Âm mưu của Liên Xô nhằm tấn công các nhân viên Đại sứ quán Hoa Kỳ ở Moscow bằng vi sóng (microwave) dẫn đến một cuộc chạy đua vũ trang vũ khí trí não.
Trong những ngày đen tối nhất của Chiến tranh Lạnh, cộng đồng tình báo Hoa Kỳ hoảng hốt trước một phát hiện đáng kinh ngạc: Liên Xô bắn phá Đại sứ quán Hoa Kỳ ở thủ đô Moscow bằng vi sóng. Điều này có thể ảnh hưởng nặng nề đến sức khoẻ tâm thần của các nhà ngoại giao Mỹ.
Hội chứng Havana
Chiến tranh Lạnh gây lo ngại về tác động của việc bắn phá bằng vi sóng đối với các nhà ngoại giao Mỹ, nay trở lại như một trong những vấn đề khó hiểu nhất mà các quan chức Mỹ phải đối mặt tại Cuba và một số nơi khác: Dịch bệnh sức khỏe kỳ lạ, từ chóng mặt đến chấn thương não, được các nhà ngoại giao và tình báo Mỹ báo cáo. Hiện tượng này được gọi là hội chứng Havana.
Phát hiện vào thập niên 1950 này dẫn đến nhiều năm nghiên cứu tuyệt mật của Ngũ Giác Đài để đánh giá tác động lên cơ thể và tâm trí của những gì người Nga làm với các nhân viên Mỹ. “Có phải người Nga tìm cách cấy âm thanh hoặc lời nói tiêu cực vào đầu các nhà ngoại giao Mỹ để gây nhiễu loạn tâm trí, làm gián đoạn công việc và tổn thương sức khỏe của họ?” nhà báo Sharon Weinberger đặt câu hỏi trong podcast “Conspiracyland” của bà mới đây: “The Mystery of the Moscow Signal” (Bí ẩn của tín hiệu Moscow).
Đây là phần hai trong loạt bài ba kỳ của cuộc điều tra mang tên “The Strange Story of Havana Syndrome” (Câu chuyện kỳ lạ của hội chứng Havana). Weinberger, cũng là tác giả của cuốn sách ‘The Imagineers of War’, nhận định: “Một trong những lý thuyết âm mưu đáng tin cậy là Liên Xô biết một loại vũ khí gì đó mà chúng ta chưa biết. Họ khám phá ra bí mật của vũ khí hóa vi sóng. Vì vậy Ngũ Giác Đài phải cố bắt kịp họ và phải có vũ khí đánh vào trí não của chính mình.”
Quay lại đầu thập niên 1950, các quan chức Mỹ phát hiện ra một “con rệp” có khả năng phá vi sóng được giấu bên trong con dấu Great Seal of the United States tặng cho Đại sứ Hoa Kỳ tại Moscow.
Bí mật chưa được giải mã
Gần đây, khi các báo cáo về bệnh tật tương tự xuất hiện từ năm 2017 và sau đó lan sang một số quan chức ngoại giao Mỹ phục vụ trên toàn thế giới, nhiều người trong cộng đồng tình báo Hoa Kỳ (và nhiều người trong giới truyền thông) kết luận các triệu chứng “hội chứng Havana” tưởng đã lui về quá khứ, chính là thủ phạm trực tiếp của một cuộc tấn công vi sóng bí mật chưa được giải mã rốt ráo.
Các cuộc tấn công bằng vi sóng mới đây ở Cuba làm sống lại những gì các nhà ngoại giao Mỹ từng trải qua nhiều thập niên trước đó tại Liên Xô. Nhưng như loạt điều tra “Conspiracyland” cho thấy, lý thuyết “vi sóng là thủ phạm” chỉ đi xa đến mức nào đó rồi cũng chìm xuồng.
Các nhà điều tra Ngũ Giác Đài không thể thiết lập mối liên hệ giữa việc tiếp xúc với vi sóng và các chấn thương trên não bộ, nên sự quan tâm của Hoa Kỳ đến việc phát triển vũ khí tấn công não như Liên Xô dần dần mai một.
Phát hiện của “Conspiracyland” được củng cố bởi các tài liệu vừa được giải mật và công bố trong tuần này về Dự án Pandora (Project Pandora) tuyệt mật, trong đó các nhà nghiên cứu Ngũ Giác Đài ở thập niên 1960 từng thử nghiệm bắn chùm tia vi sóng vào những con khỉ để kiểm tra xem vi sóng ảnh hưởng thế nào đến khả năng nhận thức và hoạt động của khỉ.
Tổ chức phi lợi nhuận National Security Archive (NSA) xem xét các tài liệu giải mật này. Peter Kornbluh, nhà nghiên cứu cấp cao tại NSA sẽ có mặt trong phần ba đặc biệt của “Conspiracyland” có tựa “Henry Kissinger’s Radiation Treatment”. Như thể hiện trong các tài liệu giải mật, các nhà điều tra Ngũ Giác Đài không thể tìm thấy bằng chứng những con khỉ thí nghiệm bị tổn hại tinh thần do vi sóng gây ra, bất kỳ bằng cách nào.
Kết luận này đã làm suy yếu giả thuyết cho rằng các nhà ngoại giao Hoa Kỳ bị tổn thương não tại Đại sứ quán ở Moscow là do vi sóng. “Tôi cảm thấy tự tin khi tuyên bố những người bị phơi nhiễm vi sóng không có nguy cơ chấn thương tinh thần,” một nhà phân tích của CIA nhấn mạnh trong một bản ghi nhớ soạn thảo vào Tháng Chín, 1967 nói về các thí nghiệm trên khỉ.
“Conspiracyland” còn có cuộc phỏng vấn với James McIlwain, một nhà khoa học thần kinh, người đã thẩm tra kết quả thử nghiệm trên khỉ của Dự án Pandora trước khi ông nêu ý kiến: “Không có bằng chứng thuyết phục về ảnh hưởng của vi sóng đối với sức khoẻ tinh thần của khỉ.”
Henry Kissinger và cuộc trò chuyện nửa vời
Tuy nhiên, niềm tin rằng các vụ tấn công vi sóng ảnh hưởng đến sức khỏe của các nhà ngoại giao Hoa Kỳ vẫn tiếp tục tồn tại trong nhiều năm và đạt đến đỉnh điểm vào thập niên 1970, khi Walter Stoessel, Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên Xô, yêu cầu Ngoại trưởng Henry Kissinger nói thẳng với người đồng cấp Liên Xô về vấn đề này.
Lúc đó Stoessel được chẩn đoán mắc bệnh ung thư máu và ông tin rằng bệnh tình của mình có nguyên nhân từ chùm tia vi sóng của Liên Xô. Các tài liệu do NSA xem được gồm cả bản ghi cuộc trò chuyện đôi khi khó hiểu, đôi khi hài hước của Kissinger với Đại sứ Liên Xô tại Mỹ Anatoly Dobrynin về vấn đề này.
“Tôi muốn nói chuyện với ngài về tín hiệu lạ,” Kissinger nói với Dobrynin trong cuộc trò chuyện vào ngày 9 Tháng Mười Hai, 1975. “Tín hiệu nào cơ?”, Dobrynin hỏi lại, vờ không biết Kissinger đang nói về điều gì. Kissinger trả lời: “Đó là chùm tia các ngài đang chiếu vào đại sứ quán của chúng tôi ở Moscow”. Ông kêu gọi phía Liên Xô tắt nó đi, ít nhất là cho đến khi ông đến Moscow trong chuyến đi sắp tới. “Sau đó, ngài có thể bật lại và điều trị nhiễm phóng xạ cho tôi”. “Vậy thì ngài sẽ bị phóng xạ sao?” Dobrynin hỏi đùa.
Bỏ qua những phản hồi hài hước từ đồng cấp, Kissinger nói rõ đây là một vấn đề nghiêm trọng: Bộ Ngoại giao đã phải chịu áp lực kêu gọi người Nga công khai vấn đề và gây áp lực để họ ngừng các cuộc bắn phá vi sóng. Kissinger nói với Dobrynin: “Hãy nhìn xem, chúng tôi thực sự đang gặp vấn đề. Có quá nhiều người biết về nó. Chúng tôi sẽ phải làm đến nơi để biết rõ điều tồi tệ gì đang xảy ra”.
Ám ảnh
Liên Xô khẳng định không bao giờ bắn phá Đại sứ quán Mỹ bằng vi sóng, dù cuối cùng chính họ đã tắt nó vào thập niên 1970 dưới áp lực của chính phủ Hoa Kỳ. Giả thuyết phổ biến hiện nay là vào thời điểm đó, Liên Xô sử dụng vi sóng để kích hoạt các thiết bị nghe bí mật mà họ lén cài cắm trong sứ quán Mỹ với mục đích nghe trộm cuộc trò chuyện của các nhà ngoại giao Mỹ.
Dù sự việc không được nhắc tới, nhưng sự quan tâm của Ngũ Giác Đài về nghiên cứu phát triển vũ khí vi sóng vẫn không biến mất hoàn toàn. Như Weinberger giải thích trong “Conspiracyland”: Sau vụ tấn công ngày 11 Tháng Chín, các nhà nghiên cứu tăng cường nỗ lực phát triển vũ khí vi sóng để cấy âm thanh và lời nói tiêu cực vào đầu các mục tiêu khủng bố. Họ gọi nó là “a voice of God weapon”.
“Trong nhiều năm, vẫn còn ý tưởng gửi lời nói tiêu cực vào đầu mọi người để họ giống như bị điên và tâm trí hỗn loạn mất kiểm soát,” Weinberger nói. “Kẻ bị tấn công vi sóng sẽ nghĩ rằng Chúa đang nói chuyện với họ và bảo họ hạ vũ khí, giống như ‘ánh sáng cuối cùng trong Kinh Thánh’. Giống như nhiều lĩnh vực khác trong nghiên cứu vũ khí vi sóng, gồm cả thí nghiệm trên khỉ, điều ai cũng biết cho đến thời điểm này, những giả thuyết kỳ lạ về những gì các nhân viên Mỹ gặp phải tại sứ quán ở Liên Xô không bao giờ bị loại bỏ”.
