Hình ảnh do các vệ tinh do thám tư nhân cung cấp đang rọi ánh sáng vào cuộc chiến tranh của Putin và giúp quân kháng chiến Ukraine giành chiến thắng trước một đối thủ đông đúc và hùng mạnh hơn.
Các vệ tinh do thám tư nhân của Mỹ đang hỗ trợ đắc lực cho các lực lượng Ukraine săn lùng xe tăng và theo dõi chuyển động của quân lính Nga, phát hiện các mồ chôn tập thể cũng như cũng như cung cấp hình ảnh cho các tổ chức nhân đạo để giúp lập bản đồ các khu vực hỗn loạn và di tản thường dân.
Hình ảnh chụp từ vệ tinh có thời là độc quyền của các chính phủ nhưng nay đã trở thành một dịch vụ thương mại, cho thuê hoặc bán theo hợp đồng.
Cuộc chiến tranh của Tổng thống Nga Vladimir Putin ở Ukraine xảy ra đồng thời với sự bùng nổ về số lượng và độ tinh vi của các vệ tinh do thám thương mại; hiện có hàng trăm vệ tinh như vậy trên quỹ đạo. Quản lý của các công ty vệ tinh thương mại nói họ truyền dữ liệu cho chính phủ Mỹ và đồng minh, đôi khi truyền trực tiếp cho chính phủ Ukraine để giúp quân kháng chiến đẩy lùi các đoàn quân xâm lược.
Ngay trước khi quân Nga tràn vào Ukraine, các vệ tinh này đã ghi nhận chi tiết việc tập trung và di chuyển quân của Kremlin. Khi Putin tuyên bố quân Nga ở biên giới đã tập trận xong, đã rút về căn cứ thì hình ảnh vệ tinh chứng minh điều ngược lại và hình ảnh của công ty Planet Lab PBC còn cho thấy Nga đã gấp rút xây một cây cầu trên đất Belarus cho xe tăng vượt sông vào đất Ukraine. Việc quân Nga xây cầu ở một vùng hẻo lánh không ai để ý bị phát hiện nhanh chóng vì Planet Lab PBC có đội vệ tinh gần 200 cái “quét” khắp Ukraine, mỗi ngày một lượt, ông Will Marshall, đồng sáng lập và Tổng giám đốc Planet Lab cho biết. Vệ tinh của Planet Lab chụp ảnh với độ phân giải khoảng 9 feet – mỗi điểm ảnh tương đương 2.7 mét thực địa, và có thể ghi nhận mọi thay đổi trên mặt đất.
Các quan chức trong ngành cho biết, một số vệ tinh thương mại có thể nhìn xuyên mây và phát hiện chuyển động của quân Nga vào ban đêm; một số vệ tinh khác thu nhận tín hiệu điện tử có thể dùng để theo dõi động tĩnh của quân Nga. Dữ liệu từ các vệ tinh thương mại có thể chất lượng không cao bằng các vệ tinh do thám tân tiến nhất của quân đội Hoa Kỳ nhưng chúng có thể dễ dàng chia sẻ mà không bị vướng vào những thủ tục phiền toái, những giới hạn về an ninh. Đã có hàng chục tướng tá của Nga bị pháo kích hoặc phi đạn giết chết ngay tại sở chỉ huy một phần do các cuộc trao đổi trên sóng vô tuyến của họ bị vệ tinh do thám ghi nhận được, từ đó phát hiện ra vị trí của họ trên thực địa.
Công ty Maxar Technologies Ltd. đang là nhà cung cấp hàng đầu ảnh vệ tinh cho các tổ chức truyền thông toàn cầu về cuộc xâm lược của Nga. Ông Stephen Wood, Giám đốc cấp cao của Maxar cho biết công ty có bốn vệ tinh đang hoạt động trên quỹ đạo, cung cấp hình ảnh với độ phân giải rất cao 12 inch, hoặc 1 feet – tức mỗi điểm ảnh đại diện cho một khu vực rộng 0.3 mét trên mặt đất. Công ty cũng có thể điều chỉnh từ xa các camera trên vệ tinh để thu thập hình ảnh về những gì đang diễn ra trên mặt đất ở một khu vực rộng lớn, kể cả các vùng biên giới của Ukraine, ông Wood cho biết.
Tại thị trấn Bucha gần thủ đô Kyiv, hình ảnh của công ty Maxar giúp phản bác tuyên bố của Nga rằng các xác chết của thường dân trên đường phố là do quân Ukraine gây ra sau khi quân Nga rút đi bằng cách trưng ra các hình ảnh chụp từ vệ tinh cho thấy các xác chết đã nằm đúng các vị trí như vậy khi Bucha còn nằm dưới sự chiếm đóng của quân Nga.
Bây giờ có thể khẳng định hệ thống vệ tinh do thám tư nhân đã hợp thành một phần không chính thức của cuộc xung đột Nga-Ukraine, cung cấp cho phía Ukraine những thông tin tình báo quý giá để ngăn chặn quân Nga, và định hình dư luận của công chúng bằng việc phơi bày những cảnh tàn phá khủng khiếp và tội ác chiến tranh đối với thường dân.
Các quan chức cao cấp về an ninh quốc gia Hoa Kỳ và các nhà quản lý ngành công nghiệp này đều nói rằng, các vệ tinh cho thuê giá phải chăng đã làm biến đổi cuộc chiến tranh, làm cho quân Nga khó ẩn nấp hơn, khó che giấu các hoạt động quân sự hơn.
John Serafini, CEO công ty HawkEye 360, nhận xét: “Dữ liệu vệ tinh thương mại trong cuộc chiến ở Ukraine đang làm chuyện mà hệ thống định vị toàn cầu GPS đã làm trong chiến dịch Bão Sa Mạc 30 năm về trước”. Ông muốn đề cập tới chuyện quân đội Mỹ sử dụng GPS làm công cụ dẫn đường từ vệ tinh cho các hoạt động quân sự chính xác trong cuộc chiến Iraq năm 1991. Công ty HawkEye 360 của ông Serafini là một công ty vệ tinh non trẻ, mới hoạt động chưa đầy một thập niên nhưng đã có một hệ thống vệ tinh mang nhiều loại cảm biến (sensor) khác nhau thu thập và xác định vị trí tín hiệu sóng radio từ không gian.
Ukraine có thời tiết rất thất thường, nhưng cũng là môi trường hoàn hảo để thử nghiệm một công nghệ không gian mới được thương mại hóa gần đây: Radar có khẩu độ tổng hợp (synthetic aperture radar) nhìn xuyên qua mây, sương mù và tuyết. Công ty công nghệ MDA Ltd. có hợp đồng với một công ty vệ tinh Mỹ, chuyên thu thập hình ảnh, phân tích và kết hợp với hình ảnh của các công ty khác rồi những chia sẻ những bản tường trình tình báo với chính phủ Ukraine. “Ukraine là một nơi đòi phải thật khéo léo, trời đầy mây mù và có nhiều hoạt động vào ban đêm,” ông Mike Greenley, Giám đốc điều hành MDA Ltd. cho biết. Để vượt qua trở ngại, MDA có riêng một vệ tinh dùng radar và chính phủ Canada có ba vệ tinh như vậy; hai bên kết hợp có thể phát hiện nơi các xe cộ đang di chuyển, ngay cả trong thời tiết xấu, và phát hiện ra cả xe tăng Nga đang ẩn nấp dưới tán cây rừng. Hình ảnh của MDA được chuyển cho Ukraine hàng ngày, đôi khi chỉ cần 15 phút là có.
***
Vệ tinh do thám ra đời từ những ngày đầu tiên của cuộc đua chinh phục không gian. Năm 1957, chỉ vài tháng sau khi Liên Xô phóng lên quỹ đạo trái đất vệ tinh nhân tạo đầu tiên mang tên Sputnik, Tổng thống Hoa Kỳ khi ấy là Dwight D. Eisenhower đã phê duyệt các kế hoạch để người Mỹ chế tạo và phóng vệ tinh do thám. Hình ảnh của những vệ tinh ban đầu ấy có độ phân giải khoảng 25 feet.
Bốn thập niên sau đó việc phóng và sử dụng vệ tinh do thám vẫn là độc quyền của các chính phủ. Thế độc quyền đó bị phá vỡ năm 1999, khi vệ tinh Ikonos – vệ tinh chụp ảnh trái đất đầu tiên của tư nhân – được phóng lên, cung cấp dịch vụ hình ảnh có độ phân giải cao, mỗi điểm ảnh thể hiện 3 feet thực địa.
Trong nhiều năm sau đó, khách hàng của dịch vụ ảnh vệ tinh này vẫn chủ yếu là các chính phủ, nhưng dần dần số vệ tinh nhiều lên, ảnh vệ tinh ngày càng sắc sảo hơn và người dùng cũng quen dần với dịch vụ mới mẻ mà các vệ tinh cung cấp.
Trước đây các cơ quan tình báo của chính phủ thường nhìn các công ty vệ tinh tư nhân bằng cặp mắt nghi ngờ nhưng nay họ đã trở thành những khách hàng sộp nhất. Phó Đô đốc Hải quân Robert Sharp, Giám đốc Cơ quan Tình báo Thám không quốc gia – cơ quan chuyên thu thập, phân tích và phân phối dữ liệu từ hệ thống vệ tinh do thám của Mỹ – nói rằng các vệ tinh do thám của chính phủ Mỹ có chi phí hàng tỷ đôla mỗi chiếc và tốn nhiều năm nghiên cứu, chế tạo và đặt vào quỹ đạo, còn các vệ tinh do thám tư nhân giá tương đối rẻ hoàn toàn có thể lấp vào chỗ trống. Ông Sharp đang khuyến khích các công ty tư nhân chia sẻ nguồn dữ liệu của họ.
Tuy nhiên, hoạt động do thám của các vệ tinh tư nhân không phải không có rủi ro và nhiều công ty từ chối cung cấp chi tiết về cách thức mà họ hỗ trợ Ukraine chống lại cuộc xâm lược của Nga vì không muốn trở thành mục tiêu cho các vụ tấn công điện toán của giới tin tặc Nga.
Các quan chức Ngũ Giác Đài của Mỹ cho biết, cho đến nay họ chưa thấy có sự gián đoạn nào trong hoạt động của các vệ tinh do thám thuộc quân đội Mỹ hay thuộc các công ty tư nhân, nhưng cũng không công bố chi tiết về “dịch vụ hình ảnh vệ tinh thương mại” dù đây là một phần trong gói hỗ trợ an ninh cho Ukraine đã được chính phủ Mỹ thông qua hôm 14 Tháng Tư.
Chỉ vài công ty công khai quảng bá dịch vụ của họ ở Ukraine. Satelogic, một công ty quan sát trái đất, đang cung cấp trực tiếp hình ảnh mà họ thu thập được cho chính phủ Ukraine, đồng thời cung cấp miễn phí dữ liệu cho các tổ chức nhân đạo như Hội Hồng Thập Tự và tổ chức Thầy Thuốc Không Biên Giới.
Ông Marshall của Planet Lab cho rằng tác động của dịch vụ hình ảnh vệ tinh không chỉ bó hẹp trong phạm vi cuộc xung đột Ukraine: Từ nay, các chính phủ sẽ không còn che giấu được những hoạt động quân sự quy mô lớn mà không sợ bị phát hiện. “Chúng ta đang tiến tới một thời kỳ minh bạch hơn, có trách nhiệm hơn nhờ những công nghệ mới này,” ông Marshall nói.
(theo Wall Street Journal)
Đọc thêm:
