Những hình ảnh học sinh lớp Một ở Nga đứng nghiêm, chỉnh dây thắt lưng theo lệnh một cựu binh từ mặt trận Ukraine cho thấy mức độ quân sự hóa ngày càng sâu của hệ thống giáo dục dưới thời Putin. Việc biến các lớp học thành nơi tập dượt tác phong quân đội, áp dụng cho những trẻ chỉ mới 6-7 tuổi, không còn là chuyện “giáo dục quốc phòng” mà là một chiến lược chuẩn bị “nhân sự” cho cuộc chiến không hồi kết.
Lịch sử được viết lại từ học đường
Những phóng sự báo chí phương Tây cho thấy nhiều người Nga vẫn tin cuộc chiến xâm lược Ukraine là điều đúng đắn và cần thiết. Thậm chí nhiều người Nga có thân nhân tử trận tại Ukraine không hề oán trách Putin và lại đổ lỗi cho Mỹ. Đây là “thành tích” của bộ máy tuyên truyền cùng chính sách giáo dục nhồi sọ được thực hiện nhiều năm nay.
Suốt một thập niên qua, Kremlin thường xuyên tuyên truyền việc nước Nga ngày càng bị bao vây bởi nhiều kẻ thù, rằng đất nước có thể một lần nữa phải tự vệ như từng chống lại Đức Quốc Xã như thời Đệ Nhị Thế Chiến. Lễ kỷ niệm chiến thắng Liên Xô trước Đức Quốc Xã (được gọi là Chiến Tranh Vệ Quốc Vĩ Đại) đã bị diễn dịch méo mó. Thay vì chỉ gợi nhắc và tưởng nhớ chủ nghĩa anh hùng Liên Xô và 27 triệu sinh mạng đã mất, Kremlin biến nó thành câu chuyện để định vị nước Nga một lần nữa bị đe dọa bởi vô số kẻ thù rình rập.
Hệ thống tuyên truyền Nga nói nhiều về chiến tranh đến mức đến khi chiến tranh thật sự xảy ra thì người dân không còn ngạc nhiên và mặc nhiên chấp nhận đó là hành động tự vệ mà nước Nga phải làm. Trên thực tế, học thuyết quân sự Nga nêu rõ sự cần thiết phải cải thiện “giáo dục quân đội-lòng yêu nước của công dân” như một phương tiện để xây dựng và phát triển lực lượng vũ trang.
Ít nhất một thập niên trở lại đây, Nga đã đẩy mạnh chiến dịch nhồi sọ trẻ em, như được thuật từ bài báo của CSIS (Trung Tâm Nghiên Cứu Quốc Tế và Chiến Lược Hoa Kỳ). Ngày 27 Tháng Bảy, 2020, vài tuần sau khi gói sửa đổi Hiến Pháp Nga được ký thành luật, Thượng Viện Nga thông qua loạt điều chỉnh tương ứng đối với luật giáo dục, quy định rằng hệ thống giáo dục phải tập trung nâng cao “ý thức yêu nước và ý thức công dân, tôn trọng ký ức những người bảo vệ tổ quốc và thành tích của những anh hùng tổ quốc.”
Khi trở lại ghế tổng thống nhiệm kỳ ba, Vladimir Putin nhấn mạnh việc giáo dục lòng yêu nước và xem đó là ưu tiên hàng đầu (trong các Sắc Lệnh Tổng Thống ban hành vào Tháng Năm, 2012). Khi chương trình giáo dục lòng yêu nước giai đoạn 2016-2020 được thông qua, ngân sách liên bang đã vọt lên 1.68 tỷ rúp (khoảng $23 triệu vào thời điểm đó), tăng 100% so với kinh phí được phân bổ cho các chương trình như vậy trong ngân sách liên bang năm 2015.
Chương trình được phối hợp từ trung ương xuống địa phương và được nhiều cơ quan đồng thực hiện, từ Bộ Giáo Dục, Bộ Quốc Phòng, Bộ Văn Hóa đến cơ quan phụ trách các vấn đề thanh niên. Đáng chú ý nhất là việc đẩy mạnh mô hình Yunarmiya.
Bất kỳ công dân Nga 8-17 tuổi hoặc tổ chức thanh thiếu niên nào cũng có thể trở thành thành viên hoặc liên kết với Yunarmiya – tổ chức có cơ cấu hành chính ở tất cả 85 vùng lãnh thổ của Liên Bang Nga cũng như ở Armenia, Kazakhstan, Belarus, Kyrgyzstan, Transnistria và Azerbaijan. Yunarmiya phát triển với tốc độ cực nhanh. Từ năm 2021, chương trình giáo dục ái quốc với kế hoạch bốn năm được chi với ngân sách khổng lồ, trong đó có kế hoạch thu hút ít nhất 600,000 trẻ từ 8 tuổi tham gia vào hàng ngũ Yunarmiya.
Nhà trường thành trại huấn luyện quân sự
Đến lớp Tám, như được thuật từ bài báo Wall Street Journal trung tuần Tháng Mười Một (“Putin Is Turning Eighth-Grade Classrooms Into Army Training Grounds”), việc huấn luyện sử dụng vũ khí đã trở thành bắt buộc. Thiếu niên được dạy kỷ luật quân đội, lịch sử quân sự và cách lắp ráp súng Kalashnikov, điều khiển máy bay không người lái. Kremlin nhắc rằng cuộc chiến ở Ukraine có thể kéo dài nhiều năm. Chiến dịch tuyên truyền quân sự nhắm tới việc nuôi dưỡng một thế hệ thanh niên mang tinh thần quân phiệt, coi nhà nước Nga là thẩm quyền tối cao và sẵn sàng “đáp lời sông núi” khi được triệu tập ra trận.
“Chiến tranh không phải do tướng lĩnh giành chiến thắng mà là do các thầy cô giáo,” Tổng Thống Vladimir Putin nói vào Tháng Mười Hai, 2023. Với Putin, việc chỉnh sửa chương trình học để thúc đẩy lòng yêu nước và nghĩa vụ quân sự là tham vọng lâu dài. Sau khi lên nắm quyền năm 2000, ông than phiền sự thiếu thống nhất sau khi Liên Xô sụp đổ và nói rằng chính sách lỏng lẻo dành cho thanh niên đã dẫn đến việc “đầu độc tâm hồn” giới trẻ.
Cá nhân Putin cũng từng là một trong hàng triệu học sinh Liên Xô tham gia các phong trào thanh niên tiền phong, nơi dạy lòng trung thành với lý tưởng cộng sản. Trên cương vị tổng thống, ông hồi sinh và mở rộng mạng lưới câu lạc bộ thanh niên để đào tạo một thế hệ yêu nước mang tính quân sự.
Trường học Nga bây giờ bắt đầu tuần học bằng lớp “Những cuộc trò chuyện về điều quan trọng,” kéo dài một giờ, nhằm truyền bá các giá trị bảo thủ cho trẻ em. Tài liệu giảng dạy cho trẻ mầm non, theo bản sao được đăng trên truyền thông độc lập Nga, tuyên bố: “Sống là để phục vụ tổ quốc.” Từ năm 2024, một lớp mới mang tên “Nền tảng an ninh và bảo vệ tổ quốc” đã có thêm việc hướng dẫn cách sử dụng về súng trường AK-47, súng máy RPK, súng chống tăng RPG và súng bắn tỉa Dragunov, cũng như bài giảng về chiến tranh tâm lý.
Sách lịch sử được viết bởi Vladimir Medinsky, trưởng đoàn đàm phán Nga về Ukraine. Phiên bản lớp Mười Một mô tả Ukraine như một nhà nước cực đoan dân tộc và nói rằng Mỹ là một quốc gia tồi tệ, người Mỹ đã mở các phòng thí nghiệm sinh học bí mật trên lãnh thổ Ukraine trước chiến tranh, rằng Kyiv chuẩn bị phát triển vũ khí hạt nhân để tấn công Nga với sự hậu thuẫn của NATO.
Kinh phí cho “giáo dục yêu nước” tăng từ 3.5 tỷ ruble ($42 triệu) năm 2021 lên hơn 50 tỷ ruble (gần $600 triệu) năm 2024. Năm nay, thêm bốn tỷ ruble được phân bổ để trang bị cho 23,000 trường học súng Kalashnikov mẫu, lựu đạn và bộ kit máy bay không người lái. Chương trình học mới cũng được giảng dạy tại các khu vực Ukraine bị Nga chiếm đóng. Tại những nơi này, quân đội Nga tịch thu và tiêu hủy sách tiếng Ukraine. Chương trình lịch sử Ukraine bị xóa khỏi thời khóa biểu. Phụ huynh cho con học trực tuyến từ các thành phố Ukraine khác có thể bị bắt.
Ngoài lớp học, hệ thống truyền thông cũng ra rả truyền bá thông điệp hy sinh và những tấm giương dấn thân bảo vệ nước Nga. “Con người sinh ra không phải cho hòa bình mà cho chiến tranh; và người Nga được sinh ra là để giành chiến thắng,” nhà bình luận truyền hình Vladimir Solovyov nói với một nhóm thanh niên tại Moscow mùa Thu 2024.
Câu chuyện một kẻ “phản quốc”
Nhiều phụ huynh ủng hộ chính sách quân sự hóa học đường nhưng cũng có không ít ý kiến cảnh báo việc chính sách nhồi sọ “từ thuở còn thơ” sẽ tạo ra một thế hệ sô-vanh cực đoan, thiếu khả năng phản biện, tiếp tục nuôi dưỡng chủ nghĩa hiếu chiến. “Khi một đứa trẻ được phát cho khẩu súng và được bảo rằng ‘Putin là niềm tự hào của chúng ta’, và rằng Ukraine là nơi những kẻ thù muốn tiêu diệt chúng ta đang sống, chúng không có khả năng tư duy phản biện” – nhận xét của chuyên gia giáo dục Dima Zicer (hiện sống ở nước ngoài).
Một số giáo viên từ chối giảng dạy chương trình quân sự hóa đã bị truy tố hình sự. Tháng Sáu qua, một tòa án Moscow kết án bảy năm tù trong phiên tòa xử vắng mặt nhằm vào cô giáo Natalia Taranushenko vì “tội” nói với học sinh về những tội ác mà quân Nga gây ra. Là một giáo viên được yêu quý ở Protvino, thị trấn nhỏ cách Moscow 50 dặm, Natalia Taranushenko đã dành gần như cả cuộc đời ở ngôi trường này – trước là học sinh rồi sau đó là giáo viên trong suốt 44 năm.
Sau khi chiếu cho lớp xem một video về bức tranh kinh hoàng thời Đệ Nhị Thế Chiến, và video về một cô bé Ukraine ở Mariupol có mẹ bị giết trong một cuộc tấn công của Nga, Taranushenko nói với các em rằng “đất nước chúng ta đang hành xử như Đức Quốc Xã” và “một cuộc chiến xâm lược rồi sẽ quay lại chính mảnh đất nơi kẻ khởi phát nó.” Ban đầu, hậu quả tương đối nhẹ, khi Taranushenko được tay công an khu vực đến trường nhắc nhở.
Sau đó, một học trò cũ, Dmitry Naavgust, vốn ủng hộ chiến tranh, đã làm ỏm tỏi, kêu gọi trừng phạt Taranushenko. Không còn chọn lựa nào khác, Taranushenko trốn khỏi nước Nga, với sự giúp đỡ của các học sinh cũ và một số nhà báo. Nhét vài bộ đồ vào vali, bà chạy trốn vào ban đêm. Nếu ở lại, số phận bà sẽ tương tự Nadezhda Rossinskaya, người từng giúp hàng ngàn người Ukraine trốn khỏi vùng bị chiếm đóng. Rossinskaya bị kết án 22 năm tù với tội danh “phản quốc” và “khủng bố.”
Cuộc chiến Ukraine đến nay đã vượt quá sức tưởng tượng nhiều người. Theo thống kê của Ukraine, tính từ ngày 24 Tháng Hai, 2022 đến ngày 17 Tháng Mười Một, 2025, quân đội Nga đã mất 11,355 xe tăng; 23,594 thiết giáp; 34,486 khẩu pháo; 428 máy bay… Nói riêng về nhân mạng, trong 1,362 ngày chiến tranh, quân đội Nga đã mất 1,159,420 người, có nghĩa trung bình một ngày Nga thiệt mạng 851 người, một con số thực sự rùng rợn.
