số người sống trăm tuổi ngày càng tăng trên toàn cầu. Các chuyên gia dự đoán nhóm dân số sống ít nhất 100 tuổi của thế giới sẽ tiếp tục tăng trong những thập niên tới. Dù di truyền đóng vai trò quan trọng trong quá trình lão hóa, kéo dài sự khỏe mạnh; hoạt động thể chất, hỗ trợ xã hội và môi trường sống cũng ảnh hưởng đến cơ hội sống lâu.
Xơ André (tên khai sinh Lucile Randon), một nữ tu Công giáo người Pháp được xem là sống thọ nhất thế giới đến thời điểm này vừa qua đời ở tuổi 118. Theo cơ sở dữ liệu của Nhóm Nghiên cứu Lão khoa (Gerontology Research Group), hiện hai người già nhất còn sống là bà María Branyas Morera 115 tuổi sinh ở Mỹ nhưng sống ở Tây Ban Nha; và bà Fusa Tatsumi, sống ở Osaka, Nhật Bản, cũng 115 tuổi nhưng trẻ hơn Morera 52 ngày.
Yếu tố mã di truyền
Dựa trên ước tính năm 2022 của Liên Hợp Quốc, hiện có 593,000 người sống trên trăm tuổi trên khắp thế giới và nhóm tuổi sống thọ này phát triển nhanh. Các dự án của Liên Hợp Quốc đều dự báo vào năm 2050 sẽ có 3.7 triệu người trên trăm tuổi tiếp tục thánh thức thời gian. Các chuyên gia nghiên cứu về tuổi thọ kéo dài của con người cho biết yếu tố đầu tiên giúp một người sống lâu hơn 100 tuổi là DNA thừa hưởng từ ông bà, cha mẹ mình.
Jay Olshansky, giáo sư sức khỏe cộng đồng tại Đại học Illinois ở Chicago (Illinois) giải thích: “Bạn không thể sống thọ đến thế nếu không ‘trúng xổ số di truyền’ từ lúc sinh ra. Vì vậy, yếu tố sống lâu số một vẫn là gene di truyền!”. Theo các chuyên gia, cha mẹ sống càng lâu, con cái càng có nhiều khả năng sống khỏe mạnh và thọ như họ.
Luigi Ferrucci, giám đốc khoa học tại Viện Lão hóa Quốc gia (National Institute on Aging) đồng ý: “Con cái của những người sống trên trăm tuổi thường sống khỏe mạnh và sống lâu hơn so với những người cùng tuổi. Có lẽ đó không phải là một gene đơn lẻ mà là cả bản đồ gene và sự kết hợp của các gene”. Nir Barzilai, giám đốc Viện Nghiên cứu Lão hóa tại Đại học Y khoa Albert Einstein ở Bronx (New York), người từng nghiên cứu cuộc sống của hàng trăm người trăm tuổi, cùng vợ và con cái họ, đã kết luận: “Con cái của những người sống trên trăm tuổi khỏe mạnh hơn khoảng 10 năm so với những người cùng tuổi”.
Nir Barzilai đang làm việc với các đồng sự để chọn 10,000 người từ trăm tuổi trở lên cùng con cái họ và nhóm đối chứng để xác định những gene nào góp phần vào việc sống thọ. Ông nhận định: “Có lẽ những người có một đột biến nào đó đối với hormone tăng trưởng sẽ sống lâu hơn vì các tế bào của họ chỉ tập trung năng lượng vào việc duy trì các tế bào có sẵn chứ không để phát triển các tế bào mới”.
The Washington Post cho biết, hiện giới khoa học có kế hoạch sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để giúp truy tìm các “gene sống lâu” và phát triển các loại thuốc từ chúng. “Chúng tôi thực sự muốn tìm ra tất cả các gene quan trọng này” – Nir Barzilai nói. S. Jay Olshansky cho biết ông và các đồng nghiệp đang chuẩn bị ra mắt một nền tảng (platform) vào Tháng Hai, nơi mọi người có thể tải dữ liệu lên từ một dịch vụ xét nghiệm gene để xác định xem họ có gene “liên quan đến tuổi thọ đặc biệt” không, để giúp lập kế hoạch nghỉ hưu. Ví dụ, bạn là người mang hai bộ gene liên quan đến tuổi thọ nên bạn có thể trì hoãn việc nghỉ hưu và tiếp tục làm việc.
Môi trường, lối sống và nơi sống
Các chuyên gia không thống nhất về tỷ lệ ảnh hưởng đến tuổi thọ của di truyền so với lối sống, nơi sống. Bà Jamie Justice, trợ lý giáo sư lão khoa tại Đại học Wake Forest giải thích: “Một số nghiên cứu gợi ý di truyền chiếm khoảng 25% tuổi thọ. 75% còn lại liên quan đến môi trường sống; kể cả những gì bạn ăn, tần suất tập thể dục và hệ thống hỗ trợ bạn bè hoặc gia đình”.
Đối với những người không được trời ban cho một bộ gene hứa hẹn, mục tiêu không phải là tìm cách vượt qua ranh giới tuổi thọ mà là tìm ra cách để có thể vui hưởng một cuộc sống đầy đủ, khỏe mạnh trong khoảng thời gian sống giới hạn hơn. “Mục tiêu không nhất thiết phải sống đến 118 tuổi mà là sống có chất lượng – Justice khuyên – Nếu bạn có một hệ thống chăm sóc sức khỏe tốt, bạn sẽ có tuổi thọ cao hơn”.
Robert Young, giám đốc nghiên cứu những người “siêu trăm tuổi” tại Viện Nghiên cứu Lão khoa nhận định: “Sống ở đâu cũng rất quan trọng. Hoa Kỳ và Nhật Bản có nhiều người sống trên trăm tuổi và “siêu già” nhất, từ 110 tuổi trở lên. Nhật Bản có tỷ lệ bình quân sống trên trăm tuổi trên đầu người cao nhất”.
Tuy nhiên, có lẽ còn nhiều người trăm tuổi và siêu trăm tuổi mà người ta không biết. “Hơn 110 năm trước, một số quốc gia đã làm tốt việc cấp phát và bảo quản giấy khai sinh hoặc hồ sơ bệnh viện, nhưng cũng có quốc gia làm rất kém – Robert Young lưu ý – Việc lưu giữ hồ sơ cá nhân cách đây một thế kỷ là yếu tố quyết định có báo cáo đúng về số người sống trên 100 tuổi”.
Gần đây, các nhà nghiên cứu phát hiện: “Sự căng thẳng của cuộc sống có ảnh hưởng trực tiếp đến một số cơ chế sinh học của quá trình lão hóa”. Luigi Ferrucci khuyến cáo: “Việc tiếp xúc với các loại ô nhiễm khác nhau cũng gây hại cho sức khỏe tổng thể của mỗi người. Đây là lĩnh vực nghiên cứu mở rộng có thể cách mạng hóa cách chúng ta tiếp cận sức khỏe cộng đồng. Chúng tôi khám phá ra bí mật của sức khỏe tốt không chỉ nằm ở hành vi của mỗi người mà còn ở những gì chính quyền làm để nâng cao sức khỏe của người dân”.
Từ công trình nghiên cứu những người sống trên trăm tuổi, Ferrucci cho biết nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra những người lớn tuổi khỏe mạnh có xu hướng duy trì hoạt động thể chất, dành nhiều thời gian cho hoạt động bên ngoài và có mối quan hệ chặt chẽ với bạn bè, gia đình hơn.
“Chỉ cần đi dạo ngoài trời thôi cũng tạo nên sự khác biệt to lớn. Nếu tôi có một viên ngọc quý để tặng cho những người muốn sống lâu và sống khỏe mạnh, tôi sẽ bảo họ dậy sớm và đi ra ngoài vào buổi sáng. Đó thực sự là món quà tốt nhất mà bạn có thể tự tặng cho mình nếu bạn muốn trường thọ” – ông khuyên. Tuy nhiên, Ferrucci nhấn mạnh: “Những người trăm tuổi và đặc biệt những người siêu trăm tuổi thường thuộc loại ‘độc nhất vô nhị’. Một số có khả năng phục hồi sinh học để sống lâu bất chấp mọi tác hại chống lại họ. Tỷ lệ tử vong đặc trưng cho dân số nói chung và của những cá nhân này là… khác thường. Chúng tôi không biết rõ tại sao và đây là bí mật tuyệt vời”.
Nhiều chuyên gia đồng ý, lời khuyên tập thể dục thường xuyên và ăn uống lành mạnh được áp dụng cho tất cả những người lớn tuổi, nhưng đối với một số người trăm tuổi, có những “ngoại lệ” đối với bộ quy tắc sống lâu này. Barzilai từng đến thăm một cụ già trăm tuổi, và khi bà mở cửa, ông dội ngược khi thấy bà đang hút thuốc lá. Ông nhớ lại: “Tôi nói: Helen, không ai bảo bà ngừng hút thuốc sao? Bà trả lời: ‘Bốn bác sĩ từng khuyên tôi như thế và tất cả họ đều chết trước tôi”!
