Trong lúc nước Mỹ đang chìm ngập trong biển lửa Nội Chiến, ngày 1 Tháng Giêng năm 1863 Tổng thống Abraham Lincoln ra bản Tuyên Ngôn Giải Phóng — Proclamation of Emancipation, trả tự do cho các nô lệ tại các tiểu bang miền Nam trong tiểu quốc ly khai CSA (Confederate States of America).
Bản tuyên ngôn của Lincoln thật ra chỉ có giá trị tinh thần. Trên thực tế, tình trạng nô lệ ở miền Nam vẫn không có gì thay đổi vì hơn hai năm sau, vào Tháng Tư năm 1865, tướng Robert E. Lee mới đầu hàng. Không những vậy, một số đơn vị ở các tiểu bang xa xôi vẫn tiếp tục đánh nhau với lính miền Bắc. Mãi đến ngày 2 Tháng Sáu, đội quân CSA cuối cùng ở Mississippi mới chịu buông súng, chính thức kết thúc cuộc tương tàn.
Texas ngoan cố
Tuy chiến tranh đã chấm dứt, nhưng ở Texas, quân binh Tejanos [tề-HA-nô] vẫn không chấp nhận thua cuộc. Do đó người da đen trong vùng vẫn chưa được tự do. Cuối cùng, vào ngày 19 Tháng Sáu năm 1865, Tướng liên bang Gordon Granger phải thân chinh mang 2,000 lính Union đến Galveston để giải giáp đám tàn quân và giải phóng người nô lệ. Đứng trên ban-công toà nhà Ashton Villa (nay là một di tích lịch sử cấp quốc gia) ông Granger dõng dạc đọc General Order 3 – Pháp Lệnh số 3, nhấn mạnh rõ “all slaves – tất cả nô lệ” với những lời lẽ đanh thép như sau:
“Cư dân Texas nay được thông báo, chiếu theo nghị quyết của tổng thống Hoa Kỳ, kể từ giờ phút này tất cả người nô lệ được Tự Do. Điều này đồng nghĩa họ có những quyền giống như người chủ cũ của họ, kể cả quyền sở hữu đất đai. Giữa họ với người chủ cũ sẽ không còn là mối quan hệ chủ nô nữa mà là chủ nhân với người làm công, được trả lương…”
Một số người da đen lập tức thu dọn đồ đạc, rời bỏ các điền trại nơi bao thế hệ nô lệ từng bị hà hiếp và hãm hiếp. Nhiều người chẳng biết phải đi đâu, nhưng họ cứ ra đi cái đã. Một số di cư sang các tiểu bang lân cận như Louisiana, Arkansas… để đoàn tụ với thân nhân hay xây dựng cuộc đời mới. Một số đông tựu về Tulsa, Oklahoma và biến nơi này thành một địa điểm phồn thịnh bậc nhất miền Nam, sau này được mệnh danh “Black Wall Street” — nơi đã xảy ra vụ tàn sát “Tulsa Massacre” vào Tháng Năm, 1921.
Jubilee Day
Sau khi ổn định đời sống tự do, hàng năm những người cựu nô lệ ở Texas tổ chức một buổi lễ vào ngày 19 Tháng Sáu để kỷ niệm sự kiện được giải phóng. Buổi lễ đầu tiên đã diễn ra ở Austin năm 1867. Ban đầu họ gọi nó là Jubilee Day — Ngày Ân Xá. Tuy nhiên, dù trên mặt pháp lý đã được tự do nhưng người da đen vẫn không được phép sinh hoạt chung với người da trắng. Ngặt nhất là luật cấm dân da đen tụ tập tại các nơi công cộng. Vì thế cho nên lúc đầu họ chỉ có thể tổ chức Jubilee Day bên bờ sông hay tại các nhà thờ của mình.
Họ ăn uống, vui chơi giải trí, cỡi ngựa đấu bò, chèo thuyền câu cá… về sau còn có thêm bóng chày baseball. Món ăn truyền thống của họ trong ngày lễ này là barbecue. Đó bởi vì hồi còn là nô lệ không phải lúc nào họ cũng được ăn thịt. Tâm điểm của buổi lễ 19 Tháng Sáu thường là chiếc lò barbecue vĩ đại nơi mọi người quây quần, ăn nhậu và tán dóc.
Đối với phụ nữ, Juneteenth còn là dịp để mấy bà mấy cô chưng diện. Nhiều người đã đợi tới ngày này để mang những bộ quần áo rách rưới thời nô lệ của mình ra bờ sông để vứt xuống nước, như một biểu hiện của sự giải thoát. Ngoài ra 19 Tháng Sáu còn là dịp cho người nô lệ ôn lại lịch sử. Những nhà mục sư lên bục diễn thuyết, xong họ cùng nhau hát những bản nhạc Gospel — nguồn sinh lực của người da đen thời nô lệ, như “Amazing Grace”, “Down by the River”, “Deep River”…
Về sau, khi cuộc sống bắt đầu an yên, họ hùn tiền mua đất riêng để có chỗ hội họp. Emancipation Park (Công viên Giải phóng) ở Houston chính là miếng đất được những người cựu nô lệ mua làm nơi tổ chức Jubilee Day năm 1872, với giá $1,000.
Texas giải phóng Juneteenth
Thời gian đầu, Jubilee Day chỉ phổ biến quanh quẩn Texas và vài tiểu bang lân cận. Nhưng các đợt di dân tìm việc làm do cuộc cách mạng kỹ nghệ vào cuối thế kỷ 19 đã giúp đem ngày lễ này lên miền Bắc. Chẳng bao lâu sau người da đen vùng Đông Bắc cũng bắt chước tổ chức theo. Dần dà tên ngày lễ biến thành Juneteenth, tức “June Nineteenth” nói lẹ.
Đầu thế kỷ 20, khi kinh tế bắt đầu xuống dốc thì Juneteenth cũng bớt thịnh hành, nhất là khi Đệ Nhất Thế Chiến bùng nổ và hàng mấy trăm ngàn người da đen tình nguyện sang Âu châu đánh giặc. Nhưng sang thập niên 1930, Juneteenth được chính quyền Texas sát nhập vào hội chợ Texas State Fair nên theo thời gian nó được nhiều người biết đến hơn. Đến năm 1938 Thống đốc Texas James Allred tuyên bố “Chủ Nhật 16 Tháng Chín, 1938 sẽ được gọi là Ngày Giải Phóng (Emancipation Day)”, và khuyến khích người da đen “hãy ăn mừng theo cách nào họ thấy thích hợp nhất.” Texas trở thành tiểu bang đầu tiên công nhận ngày này.
Sang thập niên 1940, một cuộc di dân lớn thứ nhì diễn ra khi kỹ nghệ chiến tranh Đệ Nhị Thế Chiến thu hút nhân công sang miền Tây. Juneteenth theo chân người da đen di cư sang California. Tại đây ngày lễ này cũng được cộng đồng da đen hoan nghinh nhiệt tình.
Nhưng đến thập niên 1960, phong trào Civil Rights cùng với chiến tranh Việt Nam đã làm cho giới trẻ bớt chú ý đến Juneteenth hơn. Thấy vậy, trong một cuộc đại biểu tình tại Washington, D.C. năm 1968, Mục sư Ralph Albernathy đã kêu gọi người tham dự hãy phục hồi ngày lễ Juneteenth tại địa phương nơi mình ở. Thế là một lần nữa Juneteenth được hồi sinh và lan toả rộng ra thêm. Hai thành phố tổ chức lễ này rất lớn hàng năm là Milwaukee và Minneapolis, có khi lên đến cả 100,000 người tham dự.
Juneteenth được hợp thức hoá
Đến năm 1980, Nghị Viện Texas thông qua một đạo luật biến Juneteenth thành một ngày lễ chính thức của tiểu bang. Công sở và doanh nghiệp ở Texas có quyền cho nhân viên nghỉ việc (có lương) để họ tham dự các cuộc ăn mừng. Kể từ đó nhiều tiểu bang khác cũng bắt chước theo. Năm 2019, New Hampshire trở thành tiểu bang thứ 47 công nhận ngày lễ này (ba tiểu bang còn lại là Hawaii, North và South Dakota).
Chính quyền liên bang vào năm 1997 cũng công nhận Juneteenth là một ngày lễ quan trọng, song chưa chỉ định nó là một ngày lễ toàn quốc. Nhưng việc gì phải đến cũng đã đến. Ngày 17 Tháng Sáu năm 2021, Tổng thống Joe Biden ban hành đạo luật Juneteenth National Independence Day, biến 19 Tháng Sáu hàng năm thành một ngày quốc lễ. Năm nay nếu có cơ hội, hãy tham dự lễ Juneteenth nơi bạn ở để cùng cộng đồng sở tại chào mừng độc lập, tự do và… thưởng thức món barbecue truyền thống!
