Giá xăng cao nhất nước
Tám đôla cho một gallon xăng có lúc được xem là “điều bất khả thi” nhưng bây giờ nó đang xảy ra ở California mỗi khi giá tăng đột biến.
Tuần trước, một trạm xăng của công ty kinh doanh xăng dầu Chevron ở thành phố Los Angeles đã bán xăng với mức giá từ $8.35 trở lên. Giá tương tự cũng nhìn thấy tại nhiều trạm xăng khác quanh Nam California.
Một số nhà phân tích cảnh báo mức tăng đột biến giá xăng gần đây của California (giá trung bình cho mỗi gallon trên toàn tiểu bang vào ngày 11 là $6.29) chỉ là một phần của xu hướng dài hơn và có khả năng… huỷ hoại hơn túi tiền người dân!
Trong bảy năm qua, người tiêu dùng California đã phải chịu đựng cái mà một nhà kinh tế gọi là “bí ẩn phụ phí xăng dầu”, có nghĩa là giá xăng dầu ở California cao hơn đáng kể so với phần còn lại của quốc gia, nhưng không thể đổ lỗi đơn thuần cho thuế tiểu bang và các quy định nghiêm ngặt của tiểu bang về môi trường mà còn các nguyên nhân khác.
Năm 2015, Severin Borenstein, Giáo sư kinh doanh và chính sách công tại Đại học California ở Berkeley, lần đầu tiên nhận thấy sự cách biệt khá rộng giữa giá xăng dầu của Tiểu bang Vàng và phần còn lại của nước Mỹ.
Lúc đó, một nhà máy lọc dầu của ExxonMobil ở thành phố Torrance, California vừa phát nổ nên việc gián đoạn hoạt động lọc dầu đã giải thích cho giá tạm thời cao hơn. Borenstein tin giá sẽ trở về mức cũ. “Nhưng trong những tháng năm tiếp theo, khoản tăng giá không bao giờ biến mất như tôi mong đợi. Nó đã lên rồi thì không bao giờ xuống nữa!” – ông nhớ lại.
California có các khoản thuế và phí bổ sung môi trường mà các tiểu bang khác không có. Ví dụ: Tiêu chuẩn nhiên liệu carbon thấp của tiểu bang đã thêm $0.08 cho mỗi gallon xăng. Thuế xăng dầu ở California cộng thêm $0.17 nữa.
Nhưng dữ liệu của Borenstein cho thấy các khoản thuế và quy định đặc biệt của California chỉ chiếm khoảng $0.83 trong giá xăng bán lẻ; trong khi, vào Tháng Chín, tính bình quân người dân California phải trả nhiều hơn $1.57 cho tiền xăng so với người dân ở các tiểu bang khác, mà nguyên nhân khác biệt là do một khoản phụ phí lớn “không giải thích được”. Đến Tháng Mười, khoảng cách còn lớn hơn nữa.
Tìm thêm bí ẩn
Vậy còn điều bí ẩn gì đằng sau giá xăng quá đắt mà người dân California đang phải trả? Có một vài giả thuyết. Đầu tiên, California sử dụng hỗn hợp xăng đặc biệt của riêng mình để giảm thiểu ô nhiễm không khí (các khu vực tàu điện ngầm đông dân cư khác trên khắp đất nước cũng buộc dùng hỗn hợp xăng đặc biệt, nhưng California quy định chặt chẽ hơn).
California còn được một số người gọi là “đảo dầu khí” (petroleum island) vì không có đường ống dẫn xăng dầu đã lọc vào tiểu bang. Điều đó có nghĩa là phần lớn các trạm xăng trên toàn tiểu bang phải lấy xăng từ một trong năm nhà máy lọc dầu lớn cung cấp đến 96% lượng xăng dầu tiêu thụ của California: Chevron, Marathon, PBF Energy, Phillips 66 và Valero – theo The Washington Post.
Các công ty dầu mỏ cho biết điều đó có nghĩa là nếu có bất kỳ sự gián đoạn nào đối với quá trình lọc dầu hoặc nguồn cung cấp dầu thô, giá sẽ dễ dàng tăng đột biến. “Quyền lực của các nhà máy lọc dầu trên thị trường đã cho phép họ tự định giá cao hơn” – Borenstein nói.
Trong khi giá xăng giao ngay ở California (giá mà các nhà máy lọc dầu bán dầu của họ trên thị trường mở) chỉ cao hơn 10 đến 15 xu so với mức trung bình toàn quốc, các nhà máy lọc dầu có thể bán dầu của họ cho các trạm xăng có thương hiệu với giá cao hơn (phần lớn các trạm xăng ở California là của các thương hiệu lớn).
Phụ phí xăng ‘bí ẩn’ ở California rất có thể liên quan đến thực tế là có một số lượng nhỏ các nhà máy lọc dầu có thương hiệu rất mạnh đã thao túng thị phần của họ”.
Jamie Court, Chủ tịch của tổ chức quan sát tiêu dùng Consumer Watchdog phi lợi nhuận, còn đi xa hơn khi nói: “Tôi không gọi đó là ‘phụ phí xăng dầu bí ẩn’ và tôi biết điều gì đang diễn ra trên thị trường. Chúng ta đã cho phép nó xảy ra! Vì các trạm xăng có thương hiệu bị cột chặt vào hợp đồng với các nhà máy lọc dầu nên các nhà máy lọc dầu có thể đặt mức giá tối thiểu cao và buộc các trạm xăng phải chấp nhận”. Ông trích dẫn một báo cáo từ tổ chức của mình, được rút ra từ dữ liệu hồ sơ của ủỷ ban chứng khoán SEC, trong đó nêu rõ “các nhà máy lọc dầu đã kiếm được lợi nhuận kỷ lục trong năm qua hoặc từ trước đó”.
Nhưng cũng có thể còn các yếu tố khác
Theo Borenstein, tiểu bang California nên mở cuộc điều tra về khoản phụ phí ‘bí ẩn’ để tìm hiểu xem liệu hợp đồng giữa các nhà máy lọc dầu và nhà bán lẻ xăng dầu có thực sự là thủ phạm của giá xăng cao không.
Các nhà máy lọc dầu cũng có thể chia sẻ dữ liệu của mình nếu họ muốn chứng minh các quy định về môi trường thực sự khiến họ tốn kém hơn ước tính. Ông nói: “Tôi đã cho đăng bảng tính toán của tôi lên mạng và đề nghị: Phần của tôi đã xong, hãy cho tôi xem bảng tính của các bạn (các nhà máy lọc dầu)!”.
Kevin Slagle, Phó chủ tịch phụ trách truyền thông chiến lược của Hiệp hội Dầu mỏ các tiểu bang miền Tây (Western States Petroleum Association) nhận định: “Giá cao hơn là do quy định phải pha trộn nhiên liệu theo chuẩn riêng để bảo vệ môi trường của California và các quy định phải tuân thủ khác. Bất kỳ sự gián đoạn nào đối với nguồn cung đều có tác động tiêu cực lên giá xăng vì năng lực lọc dầu không đáp ứng đủ nhu cầu. Đừng quên chính sách của California là loại bỏ hoạt động tinh chế và sản xuất xăng dầu bên trong tiểu bang”.
Ngay cả Thống đốc California Gavin Newsom (Dân chủ) khi tham gia cuộc tranh luận ngày 14 Tháng Mười cũng đề nghị triệu tập một phiên họp đặc biệt của Nghị viện tiểu bang vào Tháng Mười hai để thông qua dự luật “thuế thu nhập” (windfall tax) đánh vào lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu. “Mức cách biệt của tiểu bang so với giá xăng cả nước là chưa từng xảy ra trước đây – ông nhận định trong bài phát biểu – Lợi nhuận kỷ lục của các nhà máy lọc dầu có nghĩa là người dân phải gánh thêm chi phí”.
Dù nguyên nhân là gì, Borenstein tin rằng việc điều tra ‘bí ẩn phụ phí xăng dầu’ dù dưới hình thức nào cũng sẽ rất đáng để làm. Ông lưu ý: “Kể từ năm 2015, khoản phụ phí bí ẩn đã khiến người tiêu dùng California thiệt hại khoảng $20 tỷ”.
