Giữa lúc cuộc chiến chống lại lịch sử người da đen diễn ra ngày một khắc nghiệt hơn trên nước Mỹ, sáng Thứ Ba 25 Tháng Bảy, Tổng thống Biden đã ký vào bản tuyên bố chính thức thành lập Đài tưởng niệm quốc gia vinh danh Emmett Till – thiếu niên Da đen bị giết tàn nhẫn vào năm 1955, và bày tỏ lòng kính trọng với mẹ của Emmett, bà Mamie Till-Mobley.
Nếu còn sống, hôm nay là sinh nhật 82 tuổi của ông Emmett Till.
Vụ án Emmett Till
Emmett Till lớn lên trong một khu dân cư của tầng lớp lao động ở phía Nam Chicago. Mặc dù học ở một trường tiểu học biệt lập, Emmett vẫn không ngờ được mức độ phân biệt chủng tộc mà cậu sẽ gặp ở Mississippi. Emmett là một thiếu niên thích những trò chọc phá người khác, đôi khi có chút “bốc phét” trẻ con.
Trong cuốn hồi ký năm 2003 đồng tác giả với Christopher Benson, bà Till-Mobley viết về con trai mình: “Quả quyết, tự tin về một tương lai không có rào cản, chắc hẳn Emmett đã kinh ngạc nhìn ra những không gian rộng mở của Mississippi Delta.” Emmett đã “hoàn toàn không biết những ranh giới đã bắt đầu tiến sát vào cậu ngay khi cậu xuống chuyến tàu đó.”
Cuối mùa hè năm 1955, Till-Mobley tiễn con trai của bà, Emmett Till 14 tuổi lên một chuyến tàu từ Chicago đến thăm chú và các anh em họ của Emmett ở quê hương Mississippi của bà. Giống như những phụ nữ và đàn ông Da đen ngày nay “nói chuyện” với con cái họ về việc chú ý các điểm dừng giao thông và các cuộc chạm trán khác với cảnh sát, Till-Mobley đã căn dặn Emmett rất kỹ. Bà cho cậu biết cậu đang đi đến một nơi mà sự an toàn phụ thuộc vào khả năng kiềm chế sự bốc đồng, tính cách không khuất phục của cậu với người da trắng.
Ngày 24 Tháng Tám, khi đang đứng cùng các anh em họ và vài người bạn bên ngoài một cửa hiệu ở Money, Emmett khoe với mọi người rằng bạn gái ở quê nhà của cậu là người Da trắng. Những thanh niên Mỹ gốc Phi bên cạnh Emmett lúc ấy không tin, thách cậu hẹn hò với người phụ nữ Da trắng đang ngồi trong cửa hàng.
Emmett đi vào, mua một ít kẹo, và trong lúc bước ra, người ta nghe cậu nói với người phụ nữ: “Tạm biệt, em yêu”. Không có người thứ ba nào lúc đó – nhưng Carolyn Bryant Donham – người phụ nữ đứng sau quầy – sau đó khai rằng Emmett đã vồ lấy bà, có những hành vi dâm ô và huýt sáo khi bước ra tiệm.
Chủ của cửa hàng đó, Roy Bryant, cũng là chồng của người phụ nữ Da trắng khi trở về sau chuyến công tác xa nhà vài ngày, nghe về chuyện Emmett có hành vi không phải với vợ ông ta. Trong cơn giận dữ điên cuồng, Bryant cùng với người anh cùng cha khác mẹ J.W.Milam kéo đến nhà Mose Wright, cậu của Emmett vào sáng sớm ngày 28 Tháng Tám năm 1955, yêu cầu gặp Emmett Till.
Mặc cho ông Wright van xin, cả hai dùng súng uy hiếp và bắt Emmett vào xe. Sau khi chở cậu đi vòng quanh một lúc, họ dừng ở một nhà kho cách nhà ông Wright khoảng 45 phút. Bryant và Milam tra tấn Emmett, bắn vào đầu cậu, sau đó dùng dây thép gai buộc một máy dùng để tách sợi cotton nặng 75 pound vào cổ Emmett, và ném xác cậu xuống sông Tallahatchie.
Ba ngày sau, một ngư dân trên sông Tallahatchie phát hiện xác đã trương phình của cậu thiếu niên xấu số. Cơ thể Emmett bị biến dạng hoàn toàn, đến mức ông Mose Wright chỉ có thể xác định qua chiếc nhẫn trên ngón tay. Một bên mắt của Emmett không còn, một tai bị mất, đầu bị dập nát. Nhà chức trách muốn chôn cất thi thể này nhanh chóng, nhưng mẹ của Till, bà Mamie Bradley, yêu cầu đưa con mình về Chicago.
Sau khi nhìn thấy hình ảnh thương tâm của Emmett, người mẹ can đảm có một quyết định tưởng chừng như không thể. Bà đặt con trai nằm trong một quan tài mở trong suốt tang lễ của cậu, để toàn thế giới có thể nhìn thấy tội ác kỳ thị chủng tộc đã gây ra cái chết cho đứa con trai duy nhất của bà.
“Họ phải nhìn thấy những gì tôi đã trông thấy,” bà Till viết trong cuốn hồi ký.
Mẹ của Emmett đã cho phép tạp chí Jet, tờ tuần báo của cộng đồng người Mỹ gốc Phi đăng những bức ảnh về thi thể không toàn vẹn của con mình. Bà chấp nhận biến Emmett thành một biểu tượng lâu dài, đau đớn về nạn phân biệt chủng tộc tàn ác. Và ngay lập tức, truyền thông thế giới vào cuộc.
Theo The Chicago Defender, khoảng 250,000 người đã đến viếng Emmett trong bốn ngày để chính họ đã chứng kiến sự thật kinh hoàng, và nhiều người khác đã xem những bức ảnh về cái chết tàn khốc của Emmett trên tạp chí Jet.
Chưa đến hai tuần sau khi Emmett được chôn cất, hai người đàn ông Da trắng Milam và Bryant bị đưa ra một toà án biệt lập ở Sumner, Mississippi. Chỉ có ông Mose Wright là nhân chứng xác định chắc chắn hai bị cáo đã giết chết Emmett.
Ngày 23 Tháng Chín, chưa đến một giờ đồng hồ nghị án, bồi thẩm đoàn toàn người Da trắng kết luận “không có tội” với lời giải thích: Họ tin rằng tiểu bang đã không thành công trong việc xác minh thi thể là Emmett Till. Rất nhiều người trên nước Mỹ phẫn nộ bởi phán quyết và cả quyết định của tiểu bang không truy tố Milam và Bryant về tội bắt cóc.
68 năm sau
Năm 2017, Timothy B. Tyson, giáo sư Đại Học Duke University, tác giả cuốn sách “The Blood of Emmett Till” tiết lộ bà Carolyn Bryant Donham đã đọc lại lời khai của mình, thừa nhận Emmett chưa bao giờ chạm, đe dọa hay quấy rối bà: “Cậu ấy đã không thể làm gì để biện minh cho những gì đã xảy ra với cậu ấy.”
Chi tiết trong cuốn sách của giáo sư Tyson buộc đại bồi thẩm đoàn ở Mississippi phải lật lại hồ sơ vụ án vào năm 2022. Tuy nhiên, Tháng Mười Hai, 2022, quan chức liên bang nói rằng cuộc điều tra đã đóng lại và các công tố viên không thể lần theo các cáo buộc khai man, và bà Donham phủ nhận việc đã từng thay đổi câu chuyện của mình.
Người mẹ can đảm Till-Mobley chết vì cơn đau tim ở Chicago năm 2003, trước khi cuốn hồi ký của bà xuất bản. Bà để lại cho nước Mỹ một di sản về cuộc đấu tranh dân sự đòi nhân quyền kéo dài suốt sáu thập niên qua.
Carolyn Bryant Donham qua đời năm 2023. Cả hai người đàn ông Da trắng Roy Bryant và J.W.Milam cũng không còn.
Tuy những người trong cuộc đã chết, vĩnh viễn chôn vùi sự thật của vụ án và công bằng cho người bị hại xuống đất lạnh. Nhưng tội ác của họ không thể khép lại, dù 68 năm trôi qua. Tháng Ba 2022, tại Vườn Hồng trong Toà Bạch Ốc, Tổng thống Joe Biden đã ký thành luật Đạo luật Emmett Till Antilynching. Hình phạt nặng nhất theo luật này là 30 năm tù giam và tiền phạt. Đây có thể nói là thành quả của nỗ lực chống giết người vì kỳ thị vốn tồn tại hơn 100 năm từ khi dự luật đầu tiên được đề nghị.
Một năm sau, 26 Tháng Bảy, 2023, đúng ngày sinh nhật thứ 82 của Emmett Till, một đài tưởng niệm anh và người mẹ dũng cảm, bà Mamie Till-Mobley được dựng lên ở ba địa điểm của hai tiểu bang, Illinois, quê hương của Emmett và Mississippi, nơi anh bị sát hại.
Thư ký báo chí Toà Bạch Ốc Karine Jean-Pierre nói với các phóng viên hôm Thứ Hai rằng đài tưởng niệm gia đình Till sẽ là quyết định thứ tư của chính quyền Biden-Harris, chứng minh cho nhiệm vụ “thúc đẩy quyền công dân.”
Quyết định của Tổng thống Biden đối với hai nhân vật của câu chuyện mang ý nghĩa lịch sử mạnh mẽ về tội ác kỳ thị chủng tộc là câu trả lời quyết liệt vào luật hạn chế giảng dạy về chế độ nô lệ và lịch sử Da đen trong các trường công lập.
Hơn thế nữa, đài tưởng niệm cậu thiếu niên Emmett Till và bà Mamie Till-Mobley cũng chính là nhân chứng bằng máu cho câu nói của Thống đốc Ron DeSantis, Florida: “Chế độ nô lệ đã mang đến cho người Da đen một quyền lợi cá nhân bởi vì họ “đã phát huy được kỹ năng.”
