Những “chiếc hộp mồi lửa”!
Nhân viên cứu hỏa đến một khu trại dành cho người vô gia cư trên Phố Wood (Wood Street) vào giữa buổi sáng để dập tắt đám cháy lan rộng tại một “chiếc hộp mồi lửa” chứa đồ đạc bỏ đi, rác rến, xe hơi nghĩa địa và những chiếc lều làm bằng vải bạt, ván ép. Đội cứu hỏa phải vật lộn trong hơn hai giờ mới dập được lửa vì không có đủ vòi nước tại một nơi không ai được phép sống trên dải đất ngoằn ngoèo nằm dưới Xa lộ Liên tiểu bang 880 (Interstate 880) nối hai thành phố Oakland và San Jose.
Trong hơn sáu năm, khu đất này đã trở thành nơi ở của hơn 300 người nghiện ngập, mắc bệnh tâm thần và những người không thể mua được nhà ở khu Bay Area đắt đỏ bằng công việc giản đơn hoặc nghề xây dựng. Ngọn lửa vào mùa Hè 2022 phun ra khói đen dày đặc khiến xe cộ phải dừng lại. Sau vụ cháy, Sở Vận tải California (California Department of Transportation-Caltrans), cơ quan sở hữu phần lớn đất công) tuyên bố bắt đầu phá bỏ những nơi trú ẩn tạm thời.
Các quan chức tiểu bang giao cho thành phố có trách nhiệm quản lý những người rời khỏi khu lều bạt Phố Wood nhưng chính quyền Oakland phàn nàn là không có đủ giường ngủ. Những cư dân đủ may mắn nhận được phiếu mua nhà liên bang đã phải vật lộn để tìm được một căn hộ có thể mua được. Nhiều người nghiện ma túy và mắc bệnh tâm thần ở Phố Wood không muốn gì hơn là được ở lại đây. Khoảng 30 người đã đệ đơn kiện liên bang chống lại Caltrans và thành phố Oakland để đòi quyền được tiếp tục sống tại khu lều trại trại.
Họ nằm trong số những người từ chối đến các điểm trú vì lý do: Không thể mang theo thú cưng và tất cả đồ đạc gom góp được. Jaz Colibri thuộc số này nói: “Bạn phải từ bỏ mọi thứ bạn sở hữu chỉ để có một chỗ ngủ qua đêm! Không thể nào!”. Đến Tháng Ba, những người chống lệnh di tản vẫn tiếp tục sống trên một mảnh đất mà Sở cứu hỏa Oakland gọi là “không an toàn cháy, mất vệ sinh” và tiềm ẩn vô số nguy cơ về sức khỏe cộng đồng, cho cả những người vô gia cư sống ở đó, những người ở xung quanh và nhân viên cứu hỏa luôn trong tình trạng hồi hộp với cảnh báo cháy 24 giờ một ngày.
Theo Wall Street Journal, Sở Cứu hỏa cho biết họ đã được gọi để giải quyết 816 vụ cháy tại các trại dành cho người vô gia cư ở Oakland trong tài khoá kết thúc vào Tháng Mười 2022, gồm 63 vụ xung quanh khu trại ở Phố Wood. Các đám cháy lan ra ngoài tầm kiểm soát chủ yếu là do những người nấu ăn bằng bình propan hoặc đốt vật liệu để sưởi ấm.
Sau vụ hỏa hoạn ngày 11 Tháng Bảy, chính quyền tiểu bang và địa phương quyết định giải tỏa cưỡng bức khu lều trại. Một cuộc chiến pháp lý kéo dài hàng tháng diễn ra sau đó, giữa các lực lượng chính trị, những cái đầu thực tế và những người nhân đạo. Tất cả đều cho rằng cách giải quyết vấn đề vô gia cư “của mình” mới đúng. Hệ quả là không ai giải quyết được vấn đề!
Số người vô gia cư ở California tiếp tục tăng 50% từ 2014 đến 2022. Dữ liệu của liên bang và tiểu bang cho thấy California chiếm 12% dân số Hoa Kỳ nhưng cũng là nơi ở của khoảng một nửa số người vô gia cư (ước tính 115,000 người) tại Mỹ! Đây cũng là tiểu bang có giá thuê nhà trung bình và giá nhà trung bình cao nhất nước Mỹ.
California đã chi một khoản kỷ lục $17 tỷ để xử lý tình trạng vô gia cư trong bốn năm tài chính vừa qua. Năm thực hiện ngân sách tài khóa tiểu bang bắt đầu vào Tháng Bảy, Thống đốc Gavin Newsom đề xuất thêm $3.7 tỷ. Các cử tri ở Los Angeles và San Francisco, nơi có dân số vô gia cư lớn nhất California bày tỏ sự không hài lòng về việc thông qua các loại thuế mới khiến họ phải trả hàng tỷ đôla để tài trợ cho các chương trình chống vô gia cư và tìm thêm nhà ở trong những năm gần đây.
Chi phí tăng do sự chậm trễ (và bất lực) của chương trình. Các quan chức tiểu bang và địa phương đổ trách nhiệm cho nhau. Cuối năm 2022, Thống đốc Newsom đe dọa sẽ rút tiền tài trợ từ các chính quyền địa phương không giải quyết vấn đề một cách quyết liệt (khoản rút này dành cho các chương trình di chuyển những người vô gia cư dù họ đồng tình hay không). Trong khi đó, các lãnh đạo địa phương than phiền chính quyền Newsom không cung cấp kinh phí ổn định cho các chương trình cung cấp chỗ ở cho người vô gia cư.
Chuyện ở Phố Wood
Phố Wood trở thành nhà của nhiều người vô gia cư phần lớn là vì không ai bắt họ phải rời đi lúc họ mới đến! Sau khi bị đuổi khỏi đường phố và công viên, họ đã tìm thấy nơi dường như là nơi nương thân vĩnh viễn nằm bên dưới đường cao tốc trong khu công nghiệp gồm các nhà cung cấp vật liệu xây dựng và phòng thu âm.
John Janosko nhớ lại cảnh sát Oakland vào năm 2016 đã khuyên anh: “Hãy đến Phố Wood và bạn sẽ an toàn. Không ai làm phiền bạn ở dưới đó”. Tin tức “tốt” này lan truyền khắp nơi và số người vô gia cư đến ngày càng đông. Thành phố cung cấp cả nhà vệ sinh di động. Xe chở nước có vòi sen dừng lại hàng tuần. Các cư dân tự lắp đặt, kết nối vòi tưới vườn với đường nước công cộng gần đó và sử dụng máy phát điện để làm nóng nước.
Kelly Thompson, một cựu chiến binh Việt Nam 75 tuổi, đưa chiếc RV dài 30 foot của mình đến đây năm 2018. Ông tâm sự: “Khoản trợ cấp An sinh xã hội $1,200 một tháng không đủ để mua nhà ở lâu dài nên tôi phải đến tá túc ở đây. Nhưng những đám cháy rất đáng sợ vì chúng thường bùng phát gần khu trại. Nhiều khi bạn nghe thấy tiếng nổ lốp bốp, nhìn ra ngoài cửa sổ và thấy toàn bộ khu vực chìm trong ánh sáng màu đỏ”.
Kellie Castillo, 60 tuổi, người chuyển đến Phố Wood năm 2020 dù làm hai job toàn thời gian nhưng vẫn không đủ tiền để thuê một căn hộ. Mùa hè năm 2022, bà tâm sự: “Tôi đang già đi và không thể chịu thêm một mùa đông nữa. Trong trailer những đêm lạnh giá thật khốn khổ dù có đắp bao nhiêu chăn. Tôi cảm thấy như những ngón tay của mình sắp đứt lìa”.
Trong thời gian đại dịch, các quan chức liên bang khuyên địa phương không nên giải tán các khu trại dành cho người vô gia cư nên Phố Wood tiếp tục “phát triển”. Có cả những bữa tiệc vào những dịp lễ lạt và thỉnh thảng cũng có chương trình “biểu diễn nghệ thuật”! Ngoài ra, còn tủ đựng thức ăn chung và tủ đựng đồ miễn phí do các tình nguyện viên mang đến.
Sau chuyến thị sát vào Tháng Tư năm ngoái, Newsom đã so sánh Phố Wood với một cảnh trong bộ phim hậu tận thế “Mad Max”. “Tôi chưa bao giờ thấy bất cứ cái gì như thế!” – ông nói. Kế hoạch giải toả cưỡng bức khu lều trại được đẩy mạnh.
Ngày 22 Tháng Bảy 2022, Thẩm phán William Orrick ban hành lệnh cấm tạm thời yêu cầu trục xuất của các cơ quan tiểu bang. Ông cho biết Caltrans đã đưa ra giải thích thuyết phục để dỡ bỏ khu trại nhưng cần có thời gian để người dân tìm nhà ở và để địa phương bố trí xong các nơi trú. Trong phiên tòa một tháng sau đó, các quan chức của Caltrans vẫn giữ vững quan điểm đóng cửa khu lều trại ngay lập tức và thành phố sẽ chịu trách nhiệm về nhà ở cho những cư dân phải di tản.
Một đại diện của Oakland trả lời rằng thành phố chỉ có 40 chỗ trú và cần thêm thời gian. Một đại diện của quận hạt Alameda nói rằng địa phương mình không đủ nhân viên cũng như nguồn lực để lo việc này. Tuy nhiên, cuối cùng người ta cũng xử lý được vấn đề.
Vào đêm trước thời điểm khu lều trại Phố Wood bị giải toả ngày 8 Tháng Chín, cư dân Ron McGowan đến San Francisco để giúp dỡ bỏ một sân khấu nhạc. Khi quay lại vào buổi sáng hôm sau, ông thấy các công nhân mặc áo bảo hộ màu vàng và máy ủi đã san bằng khu lều trại và xe tải chở đồ đạc đi. Đến đầu Tháng Một 2023, hầu hết đất đai thuộc sở hữu nhà nước đã nằm sau hàng rào chắn, đất bị xới tung, san bằng và những người vô gia cư không còn. Nhưng phải đến đầu Tháng Năm 2023, các quan chức Oakland mới dọn xong các lều trại và “bứng” những chiếc RV còn lại khỏi khu đất liền kề thuộc sở hữu thành phố.
Tuy nhiên, đó chỉ là chuyện của Oakland. California còn vô số nơi khác đầy những người vô gia cư. Ai đến Los Angeles cũng sẽ thấy bức tranh người vô gia cư kinh khủng như thế nào. California, cũng như nhiều tiểu bang khác, sẽ còn mệt mỏi dài dài với dân homeless.
