Việc bồi thường cho nạn nhân “chế độ nô lệ có hệ thống” sống tại California có thể mang về cho mỗi cư dân da đen đủ điều kiện hàng trăm ngàn đôla.
Nhưng việc chứng minh “đủ điều kiện” lại không hề là chuyện đơn giản!
Keisha Brown, 49 tuổi, có chồng và năm con sống ở vùng ngoại ô Bay Area cho biết, dù có hai khoản thu nhập, bà và gia đình vẫn đang gặp khó khăn. Giá thuê nhà tiếp tục tăng. Họ đang phải sử dụng thẻ tín dụng. Căn nhà họ thuê ở Antioch, California, hiện trị giá khoảng $700,000, vượt quá tầm với của một chuyên viên nhân lực như bà và người chồng- một tài xế xe buýt. Vì vậy, nếu California trở thành tiểu bang đầu tiên trên toàn quốc thanh toán hàng trăm ngàn đôla tiền bồi thường cho những cư dân da đen đủ tiêu chuẩn, nó sẽ giúp đáng kể gia đình bà thoát nghèo.
“Tất nhiên, thế hệ con cái chúng tôi sẽ hưởng lợi nhiều nhất từ khoản tiền bồi thường này,” Brown nói. “Cuộc sống sẽ ổn định hơn và chúng tôi sẽ có thứ gì đó để lại cho con mình. Chúng không bị đẩy vào thế phải lấy chỗ này vá chỗ kia (kiểu ‘cướp của Peter để trả cho Paul’) như thế hệ chúng tôi”.
Một người thụ hưởng tiềm năng nói với trang tin MarketWatch việc bồi thường “sẽ có ý nghĩa nhiều hơn đối với con cái chúng tôi,” trong khi những người khác nói đây sẽ là “yếu tố thay đổi cuộc chơi” để họ trả nợ, mua nhà và tạo đà thoát nghèo cho thế hệ tương lai. Ước tính khoảng 1.8 triệu cư dân da đen của California là hậu duệ của những người bị bắt làm nô lệ và tiền bồi thường sẽ giúp nhiều người trong số họ mua được nhà, trả hết các khoản nợ sinh viên và xây dựng sự giàu có của gia đình và thế hệ con cháu. Brown và những người da đen California tuổi đời khác nhau đều tin tiền bồi thường sẽ giúp họ theo một cách nào đó.
Các nhà tư vấn kinh tế cho Lực lượng đặc nhiệm (Task force) bồi thường của tiểu bang (được thành lập theo luật và là cơ quan đầu tiên thuộc loại này ở cấp tiểu bang) gần đây đã trình bày các tính toán cho một số tình huống với khoản tiền bồi thường lên đến hàng trăm ngàn đôla cho cư dân California nào chứng minh được họ là hậu duệ của một nô lệ.
Bồi thường có tính đến cả chênh lệch giàu nghèo giữa các chủng tộc và các khác biệt về đối xử ở cấp tiểu bang. Lực lượng đặc nhiệm sẽ xác định tỷ lệ phần trăm chênh lệch giàu nghèo giữa các chủng tộc mà California nên bù đắp. Tính trung bình, phần bồi thường dựa trên chênh lệch giàu nghèo giữa các chủng tộc trên toàn quốc khoảng $358,293. Phần bồi thường dựa trên khác biệt ở cấp tiểu bang gồm $223,239 cho phân biệt đối xử và nhà ở; $124,678 cho việc giam giữ tràn lan không công bằng; $127,226 mỗi năm tuổi thọ cho những tổn hại về sức khỏe do chênh lệch về chăm sóc sức khỏe và các yếu tố khác.
Chủ tịch Lực lượng đặc nhiệm Kamilah Moore nói với MarketWatch: “Có thể có các đề xuất mới từ các nhà tư vấn kinh tế để bồi thường nhiều hơn nữa cho đến giữa Tháng Mười Hai khi lực lượng đặc nhiệm dự kiến tổ chức cuộc họp công khai tiếp theo ở thành phố Oakland”. Mùa hè qua, lực lượng đã công bố báo cáo đầu tiên và đến Tháng Sáu, 2023 mới đệ trình báo cáo thứ hai và cuối cùng lên cơ quan lập pháp tiểu bang để xem xét các khuyến nghị của lực lượng trước khi cơ quan soạn thảo luật bồi thường có phân loại đối tượng và số tiền bồi thường sẽ nhận được.
“Chúng tôi đang chờ yếu tố thay đổi cuộc chơi,” Zion Harris, một vũ công và biên đạo múa sống tại Los Angeles nói. “Hàng trăm ngàn đôla chắc chắn sẽ là một sự khởi đầu mới đối với một người còn trẻ như tôi”. Năm nay 22 tuổi và là con út trong gia đình có năm đứa con chưa từng biết mặt bố, Harris gặp rất nhiều khó khăn khi mẹ anh, một tài xế xe buýt bị đột quỵ và phình động mạch cách nay hơn một thập niên. Bà không thể làm việc trong vài tháng nên gia đình anh mất ngôi nhà ở Hercules, California. Tiền bồi thường (nếu có) sẽ có giúp Hartis mua một chiếc xe hơi và một ngôi nhà, cùng những thứ khác.
Harris cho biết, một người đồng tính nam như anh dù thuộc cộng đồng da đen nổi tiếng về óc sáng tạo nghệ thuật và chia sẻ với thế giới, nhưng anh đang gặp khó khăn về tài chính bất chấp đã dành rất nhiều thời gian cho công việc. “Tôi kiếm được khoảng $60,000 trong năm ngoái nhờ xuất hiện trong quảng cáo Coach với Megan thee Stallion, tham gia nhóm múa của Lil Nas X tại đêm trao giải Grammy và xuất hiện trong các video âm nhạc của Christina Aguilera, Nicki Minaj cùng các nghệ sĩ khác,” anh nói. Kể từ Tháng Tám, Harris tham gia chuyến lưu diễn vòng quanh thế giới của ngôi sao nhạc reggaeton Daddy Yankee như vũ công minh hoạ. “Hiện tại, tôi ổn định về tài chính là nhờ lưu diễn, nhưng nếu nhận được tiền bồi thường tôi sẽ làm được nhiều hơn những gì đang làm trong sự nghiệp của mình”.
Ngay cả những người da đen thành công cũng hoan nghênh những gì họ xứng đáng được hưởng vì tổ tiên họ là nạn nhân của một thời kỳ phân biệt chủng tộc có hệ thống ở Mỹ. Dante King, 46 tuổi, một cư dân lâu đời của Bay Area, hiện là giảng viên thỉnh giảng về người Mỹ gốc Phi tại Đại học California ở San Francisco và từng giảng dạy tại Mayo Clinic cho biết, ông tự xuất bản một cuốn sách có tựa đề “The 400-Year Holocaust: White America’s Legal, Psychopathic, and Sociopathic Black Genocide — and the Revolt Against Critical Race Theory” với chủ đề “đen”.
King nói: “Bồi thường có thể giúp tạo ra sự thay đổi tích cực đối với những người vẫn phải chịu đựng sự phân biệt đối xử như tôi. Là người đầu tiên trong gia đình học lên đại học và mang nợ vì bằng tiến sĩ và mất cả ngôi nhà của mình, tôi sẽ dùng tiền nhận được để trả các khoản vay, mua lại nhà và số tài sản này sẽ để lại cho cháu trai. Tiền bồi thường sẽ thay đổi cuộc sống của rất nhiều người mà bốn, năm thế hệ trước tổ tiên họ đã bị phân biệt đối xử, ngay cả khi không còn chế độ nô lệ khiến cuộc sống của họ vô cùng khó khăn, bế tắc.”
Theo Khảo sát cộng đồng người Mỹ của Cục điều tra dân số, tỷ lệ sở hữu nhà của người da đen ở California vào năm 2019 là 36.8% so với 63.2% của người da trắng, 60.2% của người châu Á và 44.1% của người Mỹ Latinh. Đầu năm nay, phân tích của Viện Chính sách Công California (PPIC) dựa trên dữ liệu Khảo sát Cộng đồng Hoa Kỳ cho thấy các gia đình da đen ở California kiếm được 60 xu so với mỗi $1 mà các gia đình da trắng kiếm được. PPIC dựa vào các yếu tố như chênh lệch giáo dục, cơ hội việc làm, tỷ lệ bị giam giữ và sự phân biệt đối xử trong thị trường lao động.
Những khác biệt đó là lý do tại sao Gigi Crowder, giám đốc điều hành của chi nhánh Quận hạt Contra Costa thuộc Liên minh Quốc gia về Bệnh Tâm thần đi đầu trong cuộc vận động thành lập một trung tâm trợ giúp ở Contra Costa tại Bay Area để cung cấp giáo dục tài chính và sức khỏe cho người da đen. Crowder, 60 tuổi, cho biết cá nhân bà cũng được hưởng lợi từ luật bồi thường, nhưng bà lại lo lắng nhiều người Mỹ da đen chưa bao giờ có trong tay số tiền lớn như thế, nên có nguy cơ khoản tiền bồi thường không thay đổi được cuộc đời của họ về lâu về dài.
Từng làm việc để giảm bớt sự chênh lệch trong các cộng đồng với tư cách là người quản lý các dịch vụ dân tộc cho Dịch vụ Y tế Hành vi Quận Alameda, Crowder nghĩ giáo dục là chìa khóa quan trọng về cách sử dụng đồng tiền. Người ta có thể đánh mất một cơ hội quý giá chỉ vì không nhận thức đúng giá trị đồng tiền.
Harris đồng tình, xem việc Crowder thành lập trung tâm tài chính và sức khỏe là ý tưởng tuyệt vời. “Giáo dục mọi người về cách sử dụng sự giúp đỡ nhận được là điều tốt. Ở trường, chúng tôi không được dạy về thuế, về tài khoản tiết kiệm hay cách khởi nghiệp,” anh nói.
Nhưng bây giờ cả Crowder, Brown và King đều lo lắng về việc làm sao để chứng minh “đủ điều kiện”. Để được bồi thường, họ phải là hậu duệ của ít nhất một người bị bắt làm nô lệ hoặc hậu duệ trực tiếp của một người da đen tự do sống ở đất nước này trước khi kết thúc Thế kỷ 19. Việc chứng minh dòng dõi phải dựa vào những tài liệu kiểu gia phả mà không phải ai cũng chứng minh được.
