Giới công nghệ tại Thung lũng Silicon nói riêng và startup thế giới nói chung đang hướng mắt về phiên tòa tại San Jose (Mỹ) dành cho Elizabeth Holmes – doanh nhân nổi tiếng toàn cầu, được ví là “Steve Jobs phiên bản nữ”, là nhà sáng lập, cựu CEO công ty xét nghiệm máu công nghệ cao Theranos. Các cáo buộc của công tố viên đối với Holmes liên quan đến công ty cũ về tội lừa đảo, khiến cô đối mặt với án tù 20 năm.
Sự kiện rúng động giới công nghệ này được toàn án liên bang xét xử vào Thứ Tư, 8 Tháng Chín, 2021. Elizabeth Holmes với hơn mười cáo buộc tội lừa đảo, cùng với hàng nghìn bệnh nhân tố giác về công ty Theranos cũ của cô, đưa ra các xét nghiệm máu sai: bà mẹ bị chẩn đoán sai về mang thai, bệnh nhân được yêu cầu ngừng dùng thuốc tim hay thậm chí có người nhận kết quả dương tính HIV giả, theo NBCNews.
Sự kiện được chú ý rộng rãi là vì trường hợp của vị nữ doanh nhân này rất hy hữu. Hiếm có trường hợp trên thế giới, một nữ CEO tỷ phú phải hầu tòa và đối diện mức án rất nặng. Holmes, cùng với Ramesh “Sunny” Balwani, bạn trai cũ và là chủ tịch của Theranos, bị cáo buộc với mười tội danh lừa đảo qua điện thoại và hai tội danh âm mưu gian lận điện thoại. Hiện tại, cả hai đều không nhận tội.
Giấc mộng tuổi 19
Năm 2003, Holmes, khi đó 19 tuổi, đã bỏ học ngôi trường danh tiếng Stanford để chạy theo giấc mơ khởi nghiệp độc đáo. Cô muốn cách mạng hóa phương pháp xét nghiệm máu, chỉ lấy mẫu duy nhất từ một lần rút máu và đưa ra kết quả chẩn đoán chính xác đối với các loại bệnh, hoặc mầm bệnh. Cô trở thành ngôi sao khởi nghiệp nổi tiếng ở Thung lũng Silicon.
Bằng cách tạo nét giống với hình mẫu “người hùng Steve Jobs”, Holmes luôn xuất hiện trước giới điệu mộ bằng chiếc áo cổ lọ màu đen, ăn thuần chay một cách nghiêm ngặt và sử dụng ngôn ngữ ánh mắt với cái nhìn đầy sắc sảo, xây dựng lòng tin khi trao đổi với các nhà đầu tư, hoặc diễn thuyết.
“Tôi chắc rằng Winston Churchill (chính trị gia nổi tiếng người Anh) thực sự biết ông ấy đang nói gì khi ông ấy nói, ‘Đừng bao giờ nhượng bộ. Đừng bao giờ nhượng bộ. Không bao giờ, không bao giờ, không bao giờ”, Holmes so sánh bản thân với Churchill trong cuộc phỏng vấn tạp chí Glamour năm 2015. “Và tôi là bằng chứng sống cho thấy sự thật rằng nếu bạn có thể tưởng tượng, bạn có thể đạt được nó”, Holmes nhấn mạnh.
Ban đầu công ty Theranos của Holmes không công bố công nghệ xét nghiệm máu “đột phá” như tuyên bố, không chia sẻ dữ liệu với cộng đồng khoa học và thậm chí không nhận được sự chấp thuận của Cơ quan Quản lý Thực-Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cho các thiết bị. Thay vào đó, Holmes đưa câu chuyện của công ty lên bìa các tạp chí bóng bẩy, thao thao thuyết trình trên TED Talks với lời lẽ cường điệu, tuyên bố rằng các thiết bị của công ty mình đang được quân đội Mỹ triển khai trên chiến trường; và vận động thay đổi luật tiểu bang để xin phép xét nghiệm máu phương pháp mới.
Thay vì kêu gọi quỹ đầu tư mạo hiểm từ Bờ Tây theo thông lệ, Holmes đã kiếm được hơn $700 triệu từ các nhà đầu tư tư nhân và quỹ đầu cơ Bờ Đông, mang lại cho công ty mức định giá $9 tỷ và biến cô trở thành nữ tỷ phú tự thân trẻ nhất thế giới với khối tài sản khoảng $4.5 tỷ. Một số nhà đầu tư và là hội đồng quản trị Theranos nổi tiếng như: hãng dược phẩm tên tuổi Walgreens và chuỗi siêu thị Safeways, hai cựu ngoại trưởng Mỹ Henry Kissinger và George Shultz, cựu Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ James Mattis, ông trùm xuất bản Rupert Murdoch, tỷ phú Mexico Carlos Slim và cựu Bộ trưởng Giáo dục Betsy DeVos,…
Vướng vòng lao lý
Giới startup Thung lũng Silicon có câu nổi tiếng: Fake it ’til you make it (tạm dịch: Hãy lừa dối cho đến khi làm được). Và câu chuyện của Holmes có thể khủng khiếp hơn, đem đến nhiều hệ lụy hơn, khiến các nhà đầu tư và người dùng gặp thiệt thòi lớn, nếu như không có sự xuất hiện kịp thời của phóng viên John Carreyrou (The Wall Street Journal). Ông đã phá vỡ các “âm mưu lừa đảo”, với các bài báo phân tích và loạt điều tra độc quyền, bên cạnh sự giúp sức của các chuyên gia y tế vào năm 2015 và 2016. John Carreyrou chỉ ra, mặc dù công ty Theranos tuyên bố rằng máy xét nghiệm máu của họ có thể thực hiện hơn 1,000 chẩn đoán riêng biệt nhưng kết quả các thí nghiệm, công nghệ quan trọng của công ty này thực sự chỉ thực hiện được một bài kiểm tra bằng ngón tay.
Tất cả kết thúc vào Tháng Sáu 2018. Công ty Theranos bị Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ buộc tội lừa đảo và gian lận (wire fraud). Các công tố viên của đoàn luật sư Bắc California cáo buộc rằng, mặc dù độ chính xác và độ tin cậy của Theranos không có, Holmes và Balwani vẫn lôi kéo hàng loạt cá nhân mua xét nghiệm máu của công ty này.
Phiên tòa xét xử ban đầu được lên kế hoạch vào Tháng Tám năm ngoái nhưng bị trì hoãn liên tục bởi đại dịch Coronavirus (COVID-19) và Elizabeth Holmes lại sinh con vào Tháng Bảy, các luật sư của Holmes đã thành công trong việc dời phiên tòa lại đến hôm nay. Gần đây, Holmes liên tục đổ lỗi cho Balwani, cho rằng người yêu cũ đã lạm dụng, kiểm soát hành động, khiến cô không đủ tỉnh táo. Holmes mô tả cách Balwani kiểm soát cách ăn uống, mặc quần áo và nói chuyện với ai, theo dõi các cuộc gọi, tin nhắn và email. Thậm chí nói rằng ông này đã ném “những vật cứng, sắc nhọn” vào người, theo CNBC.
Cách đối xử của Balwani đã “chi phối và xóa bỏ khả năng đưa ra quyết định” của Holmes – theo luật sư đương sự. Danny Cevallos, nhà phân tích pháp lý của NBCNews đặt câu hỏi: “Liệu cô đang cố chỉ trích Balwani để bào chữa cho hành vi sai phạm của chính mình?”. Các luật sư của Balwani lại nói rằng những cáo buộc là của Elizabeth Holmes là “nghiêm trọng và kích động”, “xúc phạm sâu sắc đến ông Balwani, tàn phá cá nhân đối với ông ấy”.
Dự kiến, phiên xử Elizabeth Holmes và Balwani kéo dài đến Tháng Mười Hai. Một số nhà đầu tư mạo hiểm cũng sẽ tham dự cuộc điều trần lần này. Theo CNBC, nhóm đầu tư đã rót khoảng $700 triệu trong một thập niên cho công ty Theranos. Tuy nhiên, danh tính người tham dự cuộc điều trần không được tiết lộ.
“Đây sẽ là một câu chuyện dài tập, với nhiều chương và nhiều điều ngoài tưởng tượng và kết quả bất ngờ ở phía trước”, Ben Popken, phóng viên NBCNews nhận định.
