Ngày 8 Tháng Mười, 2025, Giáo sư Richard Robson, 88 tuổi, thuộc Đại học Melbourne, Australia, cùng hai nhà khoa học khác là Susumu Kitagawa (Đại học Kyoto, Nhật Bản) và Omar M. Yaghi (Đại học California, Berkeley, Hoa Kỳ) đã được trao Giải Nobel Hóa học vì những đóng góp xuất sắc trong lĩnh vực khung kim loại-hữu cơ (metal–organic frameworks – MOFs). Đây là lần đầu tiên một nhà khoa học Australia đoạt giải Nobel Hóa học, đồng thời là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của cộng đồng khoa học Australia trên trường quốc tế.
Tiểu sử và nền tảng học thuật
Richard Robson sinh ngày 4 Tháng Sáu, 1937 tại Glusburn, West Yorkshire, Vương quốc Anh. Ông theo học ngành Hóa học tại Brasenose College, Đại học Oxford, nơi nhận bằng Cử nhân năm 1959 và Tiến sĩ (DPhil) năm 1962. Sau khi hoàn thành nghiên cứu sau tiến sĩ tại Viện Công nghệ California (Caltech) và Đại học Stanford, ông chuyển đến Australia và gia nhập Khoa Hóa học Vô cơ, Đại học Melbourne, vào năm 1966. Tại đây, ông đã cống hiến suốt sự nghiệp nghiên cứu, giảng dạy và phát triển lĩnh vực hóa học vật liệu.
Ông là tác giả của nhiều công trình khoa học quan trọng, đặc biệt trong nghiên cứu cấu trúc tinh thể và polymer phối trí (coordination polymers). Những nghiên cứu ban đầu này đã đặt nền móng cho việc phát triển các MOFs, một lĩnh vực mà ông theo đuổi suốt ba thập niên. Ngoài Nobel, ông từng nhận nhiều giải thưởng khoa học danh giá, bao gồm Giải Hóa học Vô cơ Hoàng gia Anh (Royal Society of Chemistry Award) và Huy chương Distinguished Research của Đại học Melbourne, thể hiện uy tín lâu dài trong cộng đồng học thuật.
Khung kim loại-hữu cơ (MOFs) và đóng góp khoa học.
MOFs là các cấu trúc phân tử xốp, với diện tích bề mặt cực lớn, cho phép hấp thụ và lưu trữ khí hoặc chất lỏng. Chúng được so sánh với “chiếc túi phép thuật” trong truyện Harry Potter: bên ngoài nhỏ nhưng bên trong chứa được lượng lớn vật chất. Những khung này có thể hấp thụ khí CO₂, lưu trữ khí độc hại, thu nước từ không khí sa mạc, hay làm xúc tác các phản ứng hóa học.
Các MOFs được thiết kế để ổn định và có khả năng ứng dụng trong nhiều lĩnh vực công nghiệp và môi trường. Chúng góp phần trong việc giảm phát thải khí nhà kính, hỗ trợ thu hồi nước từ vùng khô hạn, và có tiềm năng phát triển trong y học, năng lượng sạch, và công nghệ lọc khí độc hại. Robson, với nghiên cứu của mình, đã mở ra một hướng đi mới cho hóa học vật liệu, giúp các nhà khoa học khác tiếp tục phát triển các vật liệu “tùy chỉnh” với chức năng mới.
Giải thưởng Nobel và giá trị
Giải Nobel Hóa học 2025 có tổng trị giá 11 triệu kronor Thụy Điển (khoảng $1,2 triệu đô). Ba người đoạt giải chia đều, mỗi người nhận 3,67 triệu kronor (tương đương khoảng $400,000). Số tiền này có thể được sử dụng để hỗ trợ nghiên cứu, phát triển dự án khoa học, hoặc học bổng cho sinh viên, mang ý nghĩa lâu dài cho sự nghiệp nghiên cứu.
Giải Nobel không chỉ là vinh dự cá nhân mà còn nâng tầm danh tiếng của Trường Đại học Melbourne. Trường hiện là một trong những trung tâm nghiên cứu hàng đầu về hóa học vật liệu và khoa học vô cơ, đồng thời thúc đẩy hợp tác quốc tế với các viện nghiên cứu hàng đầu. Mặc dù hiện chưa có thông tin chính thức về các phần thưởng thêm từ Chính phủ Australia hay trường đại học, việc Robson đoạt Nobel đã giúp củng cố uy tín và mở rộng cơ hội tài trợ nghiên cứu.
Lịch sử Nobel của Australia
Tính đến 2025, có 5 cá nhân Australia từng được trao giải Nobel trong các lĩnh vực khác nhau. Trong số này, có 8 người đoạt Nobel Y học, 6 người đoạt Nobel Vật lý và 1 người đoạt Nobel Hóa học, là Sir John Cornforth vào năm 1975. Cornforth được trao giải nhờ công trình nghiên cứu cấu trúc không gian của các phản ứng xúc tác enzyme. Như vậy, Robson là người Australia thứ hai đoạt Nobel Hóa học, và là người đầu tiên đang công tác tại Australia được vinh danh trong lĩnh vực này.
Ý nghĩa khoa học và xã hội
Thành tựu của Robson không chỉ mang tính học thuật mà còn có tác động thực tiễn. MOFs giúp phát triển công nghệ giảm thiểu biến đổi khí hậu, cải thiện quản lý nguồn nước, và thúc đẩy sáng tạo vật liệu mới. Ngoài ra, thành công này còn truyền cảm hứng cho thế hệ nhà khoa học trẻ Australia, khuyến khích nghiên cứu đổi mới và hợp tác quốc tế.
Theo đánh giá của Ủy ban Nobel, nghiên cứu của ba nhà khoa học mở ra “cơ hội chưa từng thấy trước đây cho vật liệu thiết kế riêng với chức năng mới.” Họ đã chứng minh rằng khoa học cơ bản, khi kết hợp với sáng tạo và kiên trì nghiên cứu, có thể đem lại công nghệ ứng dụng rộng rãi, từ phòng thí nghiệm đến đời sống thực tế.
***
Giải Nobel Hóa học 2025 là sự ghi nhận xứng đáng cho những đóng góp lâu dài của Giáo sư Richard Robson trong lĩnh vực khung kim loại-hữu cơ. Công trình của ông vừa mở ra lĩnh vực nghiên cứu mới, vừa cung cấp giải pháp tiềm năng cho các vấn đề môi trường và công nghiệp. Danh hiệu Nobel không chỉ là vinh dự cá nhân mà còn là niềm tự hào của cộng đồng khoa học Australia, nâng cao uy tín quốc tế của Đại học Melbourne và khuyến khích sự phát triển khoa học bền vững cho các thế hệ tiếp theo.
