LTS. Ngay từ khi đặt chân đến Hoa Kỳ, cộng đồng người Việt tỵ nạn Cộng Sản đã cùng chung sức khai phá ngành truyền thông Việt ngữ, với mục đích gìn giữ văn hóa, là cầu nối cho người Việt tỵ nạn khắp nơi. Thế hệ truyền thông đầu tiên gồm một số nhà báo, nhà văn, nhà thơ, đã hoạt động trong ngành truyền thông trước 1975. Lúc đầu, họ chỉ “mong làm báo chừng 5, 7 năm thôi, đến khi tiếng Việt không còn nữa thì nghỉ”, như lời chia sẻ của cố ký giả Ngọc Hoài Phương.
Điều không ai ngờ là ngành truyền thông hải ngoại ngày càng phát triển, cả số lượng và phẩm chất. Quận Cam (California) từng có bốn tờ nhật báo, hơn 10 tuần báo, nguyệt san và bán nguyệt san. Về truyền thanh, ngoài ba đài lớn như Little Saigon Radio, Radio Bolsa, VNCR, còn có một số đài khác, với thời lượng phát thanh từ 2 đến 6 tiếng một ngày, kể cả cuối tuần.
Tuy nhiên, thời hoàng kim của báo chí Việt ngữ đã qua. Hiện nay chỉ còn tờ Người Việt là ra báo hàng ngày, đúng nghĩa “nhật báo”, còn ba tờ “nhật báo” khác (Việt Báo, Viễn Đông, Việt Mỹ) không chỉ rút lại số lượng phát hành, mà còn bớt lại một số ngày ra báo. Một số tờ báo tuần cũng rơi vào cảnh “tiến thoái lưỡng nan” – tiền quảng cáo không đủ chi phí in – nên đành đóng cửa, hoặc thu gọn nhân sự lại, sống lây lất…
Ngược lại với sự đi xuống của báo chí và radio, các hệ thống truyền hình dù xuất hiện trễ hơn, chí phí hoạt động tốn kém hơn, nhưng lại có những bước phát triển mạnh, nhất là giai đoạn sau này, khi các băng tần analog được chuyển sang digital.
Nhìn vào bề nổi, nhiều người cho rằng đây là một bước phát triển vượt bực của truyền thông hải ngoại, với hơn 20 đài truyền hình digital địa phương. Thế nhưng, cho dù “trăm hoa đua nở”, nhưng không phải hoa nào cũng đẹp và cũng thơm, khi một số đài truyền hình không khác gì gánh “sơn đông mãi võ”, một vài đài xác định “chỉ làm thương mại”… Các đài truyền hình nói riêng và ngành truyền thông của người Việt hải ngoại hiện tại đứng trước một thử thách khắc nghiệt: Làm thế nào để tồn tại, khi “mặt trận truyền thông” chưa bao giờ yên tĩnh?
Những nền móng truyền thông đầu tiên trên đất Mỹ
Nhóm người Việt tỵ nạn đầu tiên đặt chân đến trại Pendleton, miền Nam California vào tháng Năm 1975. Cuộc sống mới bắt đầu rất khó khăn, thế nhưng chỉ đến Tháng Mười Một, nhà báo Nguyễn Hoàng Đoan cùng một số nhà báo, nhà văn từng hoạt động trong nước, xuất bản tờ nguyệt san Hồn Việt, phát hành khắp Hoa Kỳ. Một số người đặt nền móng cho ngành truyền thông người Việt hải ngoại gồm có: Nguyễn Hoàng Đoan (chủ nhiệm), Nguyễn Văn Quang và Trọng Viễn (phụ tá chủ nhiệm), nhà báo Du Miên (giám đốc kỹ thuật),… Nhà văn Nguyễn Tất Điều là Tổng Thư Ký đầu tiên, sau đó là nhà báo Đỗ Ngọc Yến.
Theo cố ký giả Ngọc Hoài Phương, “Sau tờ Hồn Việt, ngày 6 Tháng Hai năm 1976, tuần báo Trắng Đen do nhà báo Việt Định Phương làm Chủ Nhiệm ra đời, với hai người phụ giúp: Nhà văn Tử Vi Lang là Phụ tá Chủ Nhiệm, nhà báo Thế Linh làm Tổng Thư Ký, tôi (Ngọc Hoài Phương) và Thế Phương làm phụ tá Tổng Thư Ký”.
Năm 1978, nhóm Hồn Việt quyết định ra tuần báo Người Việt Cali, giao cho hai nhà báo Đỗ Ngọc Yến và Du Miên phụ trách. Sau đó, dựa trên nền móng tuần báo Người Việt Cali, hai nhà báo Đỗ Ngọc Yến và Du Miên quyết định đổi tên thành Người Việt. Sau một thời gian hoạt động, tờ tuần báo Người Việt trở thành tờ nhật báo Người Việt vào năm 1985, hoạt động cho đến ngày nay, và trở thành tờ nhật báo lớn nhất không chỉ của người Việt ở Mỹ mà còn ở hải ngoại nói chung.
Có thể nói, Nguyệt san Hồn Việt, và sau này là Nhật báo Người Việt, đã đặt nền móng cho sự phát triển của ngành truyền thông người Việt hải ngoại, để từ đó một số tờ báo khác ra đời như tuần báo Sài Gòn của nhà báo Du Miên (1978); tờ Chí Linh của nhà báo Trọng Viễn (1978); nhà thơ Du Tử Lê là chủ nhiệm các báo Nhân Chứng, Tay Phải, và Văn nghệ (thập niên 1980); Nhật báo Việt Báo Kinh Tế (nhà thơ Trần Dạ Từ và nhà văn Nhã Ca); Nhật báo Viễn Đông (nhạc sĩ Nguyễn Đức Quang, và sau này nhà báo Tống Hoằng).
Đầu thập niên 1980, nhà báo Thế Phương mở ra hướng đi mới cho ngành truyền thông người Việt hải ngoại khi ông lấn sân qua lãnh vực truyền thanh. Tuy nhiên do khó khăn về tài chánh, đài của ông cũng không tồn tại được lâu. Năm 1980, ông Vũ Quang Ninh thành lập đài radio Tiếng Vọng Quê Hương, phát thanh ba ngày mỗi tuần, mỗi lần 1 giờ và kéo dài được ba năm. Năm 1993 ông cùng một số thân hữu như ông Đinh Xuân Thái, bà Quỳnh Trang, ông Lê Hoan,… thành lập đài Little Saigon Radio.
Năm 1997, nhạc sĩ Việt Dzũng và xướng ngôn viên Minh Phượng thành lập đài Radio Bolsa. Ngành truyền thanh của người Việt hải ngoại tiếp tục phát triển cho đến nay, sau này cộng đồng người Việt có thêm một số đài khác như Saigon Radio Hải Ngoại, Mẹ Việt Nam, v.v…
Hai ngành truyền thông này (báo giấy và phát thanh) cung cấp nhiều tin tức cần thiết cho người Việt định cư tại Nam California những năm đầu tiên, góp phần không nhỏ trong việc gìn giữ văn hóa Việt, giúp sức cho công cuộc đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền trong nước. Từ đó đến nay, dù rất muốn nhưng nhà cầm quyền Hà Nội vẫn không thể có một tờ báo hay một đài phát thanh riêng nào để thao túng cộng đồng và thực hiện nghị quyết 36 của họ.
Tuy nhiên, ngành truyền hình thì khác.
“Mặt trận không yên tĩnh”
Ngành truyền hình Việt ngữ hải ngoại góp mặt sau nhưng có nhiều bước tiến đáng kể. Năm 1987, trong hệ thống đài truyền hình địa phương (local), Little Saigon TV xuất hiện trên băng tầng 44, mở đầu cho sự khai phá của ngành truyền thông này. Chủ nhân là hai vợ chồng (lúc đó) ông Đinh Xuân Thái và bà Quỳnh Trang. Dù chỉ góp mặt một giờ mỗi ngày, Little Saigon TV nhanh chóng được cộng đồng ủng hộ qua phần tin tức và sinh hoạt cộng đồng. Vài năm sau, họa sĩ Lương Văn Tỷ mở đài Truyền Hình Văn Nghệ trên băng tầng 18 (một giờ/ngày vào hai ngày cuối tuần), nhưng cũng chỉ hoạt động trong thời gian ngắn.
Nhờ kỹ thuật digital, và cộng đồng người Việt ngày càng lớn mạnh, từ năm 2000 trở đi, ngành truyền hình có nhiều thay đổi, phát triển mạnh về số lượng đài. Năm 2002, nhạc sĩ Trúc Hồ và ca sĩ Thy Vân thành lập đài SBTN, phát hình trên hệ thống Direct TV và cable; khoảng năm 2004 trở đi, một số đài truyền hình khác ra đời như SET, VNA, Saigon TV, VBS TV, NVA TV, VietFace TV,… Đài Little Saigon TV cũng chuyển phát hình từ analog sang digital, phát hình 24/24.
Lúc đầu, các đài truyền hình ở nhiều băng tầng xa nhau, khiến khán giả khó nhớ khi chuyển từ đài này qua đài khác. Từ năm 2008 trở đi, các đài truyền hình đồng loạt chuyển về băng tầng 57, và hiện nay, riêng hệ thống băng tầng này, chúng ta đã có gần 20 đài truyền hình trên các băng tầng 57.xx. Khi hệ thống băng tầng không mở thêm, một số đài truyền hình ra sau được phát hình trên hệ thống băng tầng 56, và một số băng tầng khác. Sau này, ngoài chuyện phát hình ở địa phương, hầu hết các đài đều có mặt trên hệ thống Galaxy để mở rộng mạng lưới, phục vụ khán giả toàn nước Mỹ và Canada.
Ngoài hướng đi riêng của từng đài, mục đích chung của các đài truyền hình Việt ngữ của người Việt hải ngoại là phục vụ người Việt hải ngoại qua phần tin tức và sinh hoạt cộng đồng, như lời chia sẻ của nhạc sĩ Trúc Hồ (Giám đốc SBTN):
“SBTN muốn trở thành một đài truyền hình mang nặng phần tin tức như đài Fox hay CNN của Hoa Kỳ, với mục đích giúp người Việt ở bất cứ nơi đâu trên thế giới cũng có nhịp cầu nối với nhau. Như chuyện gì xảy ra với người Việt ở Dallas, cũng được người Việt ở Đan Mạch cũng biết. Nơi nào có người Việt sinh sống thì nơi đó có phóng viên SBTN, kể cả trong nước. Nói chung, nhiệm vụ của SBTN là đi sát với cộng đồng người Việt hải ngoại.”
Mỗi đài truyền hình đều có những chương trình mang dấu ấn riêng, như đài VNA có chương trình “Good Morning Việt Nam America” do nhà báo Du Miên phụ trách, “Sổ tay truyền hình” của nhà báo Phạm Long, “5 điều 7 chuyện 3 cái linh tinh” do cô Phương Thanh phụ trách; đài Saigon TV được nhiều người theo dõi qua “Café sáng”, “Luận đàm thời sự”, “Mỗi tuần một vấn đề”, các phóng sự trực tiếp (live) từ địa phương cho đến các sự kiện lớn xảy ra trên nước Mỹ và thế giới, và đặc biệt là chương trình “Breaking News”.
Ngoài ra, các đài truyền hình còn chú trọng thêm những chương trình mang tính xã hội, giáo dục và giải trí. Theo đánh giá của anh Quang Phạm (Westminster), người thường xuyên theo dõi truyền hình, thì: “Trước đây các đài nặng về phần tin tức, cộng đồng, nên chương trình cũng giông giống nhau. Hơi nặng, và khô. Thời gian sau này, cũng là tin về cộng đồng, hay chính trị, nhưng cách làm hấp dẫn hơn. Thêm nữa, cái đài cố gắng sản xuất nhiều chương trình nhiều hơn, nhất là phần vui chơi, giải trí, nên xem cũng được.”
Một người chuyên lấy quảng cáo cho các đài truyền hình (xin giấu tên) cho biết: “Với hơn 20 đài truyền hình Việt ngữ (free to air), sự cạnh tranh để lấy được quảng cáo bảo trợ rất gay gắt, đài mới ra, cho giá quảng cáo rẻ hơn để mời khách, khiến các đài khác cũng phải xuống giá để giữ khách. Cứ thế giá quảng cáo xuống dần, tuy có lợi cho khách hàng, nhưng hoạt động của đài ngày càng chật vật hơn.”
Chị cũng cho biết thêm: “Vẫn có một số ít đài tivi không xuống giá, vì họ có chương trình hay, có khán giả. Tuy nhiên, những đài như thế không nhiều”.
Như thế, bài toán ở đây là chỉ còn một cách để tồn tại, đó là làm sao để chương trình hay, lôi cuốn khán giả, từ đó giữ được khách hàng cũ, và mời được khách hàng mới bảo trợ. Mà thực hiện chương trình với một kinh phí hạn hẹp thì không dễ chút nào.
Nhà báo Trần Nhật Phong cho biết: “Đúng là các đài truyền hình gặp trở ngại rất lớn về chương trình. Làm nội dung rất tốn kém, càng tốn kém hơn khi giá quảng cáo ngày càng giảm do cạnh tranh. Trong ‘cái khó ló cái khôn’, các đài chỉ làm tám tiếng chương trình, rồi phát lại, ngoài trừ phần cập nhật tin tức và breaking news.”
Khi giải không được “bài toán khó”, một số chủ đài truyền hình tìm cách đưa nó về một dạng dễ giải hơn: Mua hoặc trao đổi quảng cáo để được chiếu phim truyện và game show trong nước. Một số ít đài dứt khoát “không chiếu phim cộng sản” thì tìm nguồn phim Hàn Quốc, hoặc Trung Quốc về chiếu. Đương nhiên, phim truyện Việt Nam vẫn chiếm ưu thế hơn phim các nước khác.
Bà Thanh Nguyễn (Anaheim), một khán giả rất thích xem phim bộ trên truyền hình, cho biết cảm nghĩ: “Tối đi làm về mở tivi xem phim bộ giải trí thôi. Cứ hết đài này đến đài kia, tùy giờ chiếu (cười). Nói chung là phim tình cảm tâm lý xã hội, diễn viên đẹp, đóng hay, dù cốt truyện cũng không có gì nhưng lôi cuốn. Xem cho hết giờ rồi đi ngủ, chứ tôi cũng không quan tâm đến chính trị, thời sự gì.”
Tuy nhiên, ở góc nhìn của người làm truyền thông, nhạc sĩ Trúc Hồ chia sẻ:
“Tương lai sẽ như thế nào nếu bây giờ chúng ta không bảo vệ nền văn hóa của chúng ta? Hầu như đài nào cũng chiếu game show, phim bộ Việt Nam. SBTN thì không, vì tôi không chấp nhận làm việc với chính quyền trong nước.
“Có người nói ‘game show đâu phải là chính trị, chỉ là giải trí thôi mà! Phim bộ chỉ là chuyện tình cảm thôi mà! Lâu lâu thấy lá cờ (đỏ sao vàng) chút xíu thôi, có sao đâu!…’
Tôi không bao giờ xem hết, nhưng thấy cái đó mình rất buồn. Nhiều khi về nhà buổi tối, mở đài địa phương lên xem, cứ ngỡ mình đang còn ở với Việt Cộng, vì họ dùng những chữ hoàn toàn xa lạ với mình. Lúc đầu thì xa lạ, nhưng xem một thời gian thì ngay cả người lớn cũng thấy bình thường, nói chi đến con cháu chúng ta. Những cái đó đi ngầm, nếu con cháu mình không có điểm tựa về văn hóa của người Việt VNCH, thì sẽ nhanh chóng tiếp nhận văn hóa bên kia. Nguy hiểm vô cùng, và đó là bài toán nhức đầu nữa.”
Trong khi các đài truyền hình Việt ngữ hải ngoại đang chật vật kiếm từng xu quảng cáo thì trên hệ thống truyền hình địa phương xuất hiện một đài truyền hình được nuôi bằng “bầu sữa” trong nước nên không cần lấy quảng cáo ngoài này. Đó là đài của nhà nước CSVN, có tên NetViet, bắt đầu phát sóng vào ngày 1 Tháng Tám 2016 trên băng tầng 54.5, phủ sóng toàn cõi California.
Cần nhấn mạnh, Kênh VTC10-NetViet đã được Bộ trưởng Bộ Thông tin truyền thông cộng sản Việt Nam phê duyệt là một trong mười kênh truyền hình trong nước phục vụ nhiệm vụ chính trị, thông tin tuyên truyền thiết yếu của quốc gia trong thông tư số 09/2012/TT-BTTTT. Ngày 4 Tháng Chín 2012, NetViet cũng được Thủ tướng cộng sản Việt Nam quy hoạch là Kênh truyền hình phục vụ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài trong Quyết định số 1209/QĐ-TTg.
Sau đó, ngày 23 Tháng Giêng 2013, NetViet đã đạt được thỏa thuận với chính phủ Pháp, phát trên hệ thống Orange TV trực thuộc tập đoàn France Telecom, được phát sóng trong dịch vụ truyền hình IPTV cung cấp tới hơn 4 triệu 800 ngàn thuê bao. Orange TV là hãng truyền hình IPTV lớn nhất tại Pháp với thị phần truyền hình và ADSL chiếm 45%, doanh thu trung bình mỗi năm đạt 45 tỉ euro.
Việc có một đài truyền hình trong nước phát hình tại California, nơi có trên 500 ngàn người Việt sinh sống, đã mở ra một “mặt trận truyền thông” mới. Cộng đồng người Việt hải ngoại tại California dù muốn hay không, cũng phải ở trong “trận chiến văn hóa” này, và ngành truyền thông hải ngoại đang ở trong một “mặt trận không yên tĩnh”!
____________
CÒN TIẾP
