Số người Ukraine thoát khỏi đất nước bị chiến tranh tàn phá và đến Mỹ thông qua Tijuana (thành phố ở bán đảo Baja California, Mexico, nằm sát biên giới Mexico-Mỹ) đang tăng nhanh. Một trại tạm cư đã được dựng lên ở biên giới. Cửa khẩu nhập cảnh (port of entry) San Ysidro đón 20-30 người mỗi ngày; bây giờ là hàng trăm.
Được hưởng qui chế “tạm tha nhân đạo”
Khoảng 4.3 triệu người Ukraine đã rời bỏ nhà cửa kể từ ngày 24 Tháng Hai, khi Nga tiến hành cuộc xâm lược. Phần lớn chạy sang Ba Lan, nhưng nhiều người qua ngã Moldova, Hungary và các nước châu Âu khác. Một số nhắm hướng Mỹ. Vào ngày 24 Tháng Ba, Tổng thống Mỹ Joe Biden cho biết Mỹ sẽ tiếp nhận 100,000 người tị nạn Ukraine. Lời hứa này xác định con đường đến Mỹ hợp pháp nhưng cũng có nghĩa những người muốn đến phải đăng ký nhập cảnh lúc vẫn còn ở bên ngoài nước Mỹ và chỉ có thể vào Mỹ sau khi đã được chấp nhận.
Không thể chờ đợi, nhiều người chọn cách “tị nạn chiến tranh” để vào Mỹ sớm, thông qua quy trình xin tị nạn. Đến Mỹ rồi, họ sẽ xin qui chế gọi là “tạm tha nhân đạo” (humanitarian parole), để có thể tạm thời ở lại Mỹ với lý do sợ bị ngược đãi chủng tộc, tôn giáo, quốc tịch, quan điểm chính trị hoặc là thành viên một nhóm xã hội cụ thể ở quê nhà. Enrique Lucero, giám đốc phụ trách di cư của Tijuana, cho biết: “Tính đến ngày 1 Tháng Tư, có khoảng 1,300 người tị nạn Ukraine có mặt tại Tijuana; 40% là trẻ em. Tất cả chuyến bay từ Cancun và Mexico City đều có nhiều người Ukraine”.
Với số người tị nạn Ukraine tăng nhanh, chính quyền Tijuana tạm dùng một nhà thi đấu thể thao làm nơi tạm trú. Kể từ lúc nổ ra xung đột ở Ukraine, Tijuana đã trung chuyển khoảng 2,000 người tị nạn Ukraine đến Mỹ. Mexico không yêu cầu người Ukraine phải xin thị thực du lịch. Thậm chí, du khách Ukraine đã đến Mexico trước khi chiến tranh bắt đầu. Từ Tháng Một, khoảng 10,000 du khách Ukraine dùng thị thực du lịch đến Mexico, chủ yếu đến Cancun. Khi người Ukraine đáp xuống Phi trường Quốc tế Tijuana, các tình nguyện viên chờ sẵn và đưa họ đến cửa khẩu để làm thủ tục nhập cảnh vào Mỹ, nơi có một trại tạm. Đến ngày 15 Tháng Tư, các tình nguyện viên đếm được hơn 700 người Ukraine tại địa điểm này.
Người Ukraine hiện được miễn trừ khỏi chế tài của sắc lệnh Title 42, được ban hành từ thời chính quyền Trump, để ngăn những người xin tị nạn nhập cảnh vào Mỹ trong thời gian đại dịch. Ngày 15 Tháng Tư, Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) thông báo Title 42 sẽ hết hiệu lực vào ngày 23 Tháng Năm. Những người ủng hộ quyền của người nhập cư đòi chính quyền Biden chấm dứt ngay các hạn chế biên giới do đại dịch khiến hầu hết những người xin nhập cư không thể vào Mỹ. Họ phàn nàn về “tiêu chuẩn kép” cho phép người Ukraine vào Mỹ trong khi những người khác bị quay lưng.
Julia Neusner, luật sư của tổ chức phi lợi nhuận Human Rights First có mặt tại Tijuana, nói: “Thật nhẹ nhõm khi biết rằng chính quyền Biden cuối cùng cũng chấm dứt Title 42. Nó gây ra nhiều tác hại và vi phạm luật bảo vệ người tị nạn của Mỹ”. Một khi biên giới cởi mở hơn đối với đơn xin tị nạn (một quá trình dài có thể mất nhiều năm mới được chấp thuận) cũng có nghĩa là số người di cư qua biên giới sẽ tăng.
Trước mắt, số người Ukraine muốn đến Mỹ qua nga Tijuana vẫn tiếp tục tăng, áp lực lên lực lượng tình nguyện viên như Phil Metzger. Là mục sư của nhà thờ Calvary San Diego Church ở Chula Vista, Metzger còn giám sát các nhà thờ Calvary ở Ukraine. “Chúng tôi đã thành lập một trung tâm tình nguyện không chính thức, làm việc với khoảng 25 nhóm khác nhau, giúp dịch thuật, đưa người tị nạn đến sân bay nội địa Mỹ và tìm cho họ nơi ở tạm thời nếu họ không có người thân” – Metzger nói.
Cần nhắc lại, mức trần cho người tị nạn từ tất cả các quốc gia dưới thời Tổng thống Barack Obama vào năm 2017 được đặt ở mức 110,000 người, nhưng ông Trump đã thu hẹp con số mà Hoa Kỳ sẽ chấp nhận xuống còn 15,000 người vào năm 2020 như một phần trong chương trình nghị sự hạn chế nhập cư, đặc biệt người Hồi giáo. Ông Biden đã nâng mức trần tiếp nhận người tị nạn lên 62,500 người cho năm tài khóa 2021, nhưng chỉ có 11,411 người đến trong khung thời gian đó, mức thấp lịch sử, do hệ thống phải vật lộn để lấy lại những gì đã bị xóa sổ thời Trump (chưa kể tình hình đại dịch coronavirus khiến cản trở các hoạt động ở nước ngoài).
