Nhiều người mua xe ở Mỹ than phiền các đại lý xe hơi chưa chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi từ xe chạy xăng sang EV. Chính quyền Biden đặt mục tiêu đến năm 2032 sẽ có tới 2/3 số xe hơi mới bán ở Mỹ là EV. Các nhà sản xuất xe hơi tên tuổi cũng đầu tư hàng trăm tỷ đôla vào EV. Nhưng nếu các đại lý xe hơi không muốn bán EV thì ai bán?
Bán xe xăng lời hơn
Quá trình chuyển đổi từ nhiên liệu hóa thạch ô nhiễm sang điện mà chính phủ đặt ra đứng trước thách thức lớn. Hoạt động buôn bán xe hơi không giống bất kỳ giao dịch thương mại nào khác ở Mỹ. Đối với hầu hết sản phẩm, từ giày dép đến iPhone, bạn có thể mua trực tiếp từ nhà sản xuất hoặc tại rất nhiều cửa hàng, cả ngoài phố lẫn trên mạng. Xe hơi cũng từng như thế. Trước Đệ nhị Thế chiến, người tiêu dùng mua phương tiện cá nhân tại các cửa hàng bách hóa lớn từ chính các nhà sản xuất, thậm chí tại các trạm xăng.
Nhưng trong hai thập niên 1940 và 1950, các đại lý xe hơi (chủ yếu là doanh nghiệp gia đình) bắt đầu lo sợ các nhà sản xuất xe hơi hàng đầu có thể cắt giảm số xe giao hoặc đẩy họ ra khỏi hoạt động kinh doanh để tự làm. Hiểu được nỗi lo này, trong hai thập niên tiếp theo, hàng chục tiểu bang thông qua luật bảo vệ các đại lý kinh doanh xe.
Đa số chính quyền tiểu bang không cho các nhà sản xuất bán hàng trực tiếp đến người tiêu dùng. Trong những năm gần đây, hãng sản xuất EV Tesla (không sử dụng các đại lý xe hơi) đã cố gắng khiếu nại một số luật đó tại tòa. Công ty đã giành chiến thắng ở một số tiểu bang. Tuy nhiên, nhiều nhà sản xuất xe hơi vẫn phải bán xe thông qua hơn 16,000 đại lý xe hơi được nhượng quyền trên toàn quốc. Một trở ngại là nhiều nhân viên bán hàng không được đào tạo chuyên sâu về cách bán EV, thậm chí về công nghệ EV trong khi lại am hiểu xe xăng hơn.
Nhiều khách hàng thất vọng than phiền với The Washington Post là các đại lý đã cố gợi ý họ mua xe chạy xăng hoặc trả lời không chính xác hay không rõ ràng về cách sạc pin và sử dụng EV. James Richards, 40 tuổi, Giám đốc điều hành công ty sản xuất máy đun nước nóng ở Davis, California, đã dành nhiều ngày để lái thử EV của các hãng Volkswagen, Tesla, Chevy và Ford trước khi kết luận: “Kinh nghiệm về EV của các đại lý là đáng báo động. Họ dường như không biết nhiều về những EV họ đang bán. Có lẽ tôi còn biết nhiều hơn họ!”.
Ban đầu, Richards định mua một chiếc F-150 Lightning nhưng chiếc xe tải này không có sẵn. Cuối cùng ông chọn mua một chiếc Tesla Model Y. “Nhân viên bán hàng của Tesla đánh giá tôi là người đam mê EV trong khi tất cả các đại lý Ford, VW, GM đều không biết nhiều về EV” – ông kể lại. Maya Batres, cố vấn 34 tuổi cho một tổ chức môi trường mua một chiếc Fiat 500e đã qua sử dụng từ một đại lý vào Tháng Hai, 2022. Bà kể: “Đại lý này không biết về EV lắm nhưng rất vui khi biết tôi và chồng đã chuẩn bị kiến thức sẵn sàng để mua nó. Nhưng đến khi ký giấy tờ, nhân viên bán hàng đưa ra chính sách thay dầu và bảo hành kéo dài nếu tôi chịu chuyển sang mua một chiếc xe chạy xăng!”.
Các mẫu EV nói chung luôn mang lại những sự “nhức đầu” đối với những người không tìm hiểu trước. Chỉ nội việc có ba loại cổng sạc và ba tốc độ sạc khác nhau cũng đã rối rắm. EV cũng thường đi kèm với các tính năng mới như lái xe bằng một bàn đạp và kiểm soát hành trình tùy chọn. Sau đó là một mê cung các ưu đãi thuế liên bang và tiểu bang để giúp người mua sở hữu một chiếc EV mới hoặc cũ dễ hơn. Nắm được các ưu đãi này là thách thức lớn đối với cả các đại lý lẫn người mua.
Các phương án giải quyết
Tuy nhiên, một số đại lý vẫn không muốn bán EV! Theo một cuộc khảo sát được Sierra Club thực hiện vào cuối năm 2022, 66% đại lý không có sẵn EV để bán. Đó là thời điểm các vấn đề về chuỗi cung ứng EV đang ở đỉnh điểm, nhưng 45% trong số các đại lý đó (hoặc 30% trong số tất cả các đại lý được khảo sát) thú nhận đến nay họ vẫn không thích bán EV.
Giữa lo ngại về sự chậm lại của chiến lược phát triển xe hơi điện, nhiều chiếc EV phải “tạm trú” lâu hơn tại các đại lý so với xe chạy xăng. Theo dữ liệu từ Cox Automotive, các đại lý bắt đầu năm mới với nguồn cung cấp xe hơi chạy xăng và EV đủ bán cho khoảng 50 ngày. Hiện nguồn cung xe hơi chạy xăng vẫn giữ nguyên, nhưng nguồn cung EV đã tăng gấp đôi.
Xét về mặt doanh thu, các đại lý có ít động lực kinh tế hơn để bán EV. Buzz Smith, cựu nhân viên bán xe Chevrolet, hiện hỗ trợ đào tạo kiến thức về EV cho nhân viên các đại lý bán EV, nhận xét: “Bán một chiếc EV có thể mất nhiều thời gian hơn so với xe chạy xăng. Một chiếc xe xăng mất không quá một giờ để giao dịch thành công với khoản hoa hồng dành cho đại lý khá lớn. Nhưng bán một chiếc EV thường phải mất bốn lần tiếp khách (mỗi lần một giờ) trước khi khách chịu mua xe. Khách hàng muốn hiểu rõ công nghệ, cách sạc pin và hơn thế nữa. Vì vậy, không nhân viên bán hàng nào mặn mà với việc bán EV, dù có tăng lương!”
Buzz Smith nói rằng việc trả lương của nhân viên bán xe hiện nay không phù hợp với kỷ nguyên EV. “EV có tỷ suất lợi nhuận hẹp hơn, khiến mức hoa hồng đại lý nhận được bị giảm. Và nếu một khách hàng quay lại đại lý nhiều lần mới mua được xe, tình hình còn tệ hơn nữa. Các đại lý xe hơi kiếm được phần lớn lợi nhuận chung từ việc cung cấp dịch vụ ‘nuôi’ xe chứ không phải bán xe mới. Đây là ưu thế của xe xăng”.
Theo phân tích của Cơ quan Thống kê Lao động Hoa Kỳ (Bureau of Labor Statistics), chỉ 16% lợi nhuận gộp của các đại lý đến từ bán xe mới, còn 43% đến từ phụ tùng, lao động và dịch vụ (phần lợi nhuận còn lại đến từ bán xe đã qua sử dụng, tài trợ và các ưu đãi khác). Daniel Crane, giáo sư luật tại Đại học Michigan, người nghiên cứu luật và kinh tế liên quan đến các đại lý xe hơi, ví von: “Nó rất giống việc cho đi chiếc dao cạo để bán lưỡi dao”.
Thu nhập nhờ “nuôi xe” xăng khiến các đại lý không mặn mà với việc bán xe EV. Xe chạy xăng có nhiều bộ phận chuyển động hơn EV gấp 100 lần và các nghiên cứu cho thấy EV có chi phí bảo trì thấp hơn. Ví dụ, một chiếc xe hơi chạy xăng trung bình cần thay dầu khoảng sáu tháng một lần (sau 5,000 đến 7,500 dặm chạy) trong khi nhiều mẫu EV không yêu cầu bảo dưỡng lớn cho đến khi đi được khoảng 150,000 dặm.
Một số đại lý đang cố trang bị công nghệ EV cho nhân viên bán xe. Claire McDonald, Chủ tịch đại lý Ford ở Waco, Texas cho biết nhân viên bán hàng của bà rất hào hứng tham gia khóa đào tạo cách bán xe điện do các nhà sản xuất xe hơi cung cấp. “Đây là phần quan trọng trong tương lai của chúng tôi. Cho đến nay cửa hàng mới chỉ bán được khoảng chục chiếc EV, nhưng tương lai sẽ khác. Tôi không ủng hộ hay phản đối EV mà chỉ muốn giúp khách hàng hiểu rõ cái họ muốn mua”.
Theo Mike Stanton, Chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Hội đại lý Xe hơi Quốc gia (National Automobile Dealers Association), các đại lý xe hơi đã đầu tư khoảng $6 tỷ để chuẩn bị bán và bảo dưỡng EV. Ông nói: “Các đại lý đang tăng cường và làm những gì cần thiết để phát triển bán xe điện”. Stanton nhận thấy việc chuyển đổi sang EV (đặc biệt là mục tiêu 2/3 của chính quyền Biden) đang diễn ra nhanh nên cần có các giải pháp hỗ trợ, nếu không sẽ giậm chân tại chỗ.
