Được đào tạo để trấn áp
Năm ngoái, trong khi hơn hai chục cảnh sát của Quần đảo Solomon (Solomon Islands) đến Trung Quốc (TQ) để vừa tìm hiểu cảnh sát địa phương vừa được huấn luyện về cận chiến, cách dùng dùi cui bảo vệ các yếu nhân và quản lý an ninh tại các sự kiện lớn thì Úc (một đồng minh ủng hộ chiến lược của Mỹ chống lại các ý đồ của TQ ở Thái Bình Dương) đã tặng 13 phương tiện đi lại, 60 khẩu súng trường cho cảnh sát quốc đảo này và hứa mở khóa đào tạo giúp cảnh sát sở tại bảo vệ các nhà ngoại giao, chính trị gia và các lãnh đạo nước ngoài đến thăm.
“Bức tranh” trên cho thấy, cảnh sát đã trở thành “điểm nóng” cạnh tranh tại Thái Bình Dương khi Hoa Kỳ và các đồng minh quyết tâm chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của TQ trên khắp khu vực, nơi có các tuyến đường vận chuyển và căn cứ quân sự sẽ đóng vai trò then chốt khi nổ ra cuộc xung đột quân sự liên quan đến Đài Loan.
Wall Street Journal cho biết, Tháng Giêng 2023, ông Sitiveni Rabuka, Thủ tướng mới của Fiji nói với truyền thông địa phương ông sẽ hủy bỏ thỏa thuận hợp tác cảnh sát đã ký với Bắc Kinh, nêu lý do “Fiji và TQ có những giá trị khác nhau”. Trong khi đó, Úc vừa ký thỏa thuận với Samoa và Vanuatu để tăng cường quan hệ trong các hoạt động thực thi pháp luật.
Một số nhà lãnh đạo ở Thái Bình Dương đã cảnh giác hơn với “miếng mồi” đào tạo cảnh sát của TQ. Trong một cuộc phỏng vấn, ông Surangel Whipps Jr, Tổng thống của Palau, quốc gia thân cận với Hoa Kỳ và không có quan hệ ngoại giao với Bắc Kinh nói thẳng: “Tôi lo lắng các chương trình huấn luyện như vậy sẽ tôn vinh các giá trị độc tài. Khi ai đó tương tác và gắn bó nhiều hơn với một kiểu chính phủ độc đoán như TQ, họ sẽ dần cảm thấy đó là chuẩn mực và là cách tốt nhất để cầm quyền lâu dài. Đó là lúc học thuyết độc tài xuất hiện và trở thành mối nguy hiểm khó lường”.
Hoa Kỳ cũng đang đẩy mạnh hỗ trợ thực thi pháp luật tại khu vực, gồm cả việc Lực lượng tuần duyên Hoa Kỳ (U.S. Coast Guard) không chỉ giúp các quốc gia Thái Bình Dương ngăn chặn đánh bắt cá bất hợp pháp mà còn tăng cường sự hiện diện tại khu vực. Người phát ngôn của Đại sứ quán Mỹ tại Fiji nói: “Bộ Ngoại giao đang tài trợ các khoá tập huấn dành cho cảnh sát Thái Bình Dương để họ chuẩn bị nhận nhiệm vụ với Liên Hợp Quốc”.
Phó giáo sư Graeme Smith (thuộc Khoa các vấn đề Thái Bình Dương của Đại học Quốc gia Úc) nhận xét: “Chỉ một số quốc đảo có quân đội khiêm tốn trong khu vực này. Vì vậy, nếu bạn muốn tạo ảnh hưởng ở đây, bạn phải tập trung vào cảnh sát”. Theo các chuyên gia chính sách đối ngoại, ve vãn cảnh sát khu vực sẽ giúp TQ thu thập thông tin tình báo dễ dàng hơn và xác lập mối quan hệ an ninh chặt chẽ với các quốc đảo, thậm chí có thể hiện diện quân sự lâu dài ở đó. Bắc Kinh phủ nhận ý đồ đặt một căn cứ ở Quần đảo Solomon, nơi TQ đã ký các thỏa thuận về chính sách và an ninh.
Thực ra, từ lâu, các đồng minh của Hoa Kỳ gồm Úc và New Zealand đã cung cấp sự hỗ trợ cảnh sát cho các quốc gia Thái Bình Dương nhằm tăng cường an ninh khu vực và chống buôn bán ma túy toàn cầu (TQ cũng chia sẻ những mục tiêu đó), nhưng Washington lo ngại các công nghệ do Bắc Kinh tài trợ, dưới chiêu bài hỗ trợ thực thi pháp luật, sẽ giúp mở rộng bộ máy tình báo của TQ tại khu vực và sự hỗ trợ cho cảnh sát địa phương của TQ chỉ để giúp chính quyền kiểm soát người dân chứ không phải cải thiện tổng thể hệ thống tư pháp như mong đợi.
Bắt cá hai tay
Về phần các quốc gia Thái Bình Dương, nơi chỉ có các vụ cướp vặt trên đường phố và tội phạm xuyên quốc gia, lời đề nghị giúp đỡ từ TQ không phải lúc nào cũng dễ từ chối. Đối với một số nhà lãnh đạo địa phương, cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc là cơ hội để họ “tranh thủ” cả hai bên!
Cuối năm 2021, khi bất ổn dân sự nổ ra ở Quần đảo Solomon, Úc đã gửi quân đội và cảnh sát đến giúp đỡ như trước đây vẫn làm. Nhưng Bắc Kinh, quốc gia đã thiết lập quan hệ ngoại giao với Quần đảo Solomon vào năm 2019 sau khi quốc đảo này thôi công nhận Đài Loan, cũng vừa gửi cảnh sát đến đây. Năm ngoái, TQ và Quần đảo Solomon, nơi quân đội Hoa Kỳ đã chiến đấu với quân Nhật ở Guadalcanal trong Thế chiến II, đã ký các thỏa thuận về chính sách và an ninh.
Nhận thức được mối quan tâm của Mỹ, Thủ tướng Manasseh Sogavare vấn an: “Chúng tôi sẽ luôn trung thành với chính sách bạn với tất cả và không có kẻ thù”. Gần đây TQ đã cung cấp cho Quần đảo Solomon các thiết bị như hệ thống liên lạc kỹ thuật số, phòng thí nghiệm khám nghiệm tử thi pháp y, phương tiện, xe máy và vòi rồng.
James Batley, cựu quan chức cao cấp, ủy viên phụ trách quần đảo Solomon của Úc nhận định: “Có hai mối lo. Thứ nhất, cảnh sát là lĩnh vực mà Úc là đối tác an ninh chính với khu vực trong một thời gian dài. Thứ hai là việc hợp tác an ninh hoặc hợp tác cảnh sát của TQ với một số quốc đảo tiến xa đến đâu thì không ai biết được”. Theo phòng thí nghiệm nghiên cứu AidData một tại Đại học William và Mary ở tiểu bang Virginia, trong quá khứ TQ từng cung cấp viện trợ cảnh sát cho các quốc gia Thái Bình Dương, gồm xe máy và đồng phục cho Papua New Guinea và thiết bị chống bạo động, đồng phục và các thiết bị khác cho Vanuatu.
Xuất khẩu cảnh sát ra khắp thế giới
Không chỉ Thái Bình Dương mà Bắc Kinh cũng tìm kiếm sự hợp tác thực thi pháp luật nhiều hơn trên toàn thế giới. Như một phần của sáng kiến an ninh mới trong năm năm tới, TQ có kế hoạch đào tạo thêm 5,000 cảnh sát và quan chức an ninh từ các quốc gia đang phát triển.
Tính đến năm 2019, Đại học Cảnh sát Điều tra Hình sự TQ ở Thẩm Dương đã đào tạo 2,700 sĩ quan thực thi pháp luật từ 101 quốc gia. Việc theo đuổi các mối quan hệ chặt chẽ hơn với cảnh sát sẽ giúp tăng tính hợp pháp của TQ với tư cách là một bên tham gia các vấn đề toàn cầu, và người dân TQ sẽ hãnh diện khi thấy cảnh sát TQ hoạt động ở nước ngoài. Đào tạo cảnh sát là một “sự phù hợp tự nhiên” đối với một chế độ như Bắc Kinh hơn là tham gia phát triển “xã hội dân sự”, điều mà TQ xem là có hại nhiều hơn lợi.
Một số nhà phân tích nhìn thấy một mục đích khác: TQ sử dụng những người họ đào tạo để đàn áp những phản đối và bất đồng chính kiến trong dân. Theo hồ sơ tòa án và các nhóm nhân quyền, an ninh TQ đã dùng đe dọa và quấy rối để buộc những kẻ trốn ở Mỹ (quốc gia không có thỏa thuận dẫn độ với TQ) tự nguyện trở về. Các nước phương Tây đã bày tỏ lo ngại về việc các đặc vụ TQ mở các đồn cảnh sát bí mật ở nước ngoài (chính phủ TQ vẫn một mực khẳng định luôn hoạt động hợp pháp ở nước ngoài).
Sự hợp tác của TQ với cảnh sát ở Fiji (quốc đảo có quân đội với gần một triệu dân và là trung tâm của khu vực) là ví dụ về cách Bắc Kinh phát triển một kế hoạch chi tiết cho việc xây dựng mối quan hệ an ninh ở những nơi khác. Peter Connolly, cựu sĩ quan quân đội Úc, người đã nghiên cứu về chiến dịch gây ảnh hưởng của TQ cảnh báo: “Việc TQ gửi một tuỳ viên cảnh sát đến Fiji vào năm 2021 đã tạo tiền lệ cho việc sử dụng cảnh sát làm tùy viên quốc phòng hoặc cố vấn an ninh ở các quốc gia không có quân đội”.
Khi ý đồ của TQ bị vạch trần, hầu hết các quốc đảo ở Thái Bình Dương vẫn hoan nghênh hỗ trợ kinh tế của TQ nhưng bắt đầu rút khỏi các thỏa thuận an ninh. Một số chuyên gia TQ đổ lỗi cho Mỹ và Úc về quyết định của Thủ tướng Fiji hủy bỏ thỏa thuận về cảnh sát. Zhang Diancheng, một nhà bình luận quân sự và đối ngoại TQ, viết: “Tôi tin hành động này đi ngược lại sự ủng hộ của công chúng Fiji trong việc tăng cường quan hệ với TQ”.
