Giảng viên, đạo diễn, nghệ sĩ nhân dân Giang Mạnh Hà nói: “Bác sĩ, kỹ sư, nhà giáo… cũng là trí thức. Nhưng đạo diễn là trí thức tầng bậc cao. Người ta minh định rằng đạo diễn còn là một nhà văn hóa”.
Muốn “bơm xịt” nghề đạo diễn, Giang Mạnh Hà đã “so sánh không cùng đại lượng” với bác sĩ, kỹ sư, nhà giáo (có tri thức hay kiến thức) rồi kết luận đạo diễn là “trí thức tầng bậc cao”. Theo Đào Duy Anh, “trí thức là người làm cho xã hội lúc nào cũng thức tỉnh”. Giang Mạnh Hà không phân biệt được “tri thức” và “trí thức”, còn thêm bổ sung từ “tầng bậc cao”, không lẽ bác sĩ, kỹ sư, nhà giáo là “trí thức tầng bậc thấp”?
Ông Hà phong cho đạo diễn là “nhà văn hóa”. Theo Đại từ điển tiếng Việt: “Văn hóa là những giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo ra trong lịch sử”. Vậy, đạo diễn đại diện toàn bộ con người sáng tạo ra trong lịch sử nên gọi là “nhà văn hóa”?
Rồi ông Hà than “chính vì danh tiếng này mà hiện nay có nhiều người học đạo diễn để làm lãnh đạo chứ không phải là để phấn đấu làm nghề thật giỏi, dẫn đến đạo diễn giỏi nghề thiếu lại càng thiếu”. Ông Hà cũng than chất lượng đào tạo đạo diễn Việt Nam: “Hơn 30 năm đổi mới nhưng Việt Nam chưa có một kịch bản sân khấu nào được thế giới dựng, bởi vì chúng ta không có một nền triết học vững chắc nên không có tác phẩm đỉnh cao, có tầm tư tưởng sâu sắc, được thế giới công nhận”. Rồi ông Hà khoe “ngoài kiến thức về sân khấu, đạo diễn phải có kiến thức rất sâu rộng về cuộc đời để lôi lên sân khấu mà kể chuyện bằng bản diễn”.
Không nổ như ông Hà, người miền Nam nói khiêm tốn “đạo diễn phải có vốn sống phong phú”. Ông Năm Châu học lớp đệ lục (lớp 7) rồi bỏ đi theo gánh hát năm 16 tuổi, làm kép chánh, soạn giả kiêm đạo diễn của trên 50 tuồng cải lương nổi tiếng, cũng chỉ nhờ “vốn sống”. Không có bằng cấp về nghệ thuật nhưng năm 1962 ông được mời làm giáo sư của Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn (nay là Nhạc viện TP.HCM) – là giáo sư kịch nghệ khóa đầu tiên của trường này. Song cụ Nguyễn Thành Châu không xưng mình là “trí thức tầng bậc cao”.
Trong lúc nguồn thiếu do đạo diễn ham làm lãnh đạo, nguồn yếu do đào tạo kém chất lượng so với tầm thế giới; vậy mà, để khai giảng một khóa đào tạo đạo diễn “ngắn hạn”, Giang Mạnh Hà đã tôn đạo diễn lên nhà văn hóa, trí thức tầng bậc cao!
