Ngày mai 28-12-2020, bà Zhang Zhan sẽ ra tòa với “tội lan truyền tin thất thiệt gây ảnh hưởng xấu xã hội” khi thuật lại diễn biến dịch bệnh tại Vũ Hán. Đây là vụ xử đầu tiên với tội danh này tại Trung Quốc…
Trong một video, thời điểm Vũ Hán bị “khóa cửa”, Zhang Zhan quay cảnh một hành lang bệnh viện đầy giường và bệnh nhân móc vào bình dưỡng khí màu xanh. Trong một video, Zhang Zhan quay một trung tâm y tế cộng đồng, với cảnh một người nói rằng ông ta bị tính phí xét nghiệm coronavirus, trong khi chính quyền luôn nói rằng xét nghiệm được miễn phí. Bà Zhang đột ngột ngừng đăng bài vào tháng 5. Chính quyền cho biết bà bị bắt với tội lan truyền thông tin “dối trá”. Công tố viên cáo buộc bà Zhang tội “gây hỗn loạn trật tự xã hội với mưu đồ chống phá đảng và chính quyền nhân dân” và bị đề nghị từ bốn đến năm năm tù.
Trong những tuần đầu tiên khi dịch bệnh bùng nổ ở Vũ Hán, Zhang Zhan đến một nhà hỏa táng, một hành lang bệnh viện đông đúc và nhà ga xe lửa vắng tanh. Ngày 7-3-2020, khi quan chức Vũ Hán nói rằng người dân nên trải qua “chương trình giáo dục lòng biết ơn” để cảm ơn chính phủ vì những nỗ lực chống dịch bệnh, Zhang Zhan đi qua các con phố, hỏi người qua đường xem họ có cảm thấy biết ơn không. “Lòng biết ơn có phải là điều bạn có thể dạy? Nếu bạn có thể, đó là một sự biết ơn giả tạo” – Zhang Zhan nói vào máy quay. “Chúng tôi là người trưởng thành. Chúng tôi không cần phải được dạy”. Các clip của Zhang Zhan đôi khi chỉ kéo dài vài giây. Nhiều người dân phớt lờ Zhang hoặc bảo bà rời đi. Nếu nói chuyện, họ yêu cầu Zhang Zhan hướng máy quay vào chân họ.
Khi đăng video và bài viết lên WeChat, Zhang Zhan thường xuyên bị kiểm duyệt. Bà phải dùng YouTube và Twitter, dù bị chặn ở Trung Quốc nhưng người dùng vẫn có thể truy cập được khi vượt tường lửa. Zhang nhận thức rõ rủi ro trong hành động của mình. Trong một trong những video đầu tiên, phát ngày 7-2, Zhang Zhan nhắc đến chuyện một nhà báo công dân, Chen Qiushi, vừa mất tích; và một người khác, Fang Bin, đang bị theo dõi. “Với tư cách là người quan tâm sự thật ở đất nước này, tôi phải nói rằng nếu chúng ta chỉ chìm đắm trong nỗi buồn và không làm gì để thay đổi thì cảm xúc chẳng có chút giá trị nào” – Zhang Zhan nói.
Trong một video trước khi bị bắt, Zhang Zhan đến một con phố quay cảnh các cửa hàng đóng cửa. Một người đàn ông mặc áo khoác với hàng chữ “đang làm nhiệm vụ” đến hỏi cô sống ở đâu, có phải nhà báo không. Zhang Zhan từ chối trả lời và anh ta hét lên: “Nếu đăng lên mạng, cô sẽ phải chịu trách nhiệm”. “Tôi chịu trách nhiệm về mọi hành động của mình” – Zhang Zhan hét lại – “Ông cũng phải chịu trách nhiệm về hành động của ông với tư cách nhân viên thực thi pháp luật”.
Bất chấp sự dòm ngó của chính quyền, Zhang Zhan đi khắp Vũ Hán trong vài tuần. Một người bạn của bà nhắc rằng nhà chức trách sẽ mất kiên nhẫn, khi Zhang Zhan ngày càng táo bạo. Có lúc, bà đến đồn cảnh sát để hỏi sau khi các nhà báo công dân mất tích. Ngày 14-5-2020, đến lượt Zhang Zhan bị bắt, chiếu theo Điều 293 Bộ Luật hình sự Trung Quốc. Được đưa về Thượng Hải, Zhang bắt đầu tuyệt thực. Một trong những luật sư của bà, Zhang Ke Ke, cho biết, an ninh nhà tù phải đè bà ra để đút ống thức ăn trong khi hai tay bà bị trói chặt.
Zhang Zhan hiện trong tình trạng gầy gò và kiệt sức. “Cô ấy nói rằng mình từ chối tham gia phiên tòa vì đó là một sự xúc phạm” – Ren Quanniu, một trong những luật sư, cho biết, sau khi thăm Zhang Zhan giữa tháng 12 tại Thượng Hải. Tháng 9-2020, Wen Yu – một trong những luật sư của Zhang Zhan – bất ngờ tuyên bố bỏ vụ án. Loạt tổ chức, từ Christian Solidarity Worldwide, Observatory for the Protection of Human Rights Defenders, Amnesty International, đến Committee to Protect Journalists… đã yêu cầu Trung Quốc trả tự do cho Zhang Zhan.
