Thi thể một người đàn ông được phát hiện vào hôm qua 24 Tháng Mười Hai 2021 ngoài khơi California đã được giới chức trách địa phương cho biết đó có thể là nạn nhân của một vụ cá mập tấn công. Vụ việc xảy ra gần Vịnh Morro (San Luis Obispo County). Nếu đúng như vậy, đây là vụ tử vong bởi cá mập đầu tiên tại Mỹ năm 2021, theo hồ sơ lưu Global Shark Attack File, nơi cho biết năm nay có tổng cộng tám vụ cá mập tấn công trong đó có ba vụ ngoài khơi Úc.
Những vụ cá mập tấn công con người gây tử vong là tương đối hiếm. Năm 2020, có ba vụ cá mập tấn công gây tử vong ở các vùng biển thuộc Mỹ: ngoài khơi Đảo Bailey, Maine; Maui, Hawaii; và gần Santa Cruz, California. Theo New York Times (24-12-2021), từ năm 2011 đến năm 2020, Mỹ có bảy vụ cá mập tấn công gây tử vong và 448 vụ tấn công không thiệt mạng. Theo International Shark Attack File, một tổ chức cũng chuyên theo dõi dữ liệu về cá mập, có trụ sở tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên thuộc Đại học Florida, có 57 vụ cá mập tấn công bất ngờ trên thế giới vào năm 2020 và 39 vụ cá mập tấn công do bị “chọc ghẹo”, dẫn đến 13 người thiệt mạng. Năm 2020, dân chơi lướt sóng và các môn thể thao trên ván chiếm 61% vụ cá mập tấn công…
Cá mập xuất hiện luôn bất ngờ. Chúng thường tấn công bằng ba cách: táp rồi “chạy”, lao vào nạn nhân và cắn, và tấn công trực diện. Trò táp rồi chạy là phổ biến nhất. Cá mập phập chân nạn nhân vì chúng ngỡ là cá và táp trước khi nhận ra đó không là thức ăn quen thuộc. Với màn “lao vào và cắn”, thương tích nghiêm trọng hơn. Cách đây vài năm, khi đang tập môn ba môn hỗn hợp ngoài khơi Vịnh Shores (Alabama, Mỹ), Chuck Anderson đã bị một cá mập bò tấn công theo kiểu này. Nạn nhân mất một cánh tay.
Màn tấn công trực diện thường rất kinh khủng. Cá mập xuất hiện đúng nơi và phát hiện con mồi, đúng lúc bụng đang rỗng và nạn nhân rơi vào đúng tầm nhìn. Hoàng hôn ngày 6 Tháng Bảy 2001 tại bãi biển Pensacola (Florida), một sự kết hợp hoàn hảo như vậy đã xảy ra. Chạng vạng tối là giai đoạn kiếm mồi của cá mập và nạn nhân kém may mắn lần này là cậu bé Jessie Arbogast 8 tuổi. Hung thủ 2,35m nặng 90kg đã phập vào tay Jessie… Vài ngày sau, một vận động viên trượt nước cũng bị cá mập ngoặm vào đùi ngay tại nơi mà Jessie bị nạn. Hôm sau, có một báo cáo cá mập tấn công ngoài khơi San Diego rồi kế đến là vụ một nhân viên cứu hộ ở Long Island (New York). Chưa kể cuộc rượt đuổi ngoạn mục của một cá mập hổ tấn công nhóm ngư phủ ở Hawaii…
Trong thực tế, cá mập tấn công chiếm tỉ lệ thấp so với tất cả tai nạn. Bạn có nguy cơ bị sét đánh cao gấp 30 lần so với cá mập cắn. Dây điện lòng thòng quấn quanh cây Giáng sinh gây thảm họa nhiều hơn cá mập và thậm chí chó – bạn chí thân của loài người – cũng gây nhiều tổn thất hơn cá mập. Tuy nhiên, nạn nhân bị chó cắn không thể so với kẻ bị cá mập phập. Hơn nữa, chó không tượng trưng cho sức mạnh, cho sự bí hiểm trong lòng biển sâu, cho vô số huyền thoại thêu dệt trong nhiều quyển truyện, phim ảnh cũng như sách nghiên cứu.
Giới khoa học vẫn còn chưa hiểu cặn kẽ về cá mập. Các nhà nghiên cứu thậm chí đang dùng vệ tinh để theo dõi cá mập và tìm hiểu nguyên do chúng tấn công người. Có ba loài cá mập thường tấn công người nhiều nhất: cá mập trắng khổng lồ (Carcharodon carcharias), cá mập hổ (Galeocerdo cuvier) và cá mập bò (Carcharhinus leucas).
Bây giờ, vài thông tin về ba loài cá mập đã được phơi bày – chẳng hạn, cá mập trắng có máu nóng hơn môi trường nước quanh nó; cá mập cọp không trở lại chốn cũ mà nó từng tấn công con mồi; và cá mập bò có nồng độ testosterone cao hơn bất kỳ động vật nào khác, dưới nước cũng như trên cạn. Mỗi loài đều có thực đơn khác nhau, lối sống khác nhau và cách tấn công khác nhau. Một trong những mục đích nghiên cứu là người ta muốn nhấn chìm hình ảnh huyền thoại hóa của bọn sát thủ biển khơi, xóa bỏ hình ảnh bọn chuyên ăn thịt người như con cá mập trắng khổng lồ trong truyện Jaws của Peter Benchley mà Steven Spielberg đã dựng thành phim.
Cá mập là một trong những phiên bản thiết kế hoàn hảo nhất của thiên nhiên, được thử thách trong hơn 400 triệu năm qua. Nghiên cứu cho thấy vài cá mập có thể nhận biết sự thay đổi cực nhỏ trong dòng điện (5/1,000,000,000 của một volt). Chúng dùng khả năng này để săn con mồi núp dưới cát và di chuyển chỗ ở dựa vào từ trường Trái đất. Với cá mập trắng (đôi khi dài 6m và nặng 1.8 tấn), chúng có thể giữ thân nhiệt –15oC hoặc –12oC, cao hơn môi trường nước xung quanh, bằng cách tái tạo nhiệt độ từ các cơ đang vận động của mình. Ðiều này cho phép chúng có thể săn mồi ở các vùng biển lạnh. Mồi của cá mập trắng thường là hải cẩu. Chúng có lá gan khổng lồ để trữ năng lượng và có thể nhịn ăn hàng tháng trời. Chưa ai tận mắt chứng kiến cảnh cá mập trắng yêu nhau.
Nhóm nghiên cứu của nhà khoa học Van Sommeran cùng Phòng thí nghiệm Point Reyes và Trung tâm hải dương Hopkins thuộc Ðại học Stanford đang nghiên cứu cá mập trắng. Họ đã cài thiết bị theo dõi cho vài cá mập trắng, giúp quan sát liên tục vị trí, độ sâu, tốc độ và hướng đi của đối tượng. Sau sáu tháng, máy tính cực nhỏ trong thiết bị phát một dòng điện, đẩy máy tính trồi lên mặt nước. Thiết bị liên lạc với hệ thống định vị toàn cầu và dữ liệu được truyền về trung tâm. Dữ liệu thu thập gần đây cho thấy cá mập trắng hoạt động rất mạnh. Một đối tượng được theo dõi đã di chuyển gần 3,000km trong ba tháng.
Khi đột kích người, cá mập trắng thường chỉ phập một nhát. Các nhà nghiên cứu không hiểu tại sao nhưng nhiều ý kiến cho rằng hệ giác quan tinh nhạy của chúng đã nhanh chóng nhận ra con mồi không phải là thứ thịt hải cẩu quen thuộc. Sự tấn công người của cá mập trắng có thể cũng không ác ý, do chúng tưởng lầm là hải cẩu – theo quan sát của các nhà nghiên cứu tại quần đảo Farallon ngoài khơi San Francisco. Không như bọn anh em họ là cá mập hổ và cá mập bò, cá mập trắng thường đi săn vào ban ngày và chúng thích phương pháp húc con mồi bắn văng lên khỏi mặt nước. Các nhà nghiên cứu ở Nam Phi từng chứng kiến cảnh một cá mập trắng tung mình lên 4,5m trong không trung với một hải cẩu ngoặm trong mồm…
Jesse Spencer ở Ðảo Lớn (Big Island) thuộc Hawaii đang trượt nước thì bị một cá mập hổ dài 3m tấn công. Cái mũi của hung thủ nện vào đầu Spencer rồi nó hả hàm ngoặm tay nạn nhân. “Khủy tay của tôi lọt vào trong họng nó” – Spencer kể lại. Sau khi cắn nát gân và mạch máu nạn nhân, nhai vụn miếng ván trượt, hung thủ nhả nạn nhân và bỏ đi. Sai lầm của Jesse Spencer? Anh bơi vào lúc xế chiều – thời điểm tìm mồi của cá mập hổ. Không như cá mập trắng, cá mập hổ là loài ăn tạp – theo nhà sinh vật Rocky Strong thuộc Viện Jean-Michel Cousteau. Không chỉ cá, rùa, động vật biển có vú…, cá mập hổ có thể chén cả chó, ủng, chai bia và đồ hộp. Hiện tượng cá mập hổ xuất hiện và tấn công người trong thời gian qua tại Hawaii có thể bởi nguyên do rằng dân số loài rùa xanh tại đây đang tăng (từ các biện pháp bảo vệ giúp tránh diệt chủng). Rùa xanh bơi gần bờ đã vô tình mời gọi cá mập hổ…
Khi bị tấn công bởi một con cá mập bò dài khoảng 300m, Dawn Schauman có cảm giác mình như bị xe tải húc. Sau khi cắn vào chân trái, nó lảng vảng quanh nạn nhân đang vùng vẫy trong máu một lúc rồi mới bỏ đi. Cá mập bò nhỏ hơn cá mập trắng nhiều, với chiều dài không đến 3m và nặng khoảng 225kg. Tuy nhiên, cá mập bò là loài hung tợn nhất. Theo Robert Hueter – giám đốc Trung tâm nghiên cứu cá mập thuộc Phòng thí nghiệm Mote ở Sarasota (Florida), cá mập bò có nồng độ testosterone cao hơn bất kỳ động vật nào trên Trái đất, kể cả sư tử và voi.
Hàm răng dưới sắc nhọn của nó được thiết kế để có thể ngoặm chặt con mồi và hàm răng trên dùng xé thịt. Cá mập bò không biết sợ là gì, có thể tấn công con mồi to bằng nó. Có thể sống vùng nước mặn cũng như nước ngọt, cá mập bò từng gây kinh hoàng ở Hồ Nicaragua tại Trung Mỹ hay trên thượng nguồn sông Mississippi. Những con sinh ở lưu vực Mississippi thường trải qua sáu tháng trong vùng nước lợ trước khi di cư dọc theo bờ biển Florida để tránh Đông tại quần đảo Keys. Cá mập bò là cá mập duy nhất thường săn mồi sát bờ, tại các vùng nước nông đến nỗi người ta có thể đi bộ…
