Sự lạc quan dành cho Ukraine ngày càng giảm. Quân đội Ukraine vẫn chiến đấu dũng mãnh và ngoan cường nhưng cục diện tiếp tục bế tắc. Chiến dịch quân sự được thiết kế chỉ vài tuần của Nga bắt đầu bước sang năm thứ ba. Moscow vẫn trông đợi một điều bất khả: Chiến thắng và thôn tín hoàn toàn Ukraine.
Thành tích quân sự của Ukraine không phải không đáng kể. Phó Thủ tướng Mykhailo Fedorov nói, “Chúng tôi không có lựa chọn nào khác ngoài việc thể hiện sức mạnh… Chúng tôi có lợi thế rõ ràng về tính hiệu quả và tốc độ” (dẫn lại từ The Economist). Năm 2023, Ukraine đã đánh chìm 1/5 hạm đội Hắc Hải của Nga và thiết lập hành lang vận chuyển dù họ bị quân Nga bắn phá liên tục.
Cách tiếp cận tương tự đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể trong việc sản xuất máy bay không người lái chiến đấu giá rẻ. Ukraine tự hào có gần chục mẫu tên lửa tầm xa có thể tấn công các mục tiêu cách xa hơn 600km. Một nhà sản xuất máy bay không người lái tầm xa tự tin dự đoán năm 2024 sẽ chứng kiến cuộc chiến lan sâu vào các khu vực miền Trung nước Nga.
TIME cho biết thêm, Ukraine đã tái chiếm khoảng một nửa lãnh thổ bị quân Nga chiếm, với tổn thất dĩ nhiên không nhỏ. Tháng Tám 2023, các chuyên gia Mỹ ước tính, trong lực lượng chiến đấu ban đầu gồm 200,000 người, khoảng 75,000 binh sĩ Ukraine đã thiệt mạng. Thất bại của cuộc phản công năm 2023 khiến nhiều người khó duy trì sự lạc quan. Cuộc thăm dò gần đây cho thấy cam kết tuyệt đối của người dân Ukraine đối với cuộc chiến đang giảm. Tháng Giêng 2023, chỉ 29% người Ukraine muốn hoặc sẵn lòng để Ukraine đàm phán chấm dứt chiến tranh. Đến Tháng Mười Một 2023, con số này là 42%.
Sự bất mãn và tâm lý mệt mỏi có thể thấy rõ ở việc ngày càng có nhiều nam giới trong độ tuổi nhập ngũ bị bắt khi trốn khỏi Ukraine. Có người đã trả hàng ngàn đôla cho đường dây buôn người để được đưa qua biên giới phía Tây. Tháng Tám 2023, Zelensky sa thải tất cả các nhà tuyển dụng quân sự vì tội nhận hối lộ. Con số thanh niên trốn quân dịch lên đến hàng chục ngàn người.
Trong khi đó, quân đội Ukraine ngổn ngang tham nhũng, trong đó có vụ tham nhũng từ thương vụ mua sắm vũ khí trị giá $40 triệu. Một vụ khác, liên quan năm quan chức của công ty hạt nhân nhà nước Energoatom, cũng gây ồn ào, khi họ bị cáo buộc biển thủ $2.65 triệu từ một dự án do Mỹ hỗ trợ. Đáng nói hơn, một thành viên Quốc hội thuộc đảng chính trị của Zelensky bị buộc tội giả mạo giấy tờ y tế để rời khỏi đất nước nhưng sau đó đương sự được phát hiện đi nghỉ cùng gia đình ở Maldives. Một nghị sĩ khác, thành viên trong đảng của Zelensky cho đến năm 2021, cũng bị phát hiện đi du hí ở Barcelona cùng bạn gái. Những vụ việc như vậy đã làm xói mòn cam kết của Mỹ nói riêng và châu Âu nói chung dành cho Ukraine, đặc biệt khi người ta nghĩ đến bối cảnh một Ukraine thời hậu chiến.
Bức tranh kinh tế ở Ukraine tất nhiên không sáng sủa. Thiệt hại nhà ở do bị bom đạn tàn phá đã lên đến hơn $54 tỷ. Nền kinh tế dù vượt qua những trận giông bão chiến tranh kinh hoàng nhưng lạm phát trung bình vẫn ở mức trên 21%; tỷ lệ thất nghiệp trên 15% và kiều hối đang giảm nhanh.
Ngày càng có nhiều lo ngại về tình trạng dân chủ và pháp quyền ở Ukraine. Rõ ràng nhất là việc hoãn bầu cử vô thời hạn. Các cuộc bầu cử Quốc hội lẽ ra được tổ chức trước ngày 29 Tháng Mười nhưng đã không được thực hiện; trong khi đó, nhiệm kỳ tổng thống của Volodymyr Zelensky sẽ hết hạn vào Tháng Tư 2024. Thiết quân luật đang hạn chế các quyền tự do trong khi lại dẫn đến tình trạng quan liêu.
Trên bình diện quốc tế, sự ủng hộ dành cho Ukraine đang cạn. Một cuộc thăm dò CNN vào Tháng Tám 2023 cho thấy đa số người Mỹ tin rằng Hoa Kỳ đã làm những gì cần làm để giúp Ukraine và bây giờ không nên tiếp tục dính vào Kyiv. Cuộc thăm dò Gallup vào Tháng Mười Một cũng cho kết quả tương tự. Về mặt chính thức, các chính phủ phương Tây vẫn cam kết đi đến cùng với sứ mạng bảo vệ quốc gia của Ukraine nhưng cùng lúc người ta cũng thấy rõ áp lực trong nước họ, đặc biệt khi thế giới lại chứng kiến sự hỗn mang ở Trung Đông.
Vấn đề nội chính bất an của Ukraine, chứ không phải của Nga, mới thật sự quan trọng. Hai năm thống nhất chính trị đã nhường chỗ cho đấu đá nội bộ công khai. Tổng thống Volodymyr Zelensky đối mặt nhiều chỉ trích. Đầu Tháng Hai 2024, Volodymyr Zelensky đã cách chức chỉ huy lực lượng vũ trang Valery Zaluzhny. Trước ngày Valery Zaluzhny bị sa thải, 94% người Ukraine nói rằng họ tin tưởng vào vị tướng thời chiến của họ, so với 40% dành người thay thế, Oleksandr Syrsky.
Tháng Năm 2024, nhiệm kỳ tổng thống năm năm của Zelensky chính thức kết thúc. Thiết quân luật cho phép tổng thống tiếp tục tại vị cho đến khi người khác được bầu, nhưng bầu cử không thể thực hiện trong bối cảnh thời chiến. Dù thế nào, cuộc thăm dò từ Trung tâm Razumkov, một công ty xã hội học địa phương, cho thấy niềm tin dành cho Zelensky vẫn ở mức 70%.
Vấn đề quan trọng đặc biệt nữa với Volodymyr Zelensky là làm sao duy trì được sự ủng hộ phương Tây. Các nghị sĩ Đảng Cộng hòa trong Quốc hội Hoa Kỳ đang mất kiên nhẫn. TIME ngày 21 Tháng Hai 2024 cho biết, trung tuần Tháng Giêng 2024, Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson (Cộng hòa), còn nói cứng: “Tất cả chúng tôi đều lên án Vladimir Putin, cùng với sự man rợ và thái độ gây hấn mà ông ấy thể hiện. Ông ấy phải được ngăn lại”.
Tuy nhiên, một tháng sau, ngày 13 Tháng Hai 2024, chính Mike Johnson lại chặn một cuộc bỏ phiếu chuẩn y khoản viện trợ $60 tỷ mà Thượng viện đã phê duyệt cho Ukraine vào đầu ngày hôm đó. Châu Âu cũng mệt mỏi. Tháng Chín 2023, Thủ tướng Ý Giorgia Meloni nói, “Tôi thấy có quá nhiều điều khiến mệt mỏi, tôi phải nói sự thật… Chúng ta [đang] gần thời điểm mà mọi người đều hiểu rằng chúng ta cần một lối thoát.”
__________
Hai năm đầu sóng ngọn gió của Volodymyr Zelensky
Kể từ khi Nga xâm chiếm Ukraine ngày 24 Tháng Hai 2022, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã trở thành một trong những nhà lãnh đạo được yêu mến nhất thế giới.
Khi Nga bắt đầu tấn công Ukraine, người ta lo rằng Nga sẽ ám sát Zelensky để nhanh chóng kết thúc cuộc chiến. Mỹ cho biết họ sẵn sàng giúp đưa Volodymyr Zelensky ra nước ngoài. Tuy nhiên, Zelensky ở lại. Trong đoạn video quay trên đường phố Kyiv ngày 25 Tháng Hai, Volodymyr Zelensky, cùng một số thành viên chính phủ, nói: “Tất cả chúng tôi đều ở đây, bảo vệ nền độc lập của chúng tôi, nhà nước của chúng tôi”.
Tiếp đó, Zelensky kêu gọi hỗ trợ quốc tế. Nhiều nước láng giềng của Ukraine thoạt đầu lo ngại bị lôi kéo vào một cuộc xung đột với Moscow. Tuy nhiên, Zelensky đã thành công trong việc xây dựng sự ủng hộ, với bài phát biểu đầy cảm xúc trong cuộc họp khẩn cấp của Hội đồng Châu Âu ngày 24 Tháng Hai.
Sau khi quân đội Nga rút khỏi Bucha vào Tháng Ba 2022, thế giới đã chứng kiến những cảnh tượng kinh hoàng với các bằng chứng cho thấy quân Nga đã giết hại và tra tấn thường dân. Ngày 4 Tháng Tư, Zelensky tới Bucha và cáo buộc Nga phạm tội ác chiến tranh và diệt chủng. Ông nói với các nhà báo: “Chúng tôi muốn các bạn cho thế giới thấy những gì đang diễn ra ở đây”.
Sau khi Ukraine giải phóng thành phố Izyum ở vùng Kharkiv phía Đông Ukraine, Zelensky đã tới thành phố này để gặp quân đội, giương cao lá cờ Ukraine và hát quốc ca Ukraine. Sự kiện đánh dấu một thời điểm quan trọng khi cuộc phản công năm 2022 của Ukraine ở phía Đông được khích lệ tinh thần không chỉ với người Ukraine mà cả với các đồng minh. Trong bài phát biểu nảy lửa, Volodymyr Zelensky nói rằng Nga có thể tạm chiếm một số vùng Ukraine nhưng không bao giờ “chiếm giữ được người dân của chúng tôi, người dân Ukraine”.
Ngày 21 Tháng Mười Hai năm 2022, Zelensky đến Washington DC trong chuyến kinh lý quốc tế đầu tiên kể từ khi bắt đầu chiến tranh. Sự kiện với ý nghĩa biểu tượng cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa Kyiv với Washington. Trong bài phát biểu trước Quốc hội Hoa Kỳ của Volodymyr Zelensky, các nhà lập pháp Mỹ đã đứng lên vỗ tay 18 lần. Ngay sau đó, Quốc hội Hoa Kỳ thông qua khoản hỗ trợ mới trị giá $45 tỷ (sau đó vài tháng, ngày 20 Tháng Hai 2023, Tổng thống Joe Biden bất ngờ tới Kyiv).
Tháng Mười Hai 2023, một năm sau chuyến thăm Hoa Kỳ đầu tiên, Zelensky trở lại Washington để gặp Biden và các nhà lãnh đạo Quốc hội, với chiến dịch kêu gọi tiếp tục hỗ trợ Ukraine. Lần này, Zelensky trở về tay không. Quốc hội Hoa Kỳ bế tắc trước yêu cầu của Biden về khoảng ngân sách hơn $60 tỷ cho Kyiv.
Tại Hội nghị An ninh Munich vào ngày 17 Tháng Hai 2024, Volodymyr Zelensky khẩn nài quốc tế không bỏ rơi Ukraine. Nhấn mạnh việc Ukraine cần thêm vũ khí, ông cảnh báo rằng Ukraine không thể chiến thắng nếu không được viện trợ. Ông nói, nếu Ukraine bị bỏ rơi, “Nga sẽ tiêu diệt chúng tôi” cũng như các quốc gia lân cận. Volodymyr Zelensky nói, “năm 2024 phải trở thành thời điểm để khôi phục hoàn toàn trật tự thế giới dựa trên luật pháp quốc tế”.
