Trong bài diễn văn Thông điệp Liên bang đọc trước lưỡng viện Quốc hội và được truyền hình tới toàn dân Mỹ vào tối ngày thứ Ba 7 tháng Hai 2023, Tổng thống Joe Biden đã nhiều lần kêu gọi đảng Cộng hòa hợp tác với ông để xây dựng lại nền kinh tế và đoàn kết quốc gia đồng thời trấn an người dân đang bi quan với tình trạng chia rẽ chính trị gay gắt.
Đây là lần thứ hai ông Biden đọc Thông điệp Liên bang (State of the Union) trong cương vị tổng thống Hoa Kỳ nhưng lần này khung cảnh đã khác hẳn năm ngoái khi sau lưng ông là một Chủ tịch Hạ viện thuộc đảng Cộng hòa với bộ mặt vô cảm, còn những nhà lập pháp Cộng hòa mới giành được đa số mong manh trong Hạ Viện đã nhiều lần đứng lên gào thét, chỉ trích chính quyền và chính sách của đảng Dân chủ mà ông là đại diện.
Ngay từ khi cuộc họp bắt đầu, sự chia rẽ đảng phái đã hiện rõ. Các nghị sĩ Dân chủ – gồm cả Phó Tổng thống Kamala Harris ngồi sau lưng ông – đã vỗ tay nhiệt liệt khi ông bắt đầu đọc diễn văn. Trong khi đó tân Chủ tịch Hạ viện thuộc đảng Cộng hòa, Dân biểu Kevin McCarthy, mặc dù đã chào đón tổng thống một cách nồng nhiệt khi ông bước vào phòng, vẫn ngồi im tại chỗ sau lưng ông Biden mà không biểu lộ cảm xúc gì.
Ông Biden cũng đọc Thông điệp Liên bang vào lúc tỷ lệ cử tri ủng hộ ông thấp một cách đáng ngại: 42% cử tri chấp nhận công việc của ông trong hai năm đầu cầm quyền, chỉ cao hơn một chút so với người tiền nhiệm Donald Trump, 40.4%, và thấp hơn tất cả những tổng thống hiện đại khác. Thăm dò ý kiến của AP-NORC Center vừa thực hiện cho thấy chỉ một phần tư dân Mỹ nói đất nước đang đi đúng hướng, còn ba phần tư cho rằng nước Mỹ đã sai đường. Đa số đảng viên đảng Dân chủ không muốn ông Biden tái tranh cử nhiệm kỳ tổng thống thứ hai.
***
Tuy vậy, Thông điệp Liên bang 2023 của ông tối nay là một thành công, theo đánh giá của nhiều nhà phân tích thời sự. Trong bài diễn văn dài 73 phút, ông Biden đã nhấn mạnh vào sự thay đổi đáng kể của nước Mỹ sau hai năm từ lúc ông nhậm chức tổng thống tháng Giêng 2021: từ một nền kinh tế đang chao đảo trở thành một quốc gia thịnh vượng, kinh tế tăng trưởng và hơn 12 triệu việc làm mới đã được tạo ra; từ một quốc gia tê liệt, mệt mỏi vì đại dịch thành một quốc gia đã mở cửa bình thường và một nền dân chủ đã vượt qua thử thách lớn nhất kể từ Nội Chiến.
“Câu chuyện của nước Mỹ là câu chuyện về sự tiến bộ và khả năng phục hồi; câu chuyện của việc luôn tiến về phía trước; không bao giờ bỏ cuộc. Một câu chuyện độc đáo trong mọi quốc gia,” ông Biden nói. “Chúng ta là quốc gia duy nhất đi ra khỏi mọi cuộc khủng hoảng mà mạnh mẽ hơn so với khi chúng ta bước vào khủng hoảng. Và một lần nữa, chúng ta đã làm được điều đó”.
Tuy nhiên, “Chúng ta chưa làm xong việc”, ông tuyên bố.
Ông Biden đã tìm cách trấn an người dân rằng vai trò điều hành đất nước của ông đã mang lại kết quả cả trong và ngoài nước. Thay vì đưa ra các đề nghị chính sách hào nhoáng, ông Biden đã trình bày một sự đánh giá lạc quan về tình trạng của quốc gia; ông tuyên bố hai năm sau cuộc tấn công vào Điện Capitol, nền dân chủ của Mỹ đã “không bị khuất phục và không bị phá vỡ”.
Nhưng thách thức đối với ông Biden là rất lớn: Sự bất định của nền kinh tế, cuộc chiến mệt mỏi ở Ukraine, căng thẳng gia tăng với Trung Quốc và nhiều chuyện khác. Những dấu hiệu chấn thương trong quá khứ tại Điện Capitol, đáng chú ý nhất là cuộc bạo loạn ngày 6 tháng Giêng 2021, là không thể tránh khỏi: Một hàng rào lớn bao quanh đồi Capitol, các nhà lập pháp và khách mời tham dự cuộc họp phải trải qua thủ tục kiểm tra an ninh chặt chẽ hơn bình thường.
***
Thách thức gay gắt nhất có lẽ là tình trạng chia rẽ và đối lập gay gắt về chính trị giữa hai đảng Dân chủ và Cộng hòa, giữa hành pháp và lập pháp. Và đó cũng là trọng tâm bài diễn văn State of the Union của ông tối nay.
Ông nhấn mạnh những lĩnh vực mà hai đảng đã đạt được tiến bộ trong hai năm đầu tiên tại nhiệm của ông, bao gồm việc thông qua các đạo luật quan trọng về cơ sở hạ tầng, về sản xuất công nghệ cao và về giảm lạm phát, trong đó tập trung vào việc phát triển năng lượng sạch. Từ tiến bộ đó, ông khẳng định: “Không có lý do gì chúng ta không thể làm việc cùng nhau trong Quốc hội mới này.”
“Người dân đã gửi cho chúng ta một thông điệp rõ ràng. Chiến đấu chỉ để chiến đấu, quyền lực vì quyền lực, xung đột vì xung đột thì chẳng đưa chúng ta đến đâu cả,” ông Biden nói. “Và tầm nhìn của tôi đối với đất nước luôn là: khôi phục linh hồn của quốc gia, xây dựng lại xương sống của nước Mỹ – tầng lớp trung lưu – để đoàn kết đất nước.” “Chúng ta được bầu lên đây để hoàn thành công việc!” ông khẳng định.
Sau khi dành hai năm đầu tiên của nhiệm kỳ để thông qua các đạo luật quan trọng, đặt nền tảng cho công cuộc nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế Mỹ và cải thiện điều kiện sống của người dân, nay ông tập trung vào việc thực hiện những đạo luật lớn đó và mong muốn cử tri ghi nhận thành tích của ông.
Bằng những điệp khúc nảy lửa, trong bài diễn văn ông Biden đã 13 lần kêu gọi các nghị sĩ “hãy hoàn thành công việc”, kêu gọi các nhà lập pháp hoàn thành công việc dang dở của chính quyền liên bang về hạn chế chi phí insulin cho tất cả người Mỹ bị bệnh tiểu đường, đối mặt với biến đổi khí hậu, tăng thuế đối với người giàu và các tập đoàn cũng như cấm vũ khí tấn công.
Mặc dù cam kết đoàn kết lưỡng đảng nếu có thể, ông Biden cũng nhấn mạnh những căng thẳng gay gắt tồn tại giữa ông và các nghị sĩ Cộng hòa tại Hạ viện: Ông phê phán các nỗ lực của đảng Cộng hòa nhằm bãi bỏ luật chăm sóc sức khỏe và biến đổi khí hậu năm 2022 và thái độ miễn cưỡng của họ trong việc tăng giới hạn nợ liên bang vào giữa năm nay hoặc đưa đất nước tới nguy cơ vỡ nợ.
“Thay vì bắt những người giàu có trả phần công bằng của họ, thay vì không cho phép các tỷ phủ đóng thuế với tỷ lệ ngang bằng hoặc thấp hơn các giáo viên và lính cứu hỏa, một số đảng viên Cộng hòa muốn chương trình chăm sóc y tế cho người cao niên (Medicare) và quỹ An sinh xã hội phải chấm dứt hoạt động sau mỗi chu kỳ năm năm. Các đảng viên Cộng hòa khác nói rằng nếu chúng tôi không cắt giảm quỹ An sinh xã hội và Medicare, họ sẽ để nước Mỹ vỡ nợ lần đầu tiên trong lịch sử của chúng ta. Tôi sẽ không cho phép điều đó xảy ra,” ông Biden nhấn mạnh.
Xem ra Tổng thống Biden đang cho thấy một nhánh hành pháp không ngại va chạm với lập pháp, thậm chí còn gay gắt hơn lúc đảng Dân chủ của ông nắm đa số ở cả hai viện. Lợi thế của ông có lẽ là ở chỗ Thượng viện vẫn thuộc quyền kiểm soát của đảng Dân chủ và nhờ đó có thể làm giảm thiểu sức chống đối của Hạ viện.
Trong khi hy vọng về chế độ đoàn kết lưỡng đảng trên quy mô lớn là rất mong manh, Biden vẫn tiếp tục nhắc lại lời kêu gọi Quốc hội năm 2022 ủng hộ các chương trình của ông nhằm giải quyết nạn dịch thuốc gây nghiện (opioid), sức khỏe tâm thần, sức khỏe của cựu chiến binh và bệnh ung thư. Ông đã công bố chương trình hành động mới và kêu gọi các nhà lập pháp hỗ trợ các biện pháp mới nhằm đẩy mạnh nghiên cứu bệnh ung thư, giải quyết nhu cầu nhà ở và tình trạng tự tử của các cựu chiến binh, tăng cường dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần và trấn áp mạnh hơn nữa nạn buôn bán ma túy fentanyl gây chết người.
Nhưng dường như lời kêu gọi đoàn kết lưỡng đảng của ông đã không được đón nhận một cách tích cực. Những lời bình luận của Biden về các chương trình an sinh xã hội đã bị các đảng viên Cộng hòa phản đối kịch liệt. Dân biểu Marjorie Taylor Greene (Cộng hòa- Georgia) và một số người khác đã đứng dậy, một số người hét lên “Tên dối trá!”
Đáp lại, Tổng thống Biden nói: “Hãy đứng dậy và cho mọi người thấy: Chúng tôi sẽ không cắt An sinh xã hội! Chúng tôi sẽ không cắt Medicare!” Khi các dân biểu Cộng hòa tuyên bố họ không cắt Medicare thì ông Biden lật lại: “Thế thì chúng ta đồng thuận rồi nhé”!
***
Bài diễn văn của ông Biden chỉ vài ngày sau khi ông ra lệnh bắn hạ một khinh khí cầu bị nghi ngờ là gián điệp của Trung Quốc bay ngang qua nước Mỹ, thu hút sự chú ý của cả quốc gia và là một lời nhắc nhở về mối quan hệ căng thẳng giữa hai cường quốc toàn cầu. “Đừng nhầm lẫn: Như chúng tôi đã nói rõ vào tuần trước, nếu Trung Quốc đe dọa chủ quyền của chúng ta, chúng tôi sẽ hành động để bảo vệ đất nước. Và chúng tôi đã làm,” ông Biden nói.
Bài diễn văn năm ngoái diễn ra chỉ vài ngày sau khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược Ukraine và khi nhiều người ở phương Tây nghi ngờ khả năng của Kyiv chịu đựng được cuộc tấn công dữ dội đó. Trong năm qua, Hoa Kỳ và các đồng minh khác đã gửi hàng chục tỷ đô la viện trợ quân sự và kinh tế để củng cố khả năng phòng thủ của Ukraine. Bây giờ, ông Biden phải chứng minh – cả trong và ngoài nước – liên minh dưới sự lãnh đạo của Hoa Kỳ sẽ bền vững kể cả khi chiến tranh kéo dài. Ông cho biết cuộc xâm lược của Nga là “một thử thách của thời đại. Một phép thử cho nước Mỹ. Một phép thử cho thế giới.”
“Cùng nhau, chúng ta đã làm điều mà nước Mỹ luôn làm hết sức mình. Chúng ta đã dẫn đầu. Chúng ta đã thống nhất NATO và xây dựng một liên minh toàn cầu. Chúng ta chống lại sự xâm lược của Putin. Chúng ta sát cánh cùng người dân Ukraine,” ông Biden nói.
