Volodymyr Zelensky và dòng máu Do Thái

Volodymyr Zelensky chuẩn bị đưa ra thông điệp tới người dân Ukraine. “Hôm nay tôi sẽ bắt đầu với những từ chờ đợi từ lâu. Tôi muốn thông báo với niềm tự hào rằng, cuối cùng, Ukraine đã thống nhất. Đây là chiến thắng của chúng ta”.

Tuy nhiên, bài diễn văn là hư cấu. Đó là từ cảnh kết thúc trong “Người đầy tớ của nhân dân”, chương trình truyền hình châm biếm trong đó Volodymyr Zelensky thủ vai một giáo viên trung học bất đắc dĩ trở thành tổng thống. Tháng Tư 2019, một tháng sau khi phần cuối chương trình “Người đầy tớ của nhân dân” kết thúc, diễn viên hài Volodymyr Zelensky ngồi ghế tổng thống thật.

Sinh ngày 25 Tháng Một 1978 tại Kryvyi Rih, Volodymyr Zelensky thuộc gia đình gốc Do Thái. Người cha Oleksandr Zelensky là giáo sư, trưởng khoa Điều khiển học và Phần cứng Máy tính tại Đại học Kinh tế và Công nghệ Kryvyi Rih; mẹ Rymma Zelenska cũng là kỹ sư. Ông nội Semyon Ivanovych Zelensky phục vụ trong Hồng quân. Thời Thế chiến thứ hai; cha và ba anh em trai của Semyon đều bị sát hại trong cuộc thảm sát tàn khốc của Đức Quốc Xã.

Trước khi bắt đầu tiểu học, Volodymyr Zelensky sống bốn năm tại thành phố Erdenet (Mông Cổ), nơi cha ông làm việc. Năm 16 tuổi, Zelensky vượt qua cuộc thi tiếng Anh và được học bổng du học Israel nhưng gia đình không đồng ý cho đi xa nhà. Zelensky lấy bằng luật tại Học viện Kinh tế Kryvyi Rih và Đại học Kinh tế Quốc gia Kyiv. Tuy nhiên, Volodymyr Zelensky không theo nghề  luật. Ông làm diễn viên.

Năm 17 tuổi, Zelensky tham gia làng kịch và bắt đầu nổi tiếng, với nhiều chương trình lưu diễn, trong đó có Nga. Từ năm 2008, Zelensky liên tục xuất hiện trong nhiều bộ phim. Từ năm 2010-2012, ông là thành viên hội đồng quản trị và là nhà sản xuất chung của kênh truyền hình Inter. Năm 2015, Zelensky trở thành ngôi sao loạt phim truyền hình “Người đầy tớ của nhân dân”.

Tháng Ba 2018, một đảng chính trị được thành lập: Đảng Đầy tớ của Nhân dân. Những người thành lập không ai khác hơn là công ty sản xuất truyền hình Kvartal 95. Trong cuộc phỏng vấn vào Tháng Ba 2019 với tờ báo Đức Der Spiegel, Zelensky bày tỏ rằng ông muốn tham gia chính trị để khôi phục lòng tin người dân đối với chính trị gia và muốn “đưa những người chuyên nghiệp, tử tế lên nắm quyền” để “thực sự thay đổi không khí và âm sắc của chính trị”.

Tháng Mười Hai 2018, Zelensky thực hiện chiến dịch tranh cử tổng thống với thành công ngoạn mục, lấn át Tổng thống đương nhiệm Ukraine Petro Poroshenko. Cuối cùng Zelensky chiến thắng, với lời hứa chỉ phục vụ một nhiệm kỳ (5 năm).

Với Volodymyr Groysman ngồi ghế thủ tướng, Ukraine trở thành quốc gia thứ hai thế giới có tổng thống lẫn thủ tướng là người Do Thái. Chuyến công du nước ngoài chính thức đầu tiên của Zelensky trên cương vị tổng thống là đến Brussels vào Tháng Sáu 2019, nơi ông gặp giới chức Liên minh châu Âu và NATO. Volodymyr Zelensky từ lâu luôn ủng hộ việc Ukraine trở thành thành viên EU và NATO (nhưng ông cho rằng cử tri Ukraine nên quyết định về tư cách thành viên của hai tổ chức này trong cuộc trưng cầu dân ý).

Trong chuyến công du Mỹ vào Tháng Chín 2021, Zelensky dự loạt đàm phán với Tổng thống Joe Biden, Bộ trưởng Quốc phòng Lloyd Austin, Bộ trưởng Năng lượng Jennifer Granholm, và Ngoại trưởng Antony Blinken. Zelensky và Đệ nhất phu nhân Olena Zelenska cũng tham gia lễ khai trương Nhà Ukraine ở Washington DC.

Trong cùng chuyến đi, Zelensky gặp Giám đốc điều hành Apple Tim Cook và có buổi nói chuyện tại Đại học Stanford. Trong khi Zelensky vẫn còn ở Mỹ, ngay sau khi có bài phát biểu tại Liên Hiệp Quốc, Serhiy Shefir, phụ tá thân cận nhất của ông, bị ám sát nhưng không hề hấn (người lái xe bị trúng ba phát đạn). Ngày 26 Tháng Mười Một 2021, Zelensky cáo buộc Nga và nhà tài phiệt Ukraine Rinat Akhmetov âm mưu lật đổ chính phủ mình…

Những ngày qua, Volodymyr Zelensky nổi như cồn. Cựu diễn viên hài 44 tuổi trở thành tổng thống đã thể hiện lòng yêu nước và lòng dũng cảm, chấp nhận chung số phận với người dân trong cuộc chiến chống Nga, từ chối rời đi, bất chấp đề nghị của Mỹ việc di tản ông và gia đình. Nếu Zelensky đang là “mục tiêu số một” của Nga thì đó là vì ông là người Ukraine số một. Yếu tố Do Thái có thể giúp giải thích thêm con người Volodymyr Zelensky.

Trong thế giới Xô Viết hình thành nên Zelensky và cha mẹ ông, người Do Thái được coi là những kẻ ngoại đạo vĩnh viễn, những kẻ không đội trời chung với Stalin. Ngay bên ngoài Kyiv là Babi Yar, nơi 33,771 người Do Thái đã bị bắn và ném xuống khe núi trong hai ngày vào năm 1941. Zelensky lớn lên ở thành phố (nói tiếng Nga) Kryvyi Rih, phía Đông Ukraine. Và như hầu hết người Do Thái Xô Viết, cha mẹ ông đều có trình độ học vấn cao nhưng cũng bị kiềm hãm để không thể đến gần với bất kỳ lĩnh vực nào liên quan định hình xã hội và văn hóa. Họ chỉ có thể làm những ngành nghề kỹ thuật.

Từ thời Stalin, người Do Thái ở Liên Xô đều mang hộ chiếu có đóng dấu phân biệt. Có rất ít cơ hội cho cộng đồng Do Thái thực hành tôn giáo hoặc thậm chí thể hiện văn hóa. Không như người Ukraine và Latvia trong đế chế Liên Xô, nơi văn hóa và ngôn ngữ ở một mức độ nào đó được phép duy trì, miễn nó tuân theo đường lối của Đảng Cộng sản, người Do Thái chẳng có gì. Hầu hết giáo đường Do Thái bị đóng cửa hoặc nếu không thì cũng nhan nhản bọn nằm vùng cung cấp thông tin cho KGB. Việc dạy tiếng Do Thái không được phép.

Vào thời điểm Zelensky trưởng thành, ba hoặc bốn thế hệ người Do Thái ở Liên Xô đã trải nghiệm thân phận Do Thái của họ như một thứ trống rỗng, không có gì khác ngoài vết đen trên hộ chiếu và ý thức về một dân tộc sinh ra từ sự loại trừ và địa vị hạng hai. Khi Liên Xô bắt đầu chịu áp lực cho phép người Do Thái di cư vào những năm 1970, nhiều người Do Thái lập tức nắm lấy cơ hội và rời đi. Những năm 1990, ngay sau khi Liên Xô sụp đổ, dòng chảy nhỏ giọt đó trở thành một trận đại hồng thủy, với khoảng 1.5 triệu người đổ sang Mỹ và về Israel.

Zelensky và gia đình là một trong vài trăm nghìn người Do Thái ở lại, hòa nhập vào thế giới hậu Xô Viết. Sự kết thúc Liên bang Xô Viết mang lại không khí thoải mái và dễ thở hơn trong đời sống cộng đồng Do Thái. Tại thành phố Dnipro, miền Đông Ukraine, không xa nơi Zelensky lớn lên, hiện có 10 giáo đường Do Thái và trung tâm cộng đồng khổng lồ Menorah, được mở vào năm 2012, có khả năng tiếp 40,000 người mỗi ngày – mặc dù chỉ có 60,000 người Do Thái ở Dnipro. Năm 2019, cuộc thăm dò của Trung tâm Nghiên cứu Pew cho thấy Ukraine là nơi chấp nhận người Do Thái nhiều nhất trong tất cả quốc gia Trung và Đông Âu.

Như Gal Beckerman, biên tập viên The Atlantic, viết, khi những cơ hội mới cho người Do Thái mở ra, người ta cũng chứng kiến ​​những người Do Thái lao lên tuyến đầu bảo vệ dân chủ và tự do, tại nơi họ sinh sống. Chính những nhà hoạt động chính trị Do Thái đã tham gia loạt cuộc biểu tình Euromaidan năm 2013 lật đổ Tổng thống thân Nga Viktor Yanukovych vào đầu năm 2014. Cuối năm đó, thống đốc Do Thái của vùng Dnipropetrovsk thành lập và đích thân tài trợ một lực lượng dân quân chống lại quân ly khai ở miền Đông được Nga hậu thuẫn. Sự trỗi dậy trong hoạt động chính trị của Zelensky diễn ra trong bối cảnh như vậy.

Trong những ngày chiến tranh và bất ổn đang xảy ra, người ta thấy rõ thêm một thực tế: Một người Do Thái đã xuất hiện để đại diện cho tinh thần chiến đấu Ukraine, mang lại hy vọng cho người dân Ukraine. Người ta thấy lịch sử đang lặp lại: Sự xâm lược của quân đội ngoại bang và cuộc tấn công tiêu diệt tự do. Và lịch sử cho thấy: Người Do Thái luôn can trường và mạnh mẽ trong những thời khắc như thế.

________________