Phỏng vấn ông Kenneth Lowande – nhà chính trị học đang nghiên cứu và giảng dạy tại Đại học Michigan. Trong cuốn sách “False Front. The Failed Promise of Presidential Power in a Polarized Age” (Mặt trận giả vờ. Hứa hẹn thất bại về quyền lực của tổng thống trong thời đại phân cực″), ông đã xem xét cách các tổng thống Hoa Kỳ sử dụng quyền lực của họ như thế nào.
*ntv.de: Tiến Sĩ Kenneth Lowande, ông biết các tổng thống Hoa Kỳ sử dụng quyền lực của mình như thế nào và đã viết một quyển sách về đề tài này. Theo ông, Donald Trump là nguyên thủ quốc gia như thế nào?
-Kenneth Lowande: Có nhiều điểm tương đồng giữa ông và các vị tổng thống trước ông. Họ thường sử dụng các sắc lệnh hành pháp và lợi dụng những đạo luật có thể diễn giải một cách mơ hồ của quốc hội để quản lý theo đúng ưu tiên của họ. Điều này hoàn toàn bình thường. Tương tự như nhiệm kỳ đầu tiên của Trump và mọi vị tổng thống khác trong cuộc đời tôi. Điểm khác biệt lần này là phong cách, cách thức ông ấy sử dụng các sắc lệnh. Nhìn chung, ông ấy hung hăng hơn. Về cơ bản, Trump đang bật đèn xanh cho mọi thứ vì ông và chính phủ muốn duy trì tốc độ để mọi thứ diễn ra nhanh nhất có thể: Flood The Zone (để đạt được mục tiêu, cần phải dùng một lượng thật lớn các biện pháp và thông tin để cuốn trôi đi sự phản kháng của xã hội, chú thích của biên tập viên).
*Ông nhận thấy những hậu quả nào?
-Đầu tiên, qua đó mà họ có toàn quyền kiểm soát việc đưa tin của giới truyền thông. Khi bạn đọc báo Mỹ hiện nay, bạn sẽ thấy như thể không còn gì khác nữa. Nhược điểm là nhiều hành động trong số này không được cân nhắc kỹ lưỡng. Rõ ràng là họ đã không nghĩ đến một số hậu quả và đã mắc phải nhiều sai lầm. Nhưng hầu hết các hành động đều dẫn đến những tít báo chí mà những người ủng hộ Trump thích. Chẳng hạn như việc trục xuất người nhập cư đến Guantanamo. Chi phí này đắt hơn nhiều so với việc giam giữ họ tại các trung tâm giam giữ ở đây, nhưng điều đó khiến ông ấy có vẻ cứng rắn trong vấn đề nhập cư. Thứ hai, nhiều sắc lệnh được ban hành bất hợp pháp, tức là cố tình vi phạm luật pháp. Khi làm như vậy, họ đang truyền bá một ý tưởng khác về những gì tổng thống được phép làm theo Hiến pháp và luật pháp.
*Ông Trump có trở nên cực đoan không?
-Ngay từ nhiệm kỳ đầu của mình, Trump đã tin rằng ông có quyền sa thải bất kỳ ai mà ông muốn. Ông ấy luôn tin rằng có quyền nhận được công dân Hoa Kỳ khi sinh ra là điều không tốt. Trước đây ông cũng tin rằng viện trợ cho nước ngoài là xấu và ông nên bãi bỏ cơ quan này. Sự khác biệt ở lần này là Trump và các cố vấn của ông đã quyết định họ sẽ làm như vậy cho đến khi những người khác ngăn cản ông.
*Qua đó, Trump và chính quyền của ông ấy muốn đạt được điều gì?
-Có nhiều mục tiêu khác nhau trong chính phủ. Đầu tiên là khía cạnh chính trị của công chúng. Họ muốn đảm bảo sự ủng hộ và thể hiện mình là người có quyền lực. Một số người muốn thay đổi cách điều hành nước Mỹ. Họ tin vào thuyết hành pháp thống nhất (unitary executive theory): Theo đó, tổng thống phải có toàn quyền kiểm soát mọi việc xảy ra. Là một ông chủ có thể làm hầu như mọi việc mà không bị hạn chế. Những người ủng hộ lý thuyết này cũng muốn bãi bỏ chế độ công chức. Họ muốn tổng thống có thể giữ lại các khoản tiền đã được Quốc Hội phê duyệt. Mục tiêu của họ là thay đổi các quy tắc của chính phủ Hoa Kỳ đã tồn tại trong hơn 140 năm.
*Có phụ thuộc vào những người cụ thể không? Ai theo đuổi những mục tiêu này?
-Bản thân tổng thống cũng có quan điểm này. Ông ấy muốn công việc của mình giống như công việc của một tổng giám đốc công ty. Tôi không nghĩ Trump có những ý nghĩ sâu sắc về Hiến Pháp hay Chính Phủ Hoa Kỳ. Tôi không nghĩ ông ấy quan tâm tới di sản này. Điều quan trọng nhất đối với ông ấy là quyền lực cá nhân. Chỉ cần lý thuyết đó tồn tại và phục vụ cho mục đích của ông là đủ. Russell Vought, người đứng đầu Văn Phòng Quản Lý và Ngân Sách, tin là như vậy. Phó tham mưu trưởng Stephen Miller tin là như vậy. Elon Musk cũng vậy, ông ta là một tổng giám đốc công ty và tin rằng Chính Phủ nên được điều hành như một doanh nghiệp. Ngoài ra còn có nhiều luật sư của Chính Phủ và một số thẩm phán chia sẻ quan điểm này.
Trước đây, tổng thống đề cử các bộ trưởng và những người đứng đầu các cơ quan nhà nước, Thượng Viện xác nhận hoặc từ chối để làm một điển hình và Tòa Bạch Ốc sẽ điều chỉnh cho phù hợp. Những ông sếp mới này sau đó đã tái cấu trúc các cơ quan nhà nước. Nhưng bây giờ Trump đã đưa Musk vào Tòa Bạch Ốc, người cùng với những người của ông ta ra vào qua các cửa phụ của Washington, tự cài mình vào chính quyền, kiểm soát các quan chức, đưa ra những lệnh sa thải hàng loạt và những lời đe dọa. Trump có được phép làm như vậy không? Musk có được phép làm như vậy không?
Thật khó để xác định vai trò của Elon Musk. Trong quá khứ, các tổng thống cũng có cố vấn, nhưng chức năng của họ chính xác là như thế đó: họ đưa ra lời khuyên và tổng thống có thể chấp nhận hoặc không. Musk trong DOGE dường như có quyền kiểm soát nhân viên chính phủ. Họ nhận việc từ những cơ quan mà họ bước vào làm, tức là hoàn toàn hợp pháp. Điều bất thường là các hoạt động của họ được chỉ đạo bởi một người ở bên ngoài chính phủ. Tôi không thể nói chắc chắn liệu điều này có được phép về mặt kỹ thuật hay không, nhưng nó vẫn xảy ra. Có lẽ không có tòa án nào có thể ngăn chặn điều này bằng cách ra lệnh giải thể DOGE và nói rằng nó là bất hợp pháp. Chính Phủ có thể giải quyết vấn đề này bằng cách thành lập một cơ quan mới.
*Không có sự kiểm soát nào cả?
-Cho tới nay thì không, và điều đó là vô trách nhiệm. Nếu họ mắc lỗi lầm thì thiệt hại sẽ xảy ra. Họ đóng băng các chương trình của Chính Phủ, không chi tiền và khiến hệ thống công nghệ thông tin dễ bị tấn công. Dọn dẹp một mớ hỗn độn khó hơn nhiều so với việc tạo ra nó.
*Làm sao có thể như thế được? Các biện pháp kiểm soát hiện tại trong phân chia quyền lực không còn có hiệu quả nữa sao? Quốc Hội, Tư Pháp?
-Không, chúng không hoạt động như mong đợi. Tòa án đưa ra quyết định, nhưng không thể tự mình thi hành những phán quyết này. Hệ thống được thiết kế theo cách mà hành pháp phải cho phép các quyền lực khác kiểm soát mình. Nó phải cho phép các quyền lực khác nói rằng nó không được làm điều gì đó, phải tự tuân theo các quyết định của quốc hội và lệnh của tòa án. Nhưng đây là một chính phủ quyết tâm phớt lờ tất cả những điều này trong nhiều trường hợp. Kiểm soát có hoạt động không? Không. Điều này không phải là bất thường – chủ yếu là do nhánh hành pháp không để cho bị ép buộc.
Thông thường, một chính phủ mới sẽ bổ nhiệm mới khoảng 4,000 vị trí chính trị. Nhưng vẫn còn khoảng 2 triệu nhân viên Chính Phủ ở lại. Ai ngồi trong Tòa Bạch Ốc chỉ là điều thứ yếu. Musk và Trump đang cố gắng bằng mọi cách để trục xuất những nhân viên trung lập này, thu hẹp các bộ và chính quyền, hoặc thậm chí xóa bỏ hoàn toàn. Có chuyện gì đang xảy ra ở đó vậy?
Công chức là một cơ chế kiểm soát khác không chỉ đối với quyền lực của tổng thống mà còn đối với tất cả các chính trị gia. Họ có những chức năng quan trọng nhưng những chức năng này lại là cái gai trong mắt các chính trị gia. Ví dụ như họ công bố dữ liệu lạm phát và nhiều thông tin khác. Họ có thể nói mà không sợ bị sa thải: Không, tôi sẽ không làm điều đó vì nó phạm pháp. Thế nhưng chính quyền mới tin rằng Trump có quyền sa thải hoặc tuyển dụng bất kỳ ai mà ông muốn. Trên thực tế, họ đã quyết định: Tôi sẽ sa thải bất kỳ ai không tuân theo lệnh của tôi. Đó sẽ là một sự thay đổi triệt để. Theo logic này, hệ thống hiện tại đã hoạt động trong 140 năm qua là vi hiến.
*Những nhân viên này không chỉ làm việc tại các bộ mà còn tại các cơ quan được Quốc Hội thành lập độc lập để Tòa Bạch Ốc không có quyền hành gì đối với họ. Ông nhìn thấy những nguy hiểm nào?
-Việc tập trung quyền lực vào tay một số ít người khiến chính phủ trở nên kém hiệu quả. Chương trình viện trợ nhân đạo độc lập trước đây của USAID được cho là sẽ tiếp tục hoạt động như một phần của Bộ Ngoại Giao. Các cơ quan nhà nước có những người thông minh, giỏi việc và không muốn làm việc cho một chính phủ mà họ phải tuân theo những mệnh lệnh ngẫu nhiên từ những người không hiểu biết gì về lãnh vực của họ. Trình độ chuyên môn của các cơ quan nhà nước đang bị suy yếu. Điều này đã và đang xảy ra. Những chuyên viên cấp cao trong Bộ Tài Chính hoặc Cục An Sinh Xã Hội, những trụ cột thực sự của nhà nước, đã từ chức. Họ không còn ở đó nữa. Nhưng mối nguy hiểm không chỉ nằm ở sự kiểm soát từ cấp trên và quyền lực của tổng thống. Nguy cơ tham nhũng và các hành vi gây hại khác tăng lên. Phúc lợi nhà nước, thứ mà người dân coi là lẽ đương nhiên trong cuộc sống hàng ngày, đang ngày càng tệ hơn. Những thứ này không tự nhiên mà có, phải có người tạo ra chúng. Mọi người vẫn chưa nhận thấy điều này vì quá trình phân hủy cần có thời gian. Nhưng nó đang tới.
*Ông đang nói đến những lãnh vực nào?
-Ví dụ, Cục Hàng Kh?ông Liên Bang (FAA), cơ quan mà mọi người đều coi là điều hiển nhiên khi đi du lịch. Mọi người cho rằng việc các công viên quốc gia mở cửa là điều hiển nhiên. Thơ từ hiển nhiên phải được chuyển đến. Các khoản thanh toán Medicaid được thực hiện đúng hạn. Chính Phủ can thiệp vào hệ thống bằng cách ra lệnh thay đổi tất cả các cơ quan này từ trên xuống và do đó tác động đến hiệu suất hoạt động của chúng. Đây là hậu quả chính của việc mở rộng quyền lực của tổng thống: hệ thống hoạt động kém hơn.
*Phó Tổng Thống J.D. Vance và Elon Musk đang công khai thách thức hệ thống tư pháp. Chính phủ phớt lờ lệnh của tòa án, công khai thẩm vấn thẩm phán hoặc thậm chí yêu cầu cách chức họ. Liệu Hoa Kỳ có đang ở trong một cuộc khủng hoảng hiến pháp không? Có phải chúng ta đang chứng kiến một cuộc đảo chính đang diễn ra không? Ông mô tả tình hình hiện nay như thế nào?
-Chính phủ đang thúc đẩy một sự thay đổi. Bất kể cuộc xung đột này kết thúc như thế nào, chúng tôi cũng sẽ có một hệ thống chính quyền khác sau đó. Nó sẽ được thay thế bằng một thứ mà chúng tôi chưa biết nó sẽ trông như thế nào vì chúng tôi đang trong giai đoạn chuyển tiếp. Có vẻ như hệ thống của chúng tôi đang sụp đổ.
*Nghĩ xa hơn, hệ thống mới sẽ trông như thế nào?
-Một kịch bản có thể xảy ra là tòa án sẽ xác nhận mọi hành động mà Chính Phủ đã làm. Đó sẽ là một chế độ độc tài lập hiến. Tôi cũng có thể tưởng tượng ra tình huống Tòa Bạch Ốc phớt lờ lệnh của tòa án. Đó sẽ là một chế độ độc tài thực sự. Ngoài ra còn có những kịch bản mà Chính Phủ tuân theo lệnh, Quốc Hội can thiệp hoặc các cuộc biểu tình quần chúng xảy ra; có quá nhiều sự bất mãn nên Chính Phủ phải rút lui. Nhưng câu hỏi còn ở đây là: Liệu Chính Phủ có muốn gánh vác mọi trách nhiệm mà họ tự nhận không?
*Ý ông là gì?
-Mỗi lần ký một sắc lệnh hành pháp, tổng thống đều tự đặt ra cho mình nhiều việc phải làm. Có thể đến một lúc nào đó, ông ta sẽ quyết định rằng mạo hiểm nhiều quá không phải là một ý tưởng hay. Mọi người có thể thấy: Ồ, ông ta chẳng mang lại trật tự gì cả. Ví dụ, Trump đã thành lập một ủy ban để giảm giá thực phẩm. Giá cả không giảm mà còn tăng và tiếp tục tăng.
Vậy chúng ta đang trải qua một sự thay đổi không thể đảo ngược, hoặc thậm chí là một sự thay đổi hệ thống rời bỏ nền dân chủ?
Vâng, nếu chính phủ tiếp tục con đường hiện tại, không lùi bước và giữ vững lập trường của mình, khi đó chúng ta sẽ có một hệ thống chính quyền khác.
