Cách nay gần hai năm, một tia lửa bất ngờ phát ra bên trong nhà máy sản xuất bột đen duy nhất của nước Mỹ đã gây ra vụ nổ lớn đến mức phá hủy tất cả các thiết bị của tòa nhà và thổi bay một bức tường sợi thủy tinh gợn sóng dài 30 mét. Nó cũng làm ngưng trệ hoàn toàn nơi cung cấp chất nổ nội địa duy nhất mà Bộ Quốc phòng rất cần để sản xuất đạn, đạn súng cối, đạn pháo và tên lửa Tomahawk.
Nhà máy sản xuất bột đen duy nhất
Nhà máy Minden bị cháy xiêu vẹo này là nơi sản xuất thuốc súng được gọi là bột đen (black powder), một vật liệu rất dễ cháy nhưng có hàng trăm ứng dụng quân sự cần đến nó. Băng tải được sử dụng để di chuyển bột đen vào một phòng biệt lập để đóng gói bằng thiết bị vận hành từ xa. Sản phẩm không có chất thay thế này, được sử dụng với số lượng nhỏ trong đạn dược để đốt cháy lượng chất nổ lớn hơn nó rất nhiều lần. Không ai bị thương trong vụ nổ Tháng Sáu, 2021 nhưng nhà máy hoàn toàn tê liệt, không thể cung cấp một thành phần vũ khí quan trọng cho Ngũ Giác Đài, Wall Street Journal cho biết.
Nhà máy vẫn còn trong quá trình xây dựng lại. Lý do của sự “duy nhất” này là chính sách mới hợp nhất các nhà máy cung cấp quân sự của Mỹ khi sắp kết thúc Chiến tranh Lạnh (do áp lực phải giảm chi phí quốc phòng và hợp lý hóa công nghiệp quốc phòng). Hệ quả, trong ba thập niên qua, số hãng sản xuất máy bay cánh cố định đã giảm từ tám xuống còn ba và số nhà sản xuất tàu mặt nước lớn đã giảm từ tám xuống còn hai tại Mỹ. Ngày nay, chỉ có ba công ty Mỹ lấp đầy hơn 90% kho dự trữ tên lửa của Ngũ Giác Đài.
Các công ty quốc phòng cấp thấp thường là nhà sản xuất “duy nhất” các bộ phận quan trọng (chẳng hạn bột đen nói ở trên), nên chỉ cần một tai nạn đơn lẻ cũng làm đình trệ hoàn toàn nguồn cung. Ngày nay, kế hoạch “thu nhỏ” được xem là tuyệt hảo sau Chiến tranh Lạnh lại trở thành vấn đề nhức nhối đối với Ngũ Giác Đài, cả trong việc cung cấp vũ khí và đạn dược cho Ukraine đến bổ sung kho dự trữ để chuẩn bị cho cuộc đối đầu tiềm ẩn với Trung Quốc trong kỷ nguyên cạnh tranh quyền lực mới.
“Tai nạn” tại nhà máy Minden là một ví dụ điển hình về những rủi ro mà quân đội Mỹ phải đối mặt. Vụ nổ phá hủy một tòa nhà xây dựng từ thời Đệ nhị Thế chiến ở một nơi hẻo lánh cách Shreveport 30 dặm đã cắt đứt hoàn toàn khả năng tự cung bột đen của nước Mỹ. Hồ sơ của Bộ Lao động cho thấy đã xảy ra các vụ nổ và tử vong tại nhà máy dưới nhiều đời chủ sở khác nhau. Minden đi vào hoạt động từ thời đế chế hóa chất DuPont lên ngôi vào thế kỷ 19. Lúc xảy ra vụ nổ nó thuộc sở hữu của công ty Hodgdon Powder Co.
Trong thiên niên kỷ qua, bột đen là vật liệu quan trọng cho cả mục đích quân sự và thương mại. Ngày nay, nó là một mặt hàng đặc biệt với ít ứng dụng thương mại nhưng được dùng trong hơn 300 loại đạn, từ tên lửa hành trình, đạn súng trường M16 đến đạn cối 155mm. Chỉ cần lượng nhỏ bột đen là đủ kích nổ một lượng chất nổ mạnh hơn có trong viên đạn hoặc hoả tiễn. Ví dụ, một quả đạn 155mm chỉ có nửa ounce bột đen đặt bên cạnh 26 pound chất nổ mạnh hơn.
Nguy cơ “nguồn duy nhất”
Hiện tượng “nguồn duy nhất” được Ngũ Giác Đài gọi là “single source problem” (vấn đề nguồn đơn lẻ). Ví dụ hiện chỉ có một xưởng đúc ở Mỹ sản xuất các sản phẩm đúc bằng titan dùng làm đạn pháo và chỉ có một công ty sản xuất động cơ hoả tiễn dùng cho vũ khí chống tăng Javelin đang sử dụng rộng rãi ở Ukraine. Thực trạng các nhà thầu quốc phòng Mỹ không thể nhanh chóng bổ sung vũ khí như hoả tiễn và đạn cho Ukraine đã khiến các quan chức Ngũ Giác Đài đổ lỗi việc hợp nhất các nhà máy phục vụ quốc phòng đã đi quá xa sau Chiến tranh Lạnh.
Họ đặt ra câu hỏi “Mỹ đã chuẩn bị sẵn sàng cho các xung đột tương lai như thế nào?”. Một phần của vấn đề thường nghe nói đến: Ngũ Giác Đài là khách hàng hay thay đổi, “sáng nóng, chiều lạnh”! Đơn đặt hàng của họ có thể tăng hoặc giảm mạnh tùy thuộc vào tồn kho, tình hình tham chiến của quân đội Hoa Kỳ và ưu tiên ngân sách.
Hodgdon, công ty đã mua nhà máy bột Minden vào năm 2009, cho biết các hợp đồng quân sự vào thời điểm đó mang về doanh thu đáng kể. “Nhưng theo thời gian, chúng chậm lại cả tần suất lẫn số lượng – Aaron Oelger, Phát ngôn viên của Hodgdon nói. Sau tai nạn, Hodgdon quyết định ngừng kinh doanh và năm ngoái bán nhà máy cho công ty sản xuất tên lửa mô hình Estes Industries ở Penrose, Colorado. Chuyển giao xong, Ngũ Giác Đài hỗ trợ quá trình nâng cấp nhà máy với khoản tiền $3.5 triệu lấy từ Đạo luật Sản xuất Quốc phòng (Defense Production Act). Sau khi cải tạo xong nhà máy, Estes Energetics, tách ra từ Estes Industries, dự kiến sẽ khởi động lại sản xuất và cung cấp bột đen trở lại cho các nhà thầu quân sự vào mùa Hè này.
Trong khi chờ đợi, các nhà thầu quân sự lệ thuộc vào bột đen phải sử dụng các kho dự trữ còn lại. Tại Đức, Ba Lan, Thụy Sĩ, Brazil và Trung Quốc cũng có nhà máy sản xuất bột đen. Tắc nghẽn là một điểm yếu trong chuỗi cung ứng của quân đội Mỹ. Những yếu tố khác gồm thiếu công nhân lành nghề đúc rèn, thiếu cơ sở hạ tầng cho công nghệ pin và thiếu các vi mạch tiên tiến.
Một số nhà cung cấp trong nước do không có lãi đã nhường lại cho cả đồng minh lẫn đối thủ các mặt hàng như khoáng sản đất hiếm sử dụng trong công nghệ tiên tiến. Chỉ gần đây Ngũ Giác Đài mới đầu tư hơn $100 triệu vào việc khai thác và chế biến các khoáng sản này ở Mỹ. Nhưng nguồn gốc của cuộc khủng hoảng hiện nay bắt nguồn từ sự kiện năm 1993 tại Ngũ Giác Đài, khi Bộ trưởng Quốc phòng Les Aspin mời CEO của 15 công ty quốc phòng hàng đầu đến và cảnh báo họ cần sáp nhập lại.
Kết quả, số nhà cung cấp vũ khí lớn cho Ngũ Giác Đài từ hàng chục vào thập niên 1990 giảm xuống chỉ còn năm. Một sự thu hẹp tương tự cũng diễn ra trong các nhà cung cấp nhỏ hơn. Nhìn chung, ngành công nghiệp quốc phòng chỉ còn 55,000 nhà cung cấp vào năm 2021 so với 69,000 của năm 2016. Hợp nhất nhưng mạng lưới chân rết của các tập đoàn quốc phòng rất lớn. Theo thống kê của Bộ Quốc phòng, một công ty hàng không vũ trụ trung bình của Mỹ phụ thuộc vào hàng trăm nhà thầu phụ hạng nhất, hàng ngàn nhà thầu phụ hạng hai và hạng ba. Quy mô lớn đó để lộ các vấn đề.
Theo một báo cáo của Ngũ Giác Đài, do mạng lưới vệ tinh quá lớn, quân đội không thể bao quát hết và “không thể biết mắt xích nào bị lỗi mà chỉ biết khi chúng đã tác động đến các chương trình vũ khí”. Một thất bại trong chuỗi cung ứng cũng thường không được các nhà thầu chính như Boeing Co hay Lockheed Martin Corp phát hiện sớm sau nhiều tháng. Ngũ Giác Đài còn lâu hơn! Nhà máy Minden chỉ là nhà cung cấp tầng thứ năm trong chuỗi cung ứng quốc phòng!
Phục hồi sản xuất hoá chất quốc phòng
Về cơ bản, bột đen được tạo ra giống cách đây 200 năm. Một phần của sự đơn giản đó là sử dụng các bánh xe bằng gỗ và kim loại nặng 6 tấn để nghiền và máy sàng. Chính các bộ phận giúp loại trừ tối đa nguy cơ xẹt lửa đã gây ra tai nạn năm 2021 trong nhà máy. Có rất ít máy tính gần nhà máy Minden vì thiết bị điện tử gây nguy hiểm. Công nhân đi giày đặc biệt và sàn nhà được sơn phủ để ngăn tích tụ tĩnh điện. Quần áo bằng cotton giảm thiểu nguy cơ phát tia lửa. Nhân viên vận hành máy móc đứng bên ngoài phòng sản xuất giống như nha sĩ chụp X-quang, để giữ an toàn.
Đặc tính dễ nổ của bột đen, một hỗn hợp đơn giản gồm lưu huỳnh, than củi và kali nitrat, lần đầu tiên được phát hiện ở Trung Quốc vào thế kỷ thứ 9 và được sử dụng rộng rãi trong nhiều thế kỷ sau. Đến thế kỷ 20, thuốc súng không khói, được làm bằng các vật liệu khác, đã trở thành chất đẩy được ưa chuộng (chất nổ đẩy viên đạn ra khỏi súng hoặc nòng súng thần công) vì nó mạnh hơn, cho ít khói hơn, ít cặn hơn và an toàn hơn một chút để sản xuất. Sau Đệ nhị Thế chiến, việc kinh doanh bột đen suy giảm và thường chỉ sử dụng trong pháo hoa, tên lửa mô hình.
Năm 1971, Tập đoàn DuPont bán nhà máy bột đen cuối cùng của họ ở Pennsylvania. Sau khi một vụ nổ giết chết hai nhân viên, những người chủ mới chuyển nhà máy đến Minden vào năm 1997 (một phần vì thời tiết ẩm ướt của tiểu bang Louisiana làm giảm nguy cơ tia lửa). Cuối năm ngoái, Bộ Quốc phòng đã xác định 27 hóa chất quan trọng không sản xuất tại Mỹ, được mua từ nhiều nơi, kể cả Nga và Trung Quốc, hai đối thủ chính của Mỹ. Ngũ Giác Đài dự kiến chi hơn $207 triệu để đưa hoạt động sản xuất các hoá chất quốc phòng trở lại Mỹ. Anthony Di Stasio, quan chức cấp cao phụ trách ưu tiên và đầu tư vào sản xuất quốc phòng, cho biết một số vật liệu quan trọng mà Mỹ sử dụng đang được sản xuất bên trong Ukraine.
Vào Tháng Hai, ban lãnh đạo Estes đã đi tham quan quá trình nâng cấp nhà máy. Nhà máy đã có hệ thống chữa cháy mới, hiện đại nhất, một mạng lưới ống kim loại sáng bóng và súng nước đặt tại các khu vực dễ phát tia lửa. Tháng trước, Estes bắt đầu sản xuất thử trước khi sản xuất hàng thật. Việc mở lại hoạt động bị trì hoãn nhiều lần mà gần đây nhất do một đường ống dẫn nước bị vỡ giữa khuôn viên nhà máy.
