Chiến dịch tái tranh cử của Donald Trump gặp nhiều rắc rối về mặt pháp lý. Cựu tổng thống đối mặt nguy cơ trải qua bốn phiên tòa hình sự với các tội nghiêm trọng diễn ra trùng với mùa bầu cử sơ bộ của Đảng Cộng hòa và chiến dịch tổng tuyển cử. Ngay trong thời điểm dầu sôi lửa bỏng, Trump lại bị tấn công bởi quả bom Tu chính án 14th.
Được ban ra từ Tòa án Tối cao Colorado ngày 19 Tháng Mười Hai 2023, phán quyết – vận dụng Tu chính án 14th – nói rằng Trump không đủ tư cách có mặt trong cuộc bỏ phiếu tổng thống năm 2024 của Colorado vì liên quan cuộc bạo loạn tấn công trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ ngày 6 Tháng Giêng 2021. Tu chính án 14th của Hiến pháp, được phê chuẩn năm 1868, ba năm sau khi Nội chiến kết thúc, có Mục 3, nêu:
“Không bất kỳ người nào là Thượng nghị sĩ hoặc Dân biểu tại Quốc hội, hoặc đại cử tri của Tổng thống và Phó Tổng thống, hoặc giữ bất kỳ chức vụ dân sự hoặc quân sự nào ở Hoa Kỳ hoặc dưới bất kỳ Tiểu bang nào mà trước đó họ đã tuyên thệ với tư cách là một thành viên Quốc hội, hoặc với tư cách là quan chức của Hoa Kỳ, hoặc với tư cách là thành viên của bất kỳ cơ quan lập pháp Tiểu bang nào, hoặc với tư cách là quan chức hành pháp hoặc tư pháp của bất kỳ Tiểu bang nào, (được mặc định là những người ủng hộ Hiến pháp Hoa Kỳ), lại có thể được phép tham gia các cuộc nổi dậy hoặc nổi loạn (chống phá Hiến pháp), hoặc trợ giúp hoặc ủng hộ kẻ thù (của nước Mỹ). Quốc hội có thể bỏ phiếu bằng 2/3 số phiếu ở Thượng lẫn Hạ viện để loại bỏ tình trạng không đủ tư cách như vậy.”
Việc vận dụng Tu chính án 14th để “truất quyền thi đấu” trong thực tế đã được áp dụng. Một năm trước, Couy Griffin, khi đó là ủy viên hạt (county commissioner) ở New Mexico, đã bị thẩm phán bang cách chức vì tham gia cuộc nổi dậy tấn công và phá hoại Capitol ngày 6 Tháng Giêng 2021.
Trong trường hợp Donald Trump, Tu chính án 14th của Hiến pháp có thực sự gây trở ngại cho chiến dịch tranh cử nhiệm kỳ hai của Trump? Tháng Tám 2023, hai học giả pháp lý lừng lẫy – Will Baude thuộc Đại học Chicago và Michael Stokes Paulsen thuộc Đại học St Thomas ở Minneapolis – đã khẳng định rằng điều đó hoàn toàn có thể.
Trong bài viết dài 126 trang, sẽ được xuất bản vào năm 2024 trên Tạp chí Luật của Đại học Pennsylvania (University of Pennsylvania Law Review), hai học giả trên cho rằng việc vận dụng Mục 3 Tu chính án 14th để loại Donald Trump “và có thể nhiều người khác” là hoàn toàn hợp pháp.
J. Michael Luttig, thẩm phán được bổ nhiệm bởi Tổng thống George H.W. Bush; và Laurence Tribe, giáo sư luật tại Đại học Harvard, cũng ủng hộ ý kiến này, rằng chỉ cần đưa ra Tu chính án 14th, với bằng chứng vi phạm rõ ràng, thì đương nhiên ứng cử viên bị loại (Section 3 is “self-enforcing”). Họ cho biết, việc không tham gia nổi dậy hoặc không hỗ trợ kẻ thù của nước Mỹ là một yêu cầu bắt buộc đối với viên chức cơ quan công quyền giống như độ tuổi tối thiểu của tổng thống là 35; do vậy, các ngoại trưởng ở 50 tiểu bang hoàn toàn có thẩm quyền loại Trump ra khỏi lá phiếu cho cuộc bầu cử sắp tới.
Colorado không là nơi duy nhất đang làm khó Trump bằng Tu chính án 14th. Tháng Mười Hai 2023, tám cử tri Minnesota đã nộp hồ sơ lên tòa, đòi chính quyền địa phương vận dụng Tu chính án 14th để ngăn chặn Donald Trump. Ở Colorado, chiến dịch tương tự được thực hiện bởi tổ chức Citizens for Responsibility and Ethics (thay mặt sáu cử tri trong tiểu bang), với lập luận rằng Trump phải chịu trách nhiệm về việc “tuyển mộ, kích động và khuyến khích một đám đông bạo lực tấn công Điện Capitol” và do vậy Donald Trump không thể có tên trong lá phiếu sơ bộ của Đảng Cộng hòa ở Colorado.
Trong thực tế, vấn đề không đơn giản và còn tùy thuộc vào quan điểm của từng tòa án địa phương. Tu chính án 14th từng được nêu ra để “trừ khử” dân biểu Marjorie Taylor Greene và cựu dân biểu Madison Cawthorn nhưng không thành. Ngày 8 Tháng Mười Một 2023, Tòa án Tối cao Minnesota cũng bác một vụ tương tự, khi họ ra phán quyết rằng các tòa án và quan chức bầu cử không có thẩm quyền ngăn đảng Cộng hòa đề xuất Trump làm ứng cử viên chính.
Một thẩm phán ở New Hampshire cũng bác một vụ tương tự vì lý do thủ tục (procedural grounds). Và tại Michigan, một thẩm phán đã ra phán quyết rằng giới chức bầu cử của tiểu bang không thể xóa tên Trump khỏi cuộc bỏ phiếu sơ bộ (vụ việc đang được kháng cáo lên Tòa án Tối cao Michigan).
Phần mình, trong vụ Colorado, Trump chắc chắn kháng cáo lên Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ. Tòa án Tối cao Colorado dường như đoán trước được điều đó nên hiện hoãn việc ra phán quyết một chính thức cho đến ngày 4 Tháng Giêng 2024; và sẽ giữ nguyên quyết định đó nếu đơn kháng cáo được nộp lên Tòa án Tối cao Hoa Kỳ. Điều đó có nghĩa là tên của Trump có thể được đưa vào lá phiếu trong khi vụ việc đang diễn ra. Colorado là một trong hơn chục tiểu bang tổ chức bầu cử sơ bộ vào ngày 5 Tháng Ba, còn được gọi là Siêu Thứ Ba.
Người phát ngôn chiến dịch tranh cử của Trump, Steven Cheung, gọi quyết định của Tòa tối cao Colorado là “hoàn toàn sai” (“completely flawed”). Trong một phát biểu, Cheung nói rằng vấn đề có tính phe đảng vì nhiều thành viên Tòa án tối cao Colorado đều do đảng Dân chủ bổ nhiệm. Bảy thẩm phán được bổ nhiệm bởi các thống đốc đảng Dân chủ, từ năm 2010 đến năm 2021. Giai đoạn đầu của nhiệm kỳ ít nhất là hai năm. Sau đó, các thẩm phán phải ứng cử để được giữ lại trong cuộc bỏ phiếu “có-không” (“yes-no” election). Nếu được giữ lại, nhiệm kỳ tiếp theo là 10 năm.
Derek Muller, giáo sư luật thuộc Đại học Notre Dame, nhận định rằng quyết định của Colorado là không giống bất kỳ quyết định nào trong lịch sử Hoa Kỳ. Ông nói chưa có ứng cử viên nào bị loại khỏi cuộc bầu cử bởi tội vi phạm Mục 3 Tu chính án 14th, có nghĩa chưa từng có một ứng cử viên tổng thống nào lại can tội phản quốc, phá hoại chính thể và chà đạp Hiến pháp.
Giới học giả và chuyên gia luật Hiến pháp cho rằng chỉ có Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ mới có thể ra quyết định cho tất cả các tiểu bang rằng liệu cuộc tấn công ngày 6 Tháng Giêng 2021 vào trụ sở Quốc hội Hoa Kỳ có cấu thành một cuộc nổi dậy hay không và liệu Trump có bị cấm tranh cử hay không. Nếu Tối cao Pháp viện ra một quyết định như vậy thì Trump gần như không có cửa tranh cử.
