Hoạt động của Trung Quốc xâm nhập các trường đại học Mỹ, mua chuộc các tài năng trong giới khoa học, đánh cắp tài sản trí tuệ, thành quả nghiên cứu để từ đó đẩy Trung Quốc lên vị trí hàng đầu về khoa học và công nghệ của thế giới đang làm dấy lên nhiều mối lo ngại. Các trường hợp mới bị vạch trần mới đây cho thấy Hoa Kỳ đang gia tăng nỗ lực để chống lại âm mưu này của Bắc Kinh.
Trường hợp nổi bật nhất là Charles Lieber, trưởng khoa hóa học của Đại học Harvard, bị bắt sáng nay thứ Ba 28-01-2020 với cáo buộc đã nói dối việc nhận hàng triệu đô la tài trợ từ Trung Quốc.
Một cáo buộc hình sự cấp liên bang tố cáo ông Lieber, một người đi tiên phong trong công nghệ nano, đã man khai với Bộ Quốc phòng và Viện Sức khỏe quốc gia Hoa Kỳ (National Institutes of Health, NIH) về sự tham gia của ông ta vào Kế hoạch Một Ngàn Tài Năng của Trung Quốc trong khi nhóm nghiên cứu của ông ta ở Hoa Kỳ vẫn nhận hơn 15 triệu USD tài trợ nghiên cứu từ các cơ quan của Mỹ.
Theo cáo buộc, trường Đại học Công nghệ Vũ Hán (Wuhan Technology University, WUT) đã cấp cho ông Lieber hơn 1,5 triệu USD để thiết lập một phòng thí nghiệm nghiên cứu ở Trung Quốc như là một phần của Kế hoạch Một Ngàn Tài Năng. Trường WUT cũng trả cho ông khoản lương tháng lên tới 50.000 USD, và khoản “trợ cấp sinh hoạt” 150.000 USD mỗi năm “trong một thời gian dài” từ năm 2012 đến năm 2017.
Đổi lại, ông Lieber phải làm việc cho WUT ít nhất chín tháng mỗi năm bằng việc “công bố các dự án hợp tác quốc tế, ươm tạo các nhà nghiên cứu trẻ và nghiên cứu sinh tiến sĩ, tổ chức các hội nghị quốc tế, đăng ký các phát minh sáng chế và xuất bản các bài báo nghiên cứu dưới tên của trường đại học Trung Quốc,” bản cáo buộc cho biết. Theo một bản hợp đồng được dẫn chiếu trong cáo buộc, ông Lieber có nhiệm vụ “dẫn dắt các dự án (chủ chốt) quan trọng của quốc gia… đáp ứng những yêu cầu phát triển chiến lược quốc gia của Trung Quốc, hoặc đứng ở vị trí hàng đầu trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học và công nghệ quốc tế.”
Tuy tiếp nhận tài trợ của nước ngoài không phải là việc làm phi pháp ở Mỹ nhưng chính quyền Hoa Kỳ yêu cầu tất cả các khoản tài trợ đó phải được báo cáo nếu người nhận là nhà nghiên cứu đã hoặc đang sử dụng ngân sách của chính phủ Mỹ.
Chính quyền Hoa Kỳ từ lâu đã báo động về các chương trình, kế hoạch này của Trung Quốc và cho rằng, các chương trình đó tạo ra xung đột lợi ích và khuyến khích chuyển giao bất hợp pháp tài sản trí tuệ được tạo ra từ nguồn tiền thuế của người dân Mỹ.
“Che giấu, không báo cáo việc tiếp nhận các khoản tài trợ, tham gia vào một số kiểu chương trình nào đó, và cùng lúc làm việc cho hai nơi đang bóp méo các quyết định về cách sử dụng thích hợp nguồn ngân sách của người đóng thuế và dẫn tới việc chuyển giao lén lút các thông tin, bí quyết và thời gian,” ông Kelvin Droegemeier, Giám đốc Văn phòng Chính sách Khoa học và Công nghệ của Tòa Bạch ốc, nói về trường hợp phạm tội của ông Lieber. Văn phòng này đang cùng với các cơ quan công quyền liên bang, khu vực tư nhân, giới học thuật, các hội nghề nghiệp và tổ chức phi lợi nhuận để thực thi một nỗ lực xử lý mối lo ngại này.
Tuy trực tiếp tham gia làm việc cho Bắc Kinh và nhận lương của Trung Quốc, nhưng khi trả lời các điều tra viên của Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ năm 2018 về hoạt động hợp tác nghiên cứu với nước ngoài, ông Lieber nói rằng ông không bao giờ được yêu cầu tham gia Chương trình Một Ngàn Tài Năng, bản cáo buộc cho biết. Hai ngày sau đó, ông Lieber yêu cầu một đồng nghiệp gửi cho ông đường dẫn (link) tới một trang web, trên đó liệt kê ông là người điều hành phòng thí nghiệm ở Vũ Hán. “Tôi sẽ rất cẩn thận về những điều thảo luận với Đại học Harvard và không chia sẻ những điều này với các điều tra viên của chính phủ vào lúc này,” ông nói, theo cáo trạng.
Cùng năm này, Viện Sức khỏe quốc gia (National Institute of Health, NIH) cũng hỏi Đại học Harvard về sự hợp tác của ông Lieber với Vũ Hán nhưng ông giáo sư đã buộc Đại học Harvard khai man với NIH vào tháng 1-2019 rằng ông Lieber không có sự hợp tác chính thức với Vũ Hán kể từ năm 2012.
Thế nhưng, bản cáo buộc trưng dẫn các thư điện tử từ năm 2012 đến năm 2017, trong đó ông Lieber và đầu mối liên lạc của ông ở Vũ Hán thảo luận cách thức trả tiền cho ông, một số khoản tiền được chuyển vào trương mục của ông tại một ngân hàng Trung Quốc, một số khoản được trả bằng tiền mặt. “Trường đại học chúng tôi đã đưa tiền lương của ông vào thẻ ngân hàng… của ông và chúng tôi sẽ giúp ông đổi tiền khi ông đến Vũ Hán,” người liên lạc viết cho ông Lieber trong một thư điện tử tháng 1-2017.
Phát ngôn viên của Harvard nói trường đang hợp tác với chính quyền liên bang và đã khởi sự cuộc điều tra riêng của mình về những lời cáo buộc. Joseph Bonavolonta, phụ trách Văn phòng FBI khu vực Boston cho biết FBI vẫn đang điều tra xem, ngoài tiền bạc, ông Lieber còn có động cơ nào khác khi làm việc cho chính quyền Trung Quốc.
**
Ông Lieber là một trong ba trường hợp mà chính quyền liên bang ở Massachusetts đưa ra sáng nay thứ Ba – mỗi trường hợp đều nhấn mạnh mối quan tâm của Hoa Kỳ rằng chính phủ Trung Quốc đang cố gắng thu thập những kết quả nghiên cứu đột phá của Hoa Kỳ bằng cách khai thác các trường đại học, các giáo sư và nhà nghiên cứu làm việc ở hệ thống đại học Mỹ.
Cơ quan công tố Hoa Kỳ đã đưa ra hàng loạt trường hợp, cáo buộc những người Mỹ gốc Hoa, hoặc người Hoa làm việc tại Mỹ, làm dấy lên mối lo ngại trong cộng đồng khoa học rằng chính quyền đã thanh lọc các nhà nghiên cứu theo sắc tộc. Tuy nhiên, ông Lieber nằm trong số những nhà khoa học không phải gốc Hoa, và cũng là gương mặt nổi bật nhất, bị cáo buộc.
Trong một trường hợp khác, cũng được công bố sáng nay thứ Ba, một nhà nghiên cứu của Đại học Boston bị tố cáo hoạt động với tư cách một điệp viên của Trung Quốc và không khai báo rằng bà ta là một trung úy trong quân đội Trung Quốc khi nộp đơn xin visa nhập cảnh Mỹ.
Nữ nghiên cứu viên này, tên là Diệp Diên Khánh (Yanqing Ye), bị tố cáo đã chuyển các thông tin nghiên cứu ở Đại học Boston cho chính phủ Trung Quốc. Cáo buộc cho biết, theo hướng dẫn của các đồng nghiệp trong quân đội Trung Quốc (PLA) từ năm 2017 đến 2019, bà Diệp nghiên cứu các trang web của quân đội Hoa Kỳ, nghiên cứu hai nhà khoa học Mỹ có chuyên môn sâu về người máy (robotics) và khoa học máy tính.
Theo cáo buộc, trong một thư điện tử hồi tháng 4-2019, một đồng mưu nặc danh và một sĩ quan PLA gửi cho bà Diệp một thông điệp yêu cầu: “Xem xét tìm các dự án về phân tích rủi ro và chính sách được quân đội Hoa Kỳ tài trợ, bằng cách trực tiếp tìm kiếm rủi ro + quân đội Mỹ hay không.” Trong một tin nhắn trên mạng WeChat hồi tháng 4-2019, bà Diệp gửi cho một kẻ đồng mưu nặc danh một tập tin PDF lấy từ một trang web của Hải quân Mỹ, sử dụng tên miền “mil” [tên miền dùng cho quân đội trên Internet]. Kẻ đồng mưu này đáp lại rằng: “Hiện nay từ Trung Quốc chúng ta không thể truy cập vào các liên kết có tên miền ‘mil’ cấp cao nhất… Có lẽ người Mỹ đã cẩn thận đề phòng chúng ta.”
Bà Diệp hiện đã trở về Trung Quốc. Một phát ngôn nhân của Đại học Boston cho biết bà này rời trường đại học hồi tháng 4-2019, và nhà trường sẽ hợp tác với cơ quan điều tra.
Các công tố viên hôm nay cũng thảo luận lời cáo buộc đưa ra tuần trước với một nhà nghiên cứu được Đại học Harvard tài trợ, bị buộc tội đã đánh cắp và mang lậu kết quả nghiên cứu về Trung Quốc.
Ông Trịnh Tảo Tùng (Zaosong Zheng), một nhà nghiên cứu bệnh ung thư, được Đại học Harvard bảo trợ visa vào Mỹ, bị kết tội tuần trước về tội đánh cắp và chuyển lậu các lọ đựng kết quả nghiên cứu sinh học. Hồi tháng 12-2019, ngay trước khi ông Zheng lên phi cơ bay về Bắc Kinh, các nhân viên hải quan tại phi trường quốc tế Logan phát hiện 21 lọ thủy tinh đựng mẫu sinh học “được gói bằng bao nhựa và giấu trong một chiếc tất”, bản cáo buộc viết.
Khi các nhân viên hỏi ông Trịnh ông có bất kỳ vật liệu nghiên cứu nào trong hành lý hay không, ông ta trả lời là “không”. Sau này ông ta thừa nhận các lọ thủy tinh đó và thú nhận mình có kế hoạch đưa chúng về Trung Quốc rồi xuất bản kết quả nghiên cứu dưới tên mình. Ông ta có thể sẽ bị kết án vào cuối tuần này.
**
“Hóa học, công nghệ nano, nghiên cứu chất tổng hợp polymer, robotics, khoa học máy tính, nghiên cứu y sinh học – đây không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên,” ông Andrew Lelling, Công tố liên bang ở Boston, nói khi đề cập tới các ngành khoa học đang trở thành mục tiêu do thám của Trung Quốc. “Đây chỉ là một mẩu nhỏ của một chiến dịch mà Trung Quốc đang thực hiện nhằm biển thủ công nghệ và bí quyết của Hoa Kỳ để làm lợi cho Trung Quốc.”
Các quan chức Hoa Kỳ nhiều lần mô tả những trường hợp mà họ chứng kiến là một sự chuyển dịch trong các ưu tiên về tình báo của Trung Quốc, chuyển từ thu thập hàng loạt kiến thức chuyên môn ở nước ngoài sang tập trung tìm kiếm những lĩnh vực công nghệ cụ thể để lấp vào các khoảng trống trong nghiên cứu khoa học của các trường đại học Trung Quốc hoặc những lĩnh vực được Bắc Kinh coi là ưu tiên.
Những trường hợp bị phát hiện gần đây nhấn mạnh tính chất khác thường của các nỗ lực của Trung Quốc. “Trong khi chúng ta vẫn đang đương đầu với các điệp viên kiểu truyền thống… Tôi có thể nói rằng Trung Quốc cũng sử dụng cái mà chúng ta gọi là những điệp viên phi truyền thống như các giáo sư đại học, nhà nghiên cứu, tin tặc (hacker) và các công ty bình phong (front company),” ông Joseph Bonavolonta, trưởng văn phòng Cục Điều tra liên bang (FBI), tại Boston nhận xét. Những người bị tố cáo hôm nay thứ Ba “là minh chứng rõ nét cho mối đe dọa của Trung Quốc,” ông Bonavolonta nói thêm.
Bộ Tư pháp Hoa Kỳ cho biết, từ đầu năm 2018 đến nay Bộ đã buộc tội ít nhất bốn chục trường hợp liên quan tới hoạt động do thám, gián điệp về kinh tế, khoa học và công nghệ do Trung Quốc điều hành.
Bắc Kinh luôn phủ nhận nước này có một nỗ lực có hệ thống để đánh cắp kết quả nghiên cứu của Hoa Kỳ, và truyền thông do nhà nước kiểm soát ở Trung Quốc luôn gọi những lời tố cáo của Hoa Kỳ về ăn cắp tài sản trí tuệ là một “công cụ chính trị”.
(theo Wall Street Journal, Reuters)
