Ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, nói ông muốn tặng cho người dân Mỹ một món quà giá trị cao nhân ngày 4 Tháng Bảy – kỷ niệm 249 năm thành lập Hiệp Chúng Quốc Hoa Kỳ: đó là đạo luật về thuế và ngân sách. Tòa Bạch Ốc gọi đây là “Dự Luật Lớn và Đẹp” (The One Big, Beautiful Bill – BBB), còn ông Trump coi nó là món quà tặng quốc dân đồng bào. Ấy thế nhưng theo kết quả khảo sát dư luận, phần lớn người dân Mỹ lại không hứng thú với món quà lớn của tổng thống. Tại sao vậy?
Dự luật thuế và ngân sách BBB được coi là ưu tiên hàng đầu trong chương trình lập pháp của Tổng Thống Trump và ông buộc lưỡng viện Quốc Hội phải thông qua nó để ông ký ban hành trước lễ Độc Lập 4 Tháng Bảy. Dự thảo luật BBB đã được Hạ Viện thông qua với đa số sít sao 215 thuận 214 chống vào ngày 22 Tháng Năm và hiện đang được Thượng Viện xem xét.
Dự luật Lớn và Đẹp
Dự luật BBB dài hơn 1,000 trang đầy những thuật ngữ chuyên môn về tài chính; hầu như không ai đọc và hiểu được hết nội dung của nó; người dân chỉ biết những ý chính của dự luật qua tường thuật của báo chí, phân tích của chuyên gia và các tổ chức nghiên cứu.
Dự luật đáp ứng hai ưu tiên chính của Tổng Thống Trump là giảm thuế, tăng chi tiêu quốc phòng – trị an, và để có tiền chi cho hai ưu tiên này, chính phủ sẽ phải cắt giảm ngân sách của nhiều chương trình phúc lợi, gây tranh cãi nhiều nhất là cắt giảm bảo hiểm y tế cho người nghèo (Medicaid, Medical) và phụ cấp thực phẩm (SNAP).
Theo các chuyên gia, căn cứ của dự luật BBB mà Hạ Viện thông qua là đạo luật Giảm Thuế và Việc Làm (Tax Cuts and Jobs Act – TCJA) mà Tổng Thống Trump đã ký ban hành năm 2017 trong nhiệm kỳ đầu của ông. Các khoản giảm thuế thu nhập theo TCJA sẽ hết hiệu lực vào cuối năm nay, các khoản giảm thuế lợi tức cho doanh nghiệp (từ 31% xuống 25%) cũng sẽ hết hiệu lực vào năm 2028 nên ông Trump và đảng Cộng Hòa đang gấp rút ban hành đạo luật BBB thay thế TCJA nhằm “vĩnh viễn hóa,” mở rộng và kéo dài những khoản giảm thuế hiện hành.
Thượng Viện đưa ra một số chỗ điều chỉnh vào dự luật của Hạ Viện (mà chúng tôi đã trình bày trong bài trước) nhưng nhìn chung không có thay đổi lớn. Ví dụ, đối với người cao niên (trên 65 tuổi) Hạ Viện đề ra mức khấu trừ thuế $4,000 cho cá nhân có thu nhập dưới $75,000 hoặc cặp vợ chồng có thu nhập dưới $150,000 nhưng Thượng Viện nâng mức khấu trừ này lên $6,000/người không tính mức thu nhập. Việc miễn thuế đối với tiền tip/tiền overtime được Hạ Viện đề ra cho người có thu nhập dưới $160,000 nhưng Thượng Viện chỉ đồng ý khấu trừ thuế tối đa $12,500 cho một người và $25,000 cho cặp vợ chồng; thu nhập trên $150,000 thì không còn được miễn hay trừ thuế nữa…
Chỗ thay đổi lớn nhất mà Thượng Viện muốn đưa vào dự luật BBB là tăng khoản tiền cắt giảm các chương trình phúc lợi xã hội và nâng mức nợ của chính phủ. Bản dự luật của Hạ Viện dự trù cắt $1,500 tỷ từ các chương trình Medicaid, SNAP và cho sinh viên vay, sang Thượng Viện con số “cắt giảm các chương trình phi quân sự” được tăng lên $4,000 tỷ, nghĩa là sẽ cắt giảm mạnh tay hơn. Tuy vậy, Thượng Viện vẫn lo cắt giảm mạnh như vậy vẫn chưa đủ bù vào khoản thâm thủng do giảm thuế nên đề nghị tăng mức nợ công lên $5,000 tỷ thay cho mức $4,000 tỷ trong dự luật của Hạ Viện…
Nhìn chung, cả hai viện Quốc Hội đồng thuận những nội dung chính về cắt giảm thuế, giảm chi tiêu công và tăng cường an ninh biên giới, chỉ khác nhau về tiểu tiết, Thượng Viện có vẻ thiên về phía người nộp thuế hơn nhưng cũng khắc nghiệt hơn với các chương trình phúc lợi xã hội.
Dù bản dự thảo cuối cùng sẽ đi theo tinh thần của Thượng Viện hay Hạ Viện thì tác động của dự luật BBB dường như không thay đổi: làm tăng thâm thủng ngân sách, tăng khối nợ quốc gia và chuyển dịch tài sản từ người nghèo sang người giàu, từ đó làm trầm trọng hơn bất bình đẳng xã hội.
49% phản đối, chỉ 29% ủng hộ
Có lẽ vì tác động “tiêu cực” như vậy mà dự luật BBB không được công chúng Mỹ chờ đón và ủng hộ. Trong cuộc khảo sát ý kiến người Mỹ thực hiện từ ngày 2 đến 8 Tháng Sáu, Pew Research Center – một cơ quan nghiên cứu dư luận có uy tín – ghi nhận gần một nửa số người được hỏi ý kiến đã phản đối dự luật, chiếm 49%, chỉ 29% ủng hộ và 21% không biết chắc; chênh lệch giữa phản đối và ủng hộ dự luật lên tới 20 điểm phần trăm. Cụ thể, có 37% phản đối mạnh (strongly oppose), 13% phản đối, 17% ủng hộ và 12% ủng hộ mạnh (strongly favor).
Hầu hết những người phản đối (51%) đều lo ngại dự luật BBB sẽ làm gia tăng thâm thủng ngân sách quốc gia trong khi có 18% cho rằng nó sẽ làm giảm thâm thủng ngân sách. Những người phản đối có lẽ đã tham khảo một kết quả tính toán mà Văn Phòng Ngân Sách Quốc Hội (Congressional Budget Office – CBO) – một cơ quan nghiên cứu phi đảng phái trực thuộc Quốc Hội – công bố gần đây.
Theo CBO, việc giảm thuế của dự luật BBB sẽ làm cho chính phủ bị thâm thủng thêm $2,400 tỷ trong 10 năm (2025-2034) do thất thu thuế $3,700 tỷ trong khi các khoản cắt giảm chỉ “tiết kiệm” được $1,300 tỷ.
Đối với nền kinh tế, hầu hết những người được Pew hỏi ý kiến đều tỏ ra bi quan: 54% cho rằng dự luật thuế và ngân sách sẽ có tác động “tiêu cực” hay tai hại cho nền kinh tế, 30% cho rằng tác động sẽ có phần tích cực, còn 12% không có ý kiến. Dựa vào luật lệ và hiện trạng kinh tế, CBO hy vọng dự luật BBB, nếu được thông qua và thực thi, sẽ giúp tổng sản lượng (GDP) của Mỹ tăng thêm 0.5% trong giai đoạn 2025-2034 nhưng lợi suất của trái phiếu kho bạc (T-Bond) cũng sẽ tăng 14 điểm phần trăm và nợ công của quốc gia sẽ lên mức 124% GDP vào năm 2034 (hiện là 121%, tương đương $36,000 tỷ). Tuy vậy, CBO cho rằng tác động thực sự của dự luật sẽ còn biến đổi tùy thuộc vào các điều kiện kinh tế trong tương lai và những sự thay đổi về pháp lý.
Hầu như tất cả mọi người đều được hưởng lợi từ các điều khoản về giảm thuế của dự luật BBB, nhưng theo tính toán của các tổ chức chuyên môn thì người giàu được lợi nhiều nhất, người nghèo chỉ được giảm thuế không đáng kể. Có lẽ vì vậy, cuộc khảo sát của Pew ghi nhận có tới 47% nói rằng dự luật sẽ tác động “tiêu cực” đến cá nhân và gia đình họ, chỉ 26% cho rằng nó “tích cực,” hầu hết là những người giàu và trung lưu lớp trên.
“Người Mỹ kỳ vọng dự luật sẽ đem lại lợi ích lớn hơn cho người thu nhập cao hơn là các nhóm thu nhập thấp và trung bình,” các tác giả của cuộc khảo sát, Andy Cerda và Andrew Daniller, nhận xét. Khảo sát theo từng nhóm thu nhập, Pew ghi nhận 55% người có thu nhập cao có cái nhìn thuận lợi về dự luật BBB, con số này là 30% ở nhóm trung lưu và 25% ở nhóm thu nhập thấp. Ngược lại có tới 59% người thu nhập thấp lo ngại dự luật sẽ “gây tổn thương” (hurt) cho họ và gia đình; con số này là 51% ở nhóm trung lưu và chỉ 11% ở nhóm thu nhập cao.
Nước Mỹ nằm trong số ít quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người cao nhất thế giới nhưng xem ra số người nghèo, người thu nhập thấp vẫn chiếm đa số, người giàu triệu phú tỷ phú chỉ là một thiểu số, có điều họ là thiểu số có tiền và có quyền.
Xu hướng chính trị cũng ảnh hưởng tới cái nhìn tích cực hay tiêu cực về tác động của dự luật BBB. Pew ghi nhận 84% những người Dân Chủ đánh giá dự luật BBB có tác động tiêu cực, trong khi 58% người Cộng Hòa cho rằng phần lớn nó có tác động tích cực. Đánh giá của người Dân Chủ và Cộng Hòa cũng khác nhau ở từng điều khoản chính của dự luật.
Đa số người Dân Chủ phản đối và đa số người Cộng Hòa ủng hộ việc cắt giảm khoản khấu trừ thuế (tax credit) cho các công ty sản xuất năng lượng sạch (điện gió, điện mặt trời và điện nguyên tử), bãi bỏ khoản khấu trừ thuế cho người mua xe điện, tăng thuế lên các khoản đóng góp mà các trường đại học nhận được.
Sự khác biệt ủng hộ/phản đối này có gốc rễ sâu xa trong đường lối của hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa đối với những vấn đề quan trọng như chống biến đổi khí hậu, phát triển năng lượng sạch và vai trò của giáo dục đại học trong xã hội…
***
Theo trình tự lập pháp, dự thảo luật ngân sách phải được cả hai viện Quốc Hội đồng thuận, nghĩa là những thay đổi mà Thượng Viện đề nghị phải được “trả” về cho Hạ Viện bàn bạc, có thể lập ra một ủy ban chung của hai viện để dàn xếp những chỗ khác biệt, thống nhất một văn bản duy nhất trình lên Tổng Thống Trump ký ban hành. Các điều khoản của dự luật còn phải tuân theo “Quy tắc Byrd” của Thượng Viện, các nội dung nào không phù hợp với trình tự phê chuẩn nhanh (reconciliation rules) sẽ bị loại bỏ.
Chưa biết các vị nghị sĩ, dân biểu có đáp ứng được hạn cuối cùng này không nhưng xem ra đa số người dân Mỹ không mong chờ sẽ được nhận món quà “Lớn và Đẹp” mà ông tổng thống hứa hẹn.
