Các trừng phạt mới được chính phủ Mỹ đưa ra sau khi Nga từ chối chuyến thăm cấp lãnh sự lần thứ hai đến phóng viên Evan Gershkovich của tờ The Wall Street Journal. Gershkovich, 31 tuổi, đang bị giam trong nhà tù Nga với cáo buộc hoạt động gián điệp. Phía Mỹ khẳng định Gershkovich không phải là gián điệp và chưa bao giờ làm việc cho chính phủ.
Đáp trả
Chính quyền của Tổng thống Joe Biden vừa áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với các cơ quan an ninh hàng đầu của Liên bang Nga và Iran vì những hành vi giam giữ sai trái người Mỹ để sử dụng họ làm quân cờ trao đổi chính trị sau này. Quyết định được đưa ra khi Bộ Ngoại giao Nga không cho các quan chức Mỹ ở Moscow thăm Evan Gershkovich.
Phía Mỹ xem việc Gershkovich sẽ bị tuyên án tù vào tháng tới là màn trả đũa hèn hạ việc Mỹ gần đây từ chối cấp thị thực cho các nhà báo Nga đến New York để dự phiên họp chuyển giao nhiệm vụ chủ tịch Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc cho Nga theo lịch luân phiên. Thật ra các biện pháp trừng phạt mới nhằm vào Cơ quan An ninh Liên bang của Nga (FSB) và tổ chức tình báo của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC) đã được quyết định trước khi Gershkovich bị bắt giữ, nhưng chính việc giam giữ ông đã củng cố quyết tâm thực thi lệnh trừng phạt.
Trong một tuyên bố, sau khi mô tả các biện pháp trừng phạt là công cụ mới nhất của chính quyền Mỹ để gây áp lực lên các chính phủ hoặc nhóm giam giữ sai trái công dân Hoa Kỳ, Tổng thống Biden nhấn mạnh: “Hôm nay (và mỗi ngày) thông điệp của chúng tôi gửi tới Nga, Iran và thế giới là những kẻ đang bắt giữ con tin hoặc giam giữ sai trái người Mỹ là không thể chấp nhận được. Hãy thả họ ngay lập tức!”. Các cơ quan có thẩm quyền khác nhau của Hoa Kỳ trước đây đã áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với FSB, IRGC và ban lãnh đạo của họ, gồm cả đóng băng tài sản những gì thuộc quyền tài phán của Hoa Kỳ và cấm người Mỹ làm ăn với họ. Các biện pháp trừng phạt mới cũng áp đặt các hạn chế tương tự và có hiệu lực tức thời.
Bổn cũ soạn lại
Gershkovich bị FSB bắt vào ngày 29 Tháng Ba, 2023 khi đang có chuyến đi viết bài tại thành phố Yekaterinburg của Nga. Ông bị giam vào ngày hôm sau trong một nhà tù ở Moscow do FSB điều hành. Ngày 18 Tháng Tư, ông xuất hiện trước một thẩm phán, nhưng người này bác đơn kháng cáo dỡ bỏ lệnh tạm giam trước khi xét xử.
Ngày 27 Tháng Tư, Bộ Ngoại giao Nga nói rằng việc Mỹ từ chối cấp thị thực nhập cảnh cho các nhà báo Nga tháp tùng Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov trong chuyến đi tới New York là một “hành động gây hấn”, khi Nga sắp nhận chức chủ tịch luân phiên Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Bộ Ngoại giao Mỹ xác nhận Nga đã từ chối yêu cầu chuyến thăm cấp lãnh sự lần thứ hai của Đại sứ quán Mỹ đối với Gershkovich, và mô tả quyết định này là “hành động khiêu khích”. Phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tuyên bố: “Chúng tôi phản đối mạnh mẽ việc Nga không tuân thủ nghĩa vụ trong Công ước Lãnh sự (Consular Convention) cho phép chúng tôi quyền tiếp cận lãnh sự với các công dân bị giam giữ một cách liên tục”.
Eileen O’Reilly, chủ tịch Câu lạc bộ Báo chí Quốc gia (National Press Club) và Gil Klein, chủ tịch Viện Báo chí của Câu lạc bộ Báo chí Quốc gia (National Press Club Journalism Institute) lên án động thái của Nga và ra tuyên bố: “Hình phạt dành cho Evan, tương đương với tra tấn, là một phản ứng thái quá và đáng lo ngại. Hãy khôi phục các chuyến thăm lãnh sự ngay lập tức!”.
Chính quyền Nga đã không cung cấp bằng chứng rõ ràng nào hỗ trợ cáo buộc gián điệp của họ. Các chính phủ phương Tây, truyền thông toàn cầu ủng hộ tự do báo chí và các tổ chức nhân quyền trên khắp thế giới đã tham gia cùng WSJ và chính quyền Mỹ đòi thả nhà báo ngay lập tức. Nhưng Nga tiếp tục nói họ chỉ tuân theo luật riêng của mình. Các luật sư do Dow Jones & Co (công ty mẹ của WSJ) thuê, đã lần đầu tiên được phép vào gặp Gershkovich vào ngày 4 Tháng Tư. Đại sứ Hoa Kỳ tại Nga, Lynne Tracy, được phép tiếp cận nạn nhân lần đầu tiên vào ngày 17 Tháng Tư, khi bà chuyển lời người phát ngôn của Hội đồng An ninh Quốc gia John Kirby với lời hứa “Chúng tôi đang làm tất cả những gì có thể làm để giúp ông được thả” (đây cũng là chuyến thăm lãnh sự duy nhất được Nga đã cấp phép).
Luật Robert Levinson
Các biện pháp trừng phạt mới nằm trong sắc lệnh hành pháp mà Tổng thống Biden ký vào năm ngoái để ngăn chặn các vụ bắt giữ con tin và giam giữ sai trái trên khắp thế giới, đồng thời tạo cơ sở tăng cường nỗ lực đưa những con tin Mỹ về nước.
Sắc lệnh chỉ đạo việc chính quyền xác định và đề xuất các lựa chọn cũng như chiến lược cho tổng thống để giải thoát con tin hoặc trao trả các công dân Mỹ bị giam giữ trái phép thông qua sự phối hợp liên ngành. Tại Nga, Paul Whelan, một doanh nhân người Mỹ, bị bắt giữ từ Tháng Mười Hai 2018 với cáo buộc tương tự như ông Gershkovich. Tại Iran, trong số những người Mỹ bị giam giữ có nhà môi trường Morad Tahbaz bị giam từ 2018, hai doanh nhân Emad Shargi và Siamak Namazi bị giam từ 2015 với cáo buộc hợp tác với một chính phủ thù địch – Wall Street Journal cho biết.
Các quan chức Mỹ đã gây sức ép trong nhiều năm để trả tự do cho họ nhưng chính phủ Iran vẫn kiên trì sử dụng họ làm con bài thương lượng trao đổi. Các biện pháp trừng phạt được mở rộng dựa vào kinh nghiệm của những nỗ lực trước đó do chính quyền Obama thực hiện nhằm giải quyết các vụ bắt giữ con tin. Những biện pháp này vận dụng rất nhiều từ luật bắt con tin “Robert Levinson Hostage Recovery and Hostage-Taking Accountability Act” (tên công dân Mỹ bị giam giữ ở Iran vào năm 2007 và đã chết ở đó), trong đó quy định chi tiết các tiêu chí của chính phủ Hoa Kỳ đối với những trường hợp bị giam giữ sai trái, quy trình giải thoát con tin, các lựa chọn trừng phạt và sự tham gia của gia đình người bị giam.
