“Baltic region,” “Baltic Rim,” và “Baltic Sea countries” được sử dụng theo nhiều nghĩa, từ tên gọi chung cho các quốc gia nằm bên bờ biển Baltic bao gồm Đan Mạch (Denmark), Estonia, Latvia, Phần Lan (Finland), Đức, Lithuania, Ba Lan (Poland), Nga Sô (Russia), và cả Thụy Điển (Sweden).
Không hiểu tại sao ta viết “Nga Xô” mà không dùng Nga Sô (theo phiên âm “Russia” [“sh”]) và liên bang Xô Viết (Soviet Union)?
Báo chí ngày nay dùng danh xưng “Baltic states” để gọi chung ba quốc gia phía bắc Âu Châu Estonia, Latvia, và Lithuania; ngoại trừ một phần lãnh thổ của Lithuania bị xén ra và đặt tên “Kaliningrad Oblast of Russia.” Đất đai bị thay tên đổi họ theo lịch sử và thời gian nên vùng đất xanh mướt mắt Baltic cũng đã thay khá nhiều áo.
Sơ lược về lịch sử vùng Baltic: Di tích cho thấy con người đã có mặt tại vùng Baltic từ 10,000 năm trước Công Nguyên nhưng đến 3,000 năm trước Công Nguyên mới có dấu vết của tổ tiên những người Baltic ngày nay.
Sinh sống bằng nghề săn bắn và chài lưới, tộc Finno-Ugrians (tổ tiên người Phần Lan và Estonia ngày nay) là những người đầu tiên từ Á Châu đến Âu Châu. Khoảng một ngàn năm sau (năm 2,000 trước Công Nguyên) thì bị tộc Indo-European (mang theo nghề canh tác) đuổi đánh, xâm chiếm đất đai. Các bộ tộc Finno-Ugrians và Indo-European pha trộn và trở thành cư dân trên miền đất ấy.
Đến thế kỷ XI, các bộ tộc kể trên bắt đầu phát triển, mở rộng đất đai sinh sống dọc theo bờ biển, từ Klaipedas đến St Petersburg ngày nay. Dù không được sách vở ghi chép nhưng các di tích cho thấy đã có sự giao thương, đổi chác giữa các bộ tộc này với Thụy Điển và Đức qua đường biển và với Nga Sô theo đường bộ. Sách vở Đức và Thụy Điển ghi chép về người Baltic như các hải tặc giỏi nghề đóng thuyền và vô cùng hung ác!
Buôn bán với người Âu ở phía tây nên vùng Baltic nhanh chóng được (bị?) các nhà truyền đạo hăm hở đòi khai sáng, xuất cảng tôn giáo sang vùng đất mới. Sau bao nhiêu năm bị cự tuyệt, người Baltic giữ chặt niềm tin của mình, vẫn tiếp tục duy trì các tập tục theo đạo thờ thiên nhiên; năm 1198, Giáo Hoàng Innocent Đệ Tam cử đội quân Thập Tự (Crusaders), vác thánh giá và đao kiếm sang Baltic, theo kiểu mẫu “dỗ” không xong thì “dạy” cho một bài học nên thân!
Nhóm Teutonic Knights (gốc Đức) vâng lời hội thánh La Mã đánh chiếm các vùng đất Baltic, dùng Riga làm bản doanh để tiến quân. Người Đức bảo nhau “Drang nach Osten” (“Đông Tiến”) và câu nói ấy được hãnh diện lập lại để khích động quân đội Nazi trong Thế Chiến II.
Chiếm được đất đai, đội quân Thập Tự thành lập vùng Livonia (bao gồm lãnh thổ Latvia và một phần của Estonia ngày nay), đặt thủ đô tại Riga. Từ đó, Livonia chịu sự cai quản của Hội Thánh La Mã.
Quân đội thắng trận đi đến đâu thì thương nhân theo chân đến đó buôn bán làm giàu. [Ấy là chuyện ngày xưa, người ta dùng quân đội để chiếm đất giành dân cướp tài nguyên; ngày nay thì nhờ các tay ngoại giao đi trước thương thảo, lập hiệp ước rồi thương nhân theo sau mua bán?] và từ đó, vùng Baltic chịu ảnh hưởng của người Đức. Riga và Reval (Tallinn ngày nay) trở thành các hải cảng buôn bán rầm rộ. Đất đai được bán / chia cho các thương nhân Đức khai thác, với tước phong “Lãnh Chúa” mỗi vùng.
Vào thế kỷ XIV, chiến tranh bùng nổ khi quân đội Thụy Điển và Nga Sô đánh chiếm vùng Baltic. Đức thua và kết quả là vùng Livonia bị cắt từng mảnh, Estonia bị Thụy Điển chiếm lãnh, Latvia trở thành thuộc địa của Ba Lan và Lithuania hoàn toàn chịu sự cai trị của Ba Lan. Tạm hiểu là quân Nga thua, Ba Lan thắng và mở rộng bờ cõi tận Latvia.
Ba Lan và Thụy Điển tiếp tục tranh giành cho đến thế kỷ XV, Thụy Điển chiếm được Latvia từ Ba Lan rồi đặt nền móng hành chánh trong khi người Đức dù thua trận nhưng vẫn giữ được ảnh hưởng văn hóa chính trị nên tiếp tục buôn bán làm ăn phát đạt. Các trường đại học vùng Livonia dùng tiếng Đức thay vì La Tinh (theo hội thánh La Mã).
Đến thế kỷ XVI khi hoàng gia Thụy Điển không còn trọng dụng các vương hầu Đức nữa thì người Đức liên kết với Nga Sô để giành lại quyền lợi. Năm 1710, vùng Livonia (Estonia và Latvia ngày nay) trở thành thuộc địa của vương triều Nga, dưới sự cai trị của Sa Hoàng (“Tzar” phiên âm từ “Cesar” hay “Đại Đế”) Peter the Great.
Lithuania tiếp tục chống chọi suốt 80 năm mới thua và đến năm 1795, Lithuania trở thành thuộc địa của Nga.
Tóm tắt là từ cuối thế kỷ XVIII, vùng Baltic chịu sự cai trị của người Nga, Imperial Russia. Sau vương triều Nga là giai đọan tối tăm bị trị bởi Liên Bang Xô Viết, Soviet Union, cho đến khi giành được độc lập vào năm 1991, cả ba quốc gia Estnia, Latvia và Lithuania trở thành hội viên của Liên Âu và thành phần của NATO.
Từ các vùng đất khánh kiệt, nghèo đói, nhờ sự trợ giúp của đồng minh, ba quốc gia Baltic thay da đổi thịt nhanh chóng và nghiễm nhiên trở thành “tiền đồn” hay vùng “trái độn”, buffer zone của Liên Âu.
NATO là một liên minh gồm 32 quốc gia kể cả Hoa Kỳ, đồng thuận liên kết bảo vệ lẫn nhau hầu duy trì an ninh. Khi một quốc gia trong liên minh này bị đe dọa, NATO sẽ phản ứng đáp trả. Dễ hiểu là Ukraine mong mỏi được trở thành một thành viên của Liên ÂU và NATO.
Bị Nga cai trị lâu như thế nên ba quốc gia Baltic lúc nào cũng lo âu và sự lo âu của họ có thể trở thành ác mộng!? Đánh chiếm Ukraine mãi chưa xong, kinh tế lại kiệt quệ vì các biện pháp chế tài của Liên Âu và Hoa Kỳ, ông Putin xoay ra “thử lửa” xem xét phản ứng của thế giới.
Nhất là từ người bạn lâu năm, ông Trump lúc nóng lúc lạnh, khen lao chán rồi lại mắng mỏ; cứ cù cưa mà chẳng chịu dứt khoát. Thỉnh thoảng lại lên tiếng “có ngừng chiến không thì bảo?” nên ông Putin cứ tỉnh táo đánh bài lờ rồi hứa hẹn sẽ cho mở một khu giải trí vĩ đại đâu đó trên đất Nga (?)
Chiến dịch thử lửa kể trên bắt đầu từ việc Nga cho máy bay tự vận hành (drone) “đi lạc” vào không phận Poland ngày 10 tháng Chín vừa qua; Poland bắn hạ 3 trong 19 drone đi lạc. Ngày 14, Romania bố cáo rằng không phận đất nước họ cũng bị xâm phạm và gần đây nhất là ba chiến đấu cơ MiG-31 của Nga bay suốt 12 phút trên lãnh thổ Estonia.
Khi thành viên NATO bị đe dọa thì liên minh này phản ứng ra sao? Chiến đấu cơ của Anh đã bắt đầu xuất hiện trên không phận Poland như một lời “cảnh cáo.” Chúng tôi sẵn sàng bảo vệ “tiền đồn” phía đông Liên Âu. Bảo vệ không phận Poland nằm trong chiến dịch “Eastern Sentry” của NATO. Tạm hiểu là NATO đang sửa soạn cho một cuộc chiến tranh nếu các quốc gia trong khối liên minh này bị đe dọa, Anh quốc là quốc gia tham chiến đầu tiên.
Theo phát ngôn viên của NATO, Ý, Phần Lan và Thụy Điển cũng sẵn sàng các chiến đấu cơ để sửa soạn tham chiến.
Đe dọa Liên Âu / NATO nhưng Nga vẫn nói không hề nhắm đến mục tiêu nào trên lãnh thổ Poland, nghĩa là drone của họ chỉ bay chơi, thám thính vậy thôi. Trong khi Estonia bố cáo rằng đây là lần thứ năm trong năm 2025, bị máy bay Nga xâm phạm không phận.
Từ vùng đông bắc, máy bay Nga vào lãnh thổ Estonia và bị chiến đấu cơ Phần Lan “đuổi” trên không phận vịnh Phần Lan. Sau khi xâm nhập lãnh thổ Estonia, máy bay Nga bị chiến đấu cơ F-35 của Ý, xuất phát từ căn cứ quân sự tại Estonia theo chiến dịch Baltic Air Police của NATO, “tiễn chân” ra khỏi Estonia. Lần này thì Nga nói rằng mấy chuyến bay kia có mục đích thao diễn trên không phận quốc tế chứ không xâm phạm Estonia.
Phía Hoa Kỳ, trước các hoạt động [đe dọa] của bạn hiền Putin, ông Trump phát biểu huề vốn “tui không yêu thích chuyện này, có thể sẽ là chuyện lớn.” Các thành viên khác của NATO như Tiệp, Tổng Thống Peter Pavel hô hào nên bắn hạ máy bay Nga khi bị đe dọa như thế. Ông Pavel, nguyên là chủ tịch hội đồng quân sự của NATO, cho rằng việc gây hấn của Nga và phản ứng của NATO là một cân nhắc thận trọng, làm thế nào để tránh một cuộc chiến tranh ở tầm mức thế giới, nhưng ta vẫn không thể lùi bước trước ma quỷ.
Các hành động của Nga vô tình hay hữu ý? Máy bay tự vận hành hay chiến đấu cơ là những vũ khí giết người và ông Putin thì đã được thế giới xem tướng cẩn thận rồi xét đoán là “máu lạnh,” thích làm bá chủ hoàn cầu. Khó lòng bào chữa hành động gây hấn ấy là “vô ý.” Không thế mà sau khi thoát khỏi sự cai trị sắt máu của liên bang Xô Viết, cư dân trong vùng từng bị trị đã mô tả ông ấy dưới hình dạng “quỷ đỏ,” ôm hôn thắm thiết đồng minh Trump từ những năm 2016. Hình ảnh hai ông được nghệ sĩ dân gian phác họa trên các bức tường công viên, trên hè phố…
Có thăm viếng vùng Baltic mới thấy sự oán ghét và sợ hãi của cư dân ở đó trước ám ảnh Putin và chán ngán Hoa Kỳ trong hình ảnh của ông Trump. Với hai người lãnh đạo nặng ký nhẹ tâm, có thể nào thế giới được bình an không?
