Việc mua súng tại Mỹ không dễ như mua đồ chơi như nhiều người từng tưởng nhưng thật ra chẳng khó hơn mấy! Tu chính luật thứ hai trong Hiến pháp Hoa Kỳ cho phép công dân Mỹ quyền tự vệ chính đáng và do đó có quyền sở hữu vũ khí hợp pháp. Tổ chức Thăm dò xã hội tổng quát (GSS) cho biết hiện có 36.5% người Mỹ sở hữu vũ khí tại nhà. Vấn đề sở hữu và kiểm soát vũ khí Mỹ chưa bao giờ nguôi với tỉ lệ xả súng bừa bãi mỗi lúc mỗi tăng…
Hàng ngàn luật sở hữu và sử dụng súng
Điều luật cấp quốc gia đầu tiên liên quan quyền sở hữu vũ khí tại Mỹ là Tu chính luật thứ hai được chuẩn y năm 1791. Trong 231 năm, đó là qui định duy nhất tại Mỹ về quyền sở hữu vũ khí của công dân. Năm 1934, Đạo luật vũ khí quốc gia ra đời, với những qui định về mua bán vũ khí, thuế kinh doanh vũ khí và việc bắt buộc đăng ký sử dụng một số loại vũ khí hạng nặng chẳng hạn súng máy. Sau vụ ám sát Thượng nghị sĩ Robert F. Kennedy và Mục sư Martin Luther King Jr, năm 1968, Đạo luật kiểm soát vũ khí ra đời, liên quan việc kinh doanh vũ khí, cấm bán súng qua đơn đặt hàng bưu điện và chỉ cho phép vận chuyển vũ khí đối với các nhà buôn có giấy phép.
Luật này cũng cấm sử dụng vũ khí đối với đối tượng tiền án hình sự, kẻ đang bị kết án, kẻ đào tẩu, người sử dụng ma túy, thành phần bị sa thải khỏi quân ngũ và bệnh nhân tâm thần. Luật cũng hạn chế việc bán súng tự động và súng bán tự động. Tiếp đó, năm 1986, Đạo luật bảo vệ người sở hữu súng (còn được gọi là Đạo luật McClure-Volkmer) được thông qua, điều chỉnh một số qui định trong Đạo luật 1968, cho phép người bán súng có giấy phép kinh doanh hay các cá nhân không giấy phép đều được bán súng tại các cuộc triển lãm vũ khí. Đạo luật 1986 cũng hạn chế sự tác nghiệp của Cơ quan quản lý vũ khí, thuốc lá và rượu (yêu cầu giảm tiến trình kiểm tra liên tục và thường xuyên); giảm qui định về hồ sơ lưu đối với giới kinh doanh hợp pháp…
Năm 1993, Quốc hội Mỹ thông qua Dự thảo luật Brady (gọi theo tên James Brady, người bị John Hinckley bắn suýt chết trong vụ ám sát Tổng thống Ronald Reagan năm 1981). Nội dung Đạo luật ngăn ngừa bạo động bằng súng ngắn Brady (từ dự luật trên) yêu cầu người mua phải chờ năm ngày để được kiểm tra hồ sơ trong hệ thống lưu trữ quốc gia. Qui định năm ngày trong Đạo luật Brady bắt đầu hết thời hạn vào ngày 30 Tháng Mười Một 1998 và được thay bằng qui trình kiểm tra vi tính hóa do người bán thực hiện (người bán phải có Giấy phép vũ khí liên bang; Federal Firearms License-FFL). Người bán phải lập tức kiểm tra thông tin về khách hàng và nhận được chuẩn thuận từ Hệ thống kiểm tra tức thì quốc gia (National Instant Check System-NICS) thường chỉ mất vài phút.
Tuy nhiên, người bán không thuộc đối tượng FFL lại không nằm trong phạm vi Luật Brady mà có thể chịu sự kiểm soát của một số qui định khác thuộc cấp quốc gia hoặc cấp bang. Trở lên là một số luật cấp quốc gia về sở hữu vũ khí tại Mỹ (cấp bang lại có luật riêng mà thậm chí hiếm người Mỹ nào có thể rành rẽ tất cả luật súng của từng bang). Đã có luật cho sắm súng thì cũng phải có luật cho phép mang súng. Vấn đề luật sở hữu đã phức tạp, luật về quyền được mang súng cũng rối rắm không kém.
Quyền được mang súng bắt đầu được mở rộng khi tỉ lệ tội phạm liên quan súng tăng nhanh vào thập niên 1990, như một cách phản hồi từ những sự kiện bạo động kinh hoàng chẳng hạn vụ George Hennard xộc vào quán Luby’s Cafeteria (Killeen, Texas) xả súng giết 23 người (làm bị thương 20 nạn nhân và sau đó hung thủ tự tử). Sau vụ này, Cơ quan lập pháp Texas thông qua luật mang súng giấu kín (carrying concealed weapon-CCW) áp dụng cho tất cả cư dân Texas, bất chấp sự phủ quyết của Thống đốc Ann Richards. Sau khi Texas tung ra CCW, loạt bang khác cũng noi theo. Có tiểu bang áp dụng CCW cho một khẩu nhưng có bang cho phép mang theo nhiều khẩu, miễn là giấu kín.
Như nói ở trên, nghiên cứu luật súng tại Mỹ chẳng khác gì đi vào khu rừng thông tin phức tạp. Tính phức tạp vấn đề ở chỗ mỗi bang hoặc thậm chí mỗi vùng đều có luật riêng. Tại Washington DC chẳng hạn, Đạo luật qui định kiểm soát vũ khí 1975 cấm tất cả cư dân trong vùng quyền sở hữu vũ khí, trong khi với một số đối tượng đặc biệt được sử dụng vũ khí thì súng của họ phải được tháo rời (khi không dùng) hoặc được khóa cò. Ngày 9 Tháng Ba 2007, Tòa phúc thẩm khu vực liên bang Washington DC từng nói việc cấm súng tại Washington DC là vi hiến.
Cần để ý chi tiết rằng, một trong những lý do khiến Al Gore thất cử trong chiến dịch bầu cử tổng thống 2000 là bởi chủ thuyết chống súng của ông. Khoảng 48% cử tri thời điểm đó là những người sở hữu vũ khí (so với 37% năm 1996) và trong số những người sở hữu súng, 61% đã bỏ phiếu cho George W. Bush!
Tại sao không bao giờ có thể loại bỏ súng khỏi xã hội Mỹ?
Với giới ủng hộ súng, họ tất nhiên có lý lẽ riêng không phải thiếu tính thuyết phục. Năm 1991, khi Suzanna Gratia Hupp (nguyên Dân biểu Cộng hòa tại Hạ viện cấp bang Texas, vốn là gương mặt nổi tiếng về ủng hộ súng cho tự vệ cá nhân) đang ăn tối cùng bố mẹ, tên sát nhân George Hennard bất ngờ đâm sầm chiếc xe tải vào cửa sổ tiệm Luby’s Cafeteria. Vừa thấy bố Hupp, hắn bắn thẳng vào ngực nạn nhân. Khi mẹ Hupp bò đến nâng xác chồng, Hennard giết luôn người phụ nữ 47 tuổi này. Hupp hoảng hốt sộc vào ví tìm khẩu .38 Smith & Wesson nhưng nhận ra rằng mình đã bỏ nó trong cốp xe hơi bởi không thể mang súng ở nơi công cộng, theo luật Texas thời điểm đó. Thế là Hupp chết lặng nhìn cảnh bố mẹ bị giết. Sau đó, bà tung ra cuộc chiến cho luật CCW (nói ở trên)…
Các nhóm vận động hành lang cho những tổ chức ủng hộ súng vẫn hoạt động sôi nổi và thậm chí thành công trong việc thúc đẩy áp dụng luật “học thuyết lâu đài”, mang nội dung rằng chủ nhà được quyền bắn kẻ xâm nhập. Cần nhắc lại, tại Texas, Tháng Ba 2007, chính quyền địa phương đã áp dụng luật không chỉ cho phép chủ bất động sản bảo vệ nhà mình bằng súng mà cả xe cộ và nơi làm việc!
Thời điểm đó, Tổng giám đốc điều hành Hiệp hội súng trường quốc gia (NRA), Wayne LaPierre, từng phát biểu: “Chúng ta sẽ thúc đẩy việc áp dụng luật Học thuyết Lâu đài khắp đất nước. Chúng ta thúc đẩy để bảo vệ quyền lợi chúng ta, bản thân chúng ta và sẵn sàng chống lại những người sử dụng lao động có chủ trương chống sử dụng súng, khiến các bạn trở nên mất khả năng tự vệ trên đường đến công sở cũng như khi về nhà. Chúng ta sẽ thúc đẩy để bảo vệ và nâng cao sự tự do của chúng ta và chúng ta sẽ không dừng lại cho đến khi chúng ta chiến thắng”!…
Tất cả chi tiết kể trên về yếu tố xã hội lẫn chính trị liên quan sở hữu và sử dụng súng tại Mỹ cho thấy rằng luật súng tại Mỹ lại lộn xộn như bây giờ và yếu tố chính trị hóa lại nặng nề chia rẽ như bây giờ. Những giọt nước mắt khó có thể ngưng, bất chấp bao nhiêu cái chết thảm khốc mà nước Mỹ đã để tang…
___________
“Chúng ta đang làm gì? Chúng ta đang làm gì?” – Thượng nghị sĩ Dân chủ Chris Murphy (Connecticut) đặt câu hỏi. Và câu hỏi này sẽ vĩnh viễn ám ảnh nước Mỹ, ám ảnh lương tâm nước Mỹ, ám ảnh lịch sử nước Mỹ…
Senator Chris Murphy (@ChrisMurphyCT): "The 14 kids dead in an elementary school in Texas right now. What are we doing? What are we doing? Just days after a shooter walked into a grocery store to gun down African American patrons we have another Sandy Hook on our hands." pic.twitter.com/IALrVON2mV
— CSPAN (@cspan) May 24, 2022
