Các công ty an ninh tư nhân tổ chức kiểu quân đội của Trung Quốc (TQ) chủ yếu được huy động để bảo vệ các dự án của TQ ở nước ngoài và Bắc Kinh sẵn sàng can thiệp để bảo vệ hoạt động của chúng khi thấy cần thiết, bất chấp luật pháp quốc tế.
Núp bóng an ninh tư nhân nhưng sẵn sàng cởi lớp ngụy trang khi cần
Những diễn biến thời sự đang gây chú ý liên quan nhóm lính đánh thuê Nga Wagner đồng thời cũng khiến người ta quan tâm vai trò của các công ty an ninh tư nhân TQ ở các nước đang phát triển. Tương tự Wagner Nga, các “nhà thầu an ninh” TQ đã vươn ra khắp châu Phi và châu Á. Lực lượng tổ chức kiểu quân đội này là “dấu ấn” ngày càng thấy rõ trong chiến lược mở rộng toàn cầu của TQ, từ ngăn cướp biển các con tàu chở hàng ở Vịnh Aden đến canh gác một tuyến đường sắt ở Kenya hoặc bảo vệ một kho nhiên liệu ở Sri Lanka.
Cả hai phiên bản lực lượng an ninh tư nhân của Nga và TQ đều có mối quan hệ mờ ám với quân đội của đất nước họ. Chúng làm bình phong cho các nhiệm vụ bí mật và tiền tiêu ở những nơi mà chính phủ không thể can dự trực tiếp. Nhưng theo các nhà phân tích quốc phòng, hai lực lượng có một số khác biệt.
Việc đảng Cộng sản TQ (CPP) kiểm soát trực tiếp bằng các chi bộ đảng khiến các công ty an ninh tư nhân TQ có rất ít cơ hội làm loạn như Wagner đã làm ở Nga. Quân Giải phóng Nhân dân TQ (PLA) về mặt kỹ thuật là quân đội của đảng, và đảng đòi hỏi sự trung thành tuyệt đối từ tất cả các lực lượng an ninh quốc gia, kể cả lực lượng an ninh tư nhân.
Luật kiểm soát súng của TQ chặt chẽ đến mức rất ít cảnh sát TQ được phép mang vũ khí. Không giống như tập đoàn đánh thuê bán quân sự Wagner được trang bị đầy đủ cho hoạt động tác chiến, các công ty an ninh TQ chủ yếu làm nhiệm vụ bảo vệ và không cần mang vũ khí sát thương. Đối với những công việc nguy hiểm ở nước ngoài, chúng dừng ở vai trò tư vấn và thuê cảnh sát địa phương trang bị vũ khí.
Tuy nhiên, định nghĩa rộng rãi của Bắc Kinh về an ninh quốc gia và nỗ lực đưa chính trị vào các doanh nghiệp thương mại cho thấy quân đội dễ dàng can thiệp sâu vào công việc của các công ty an ninh tư nhân. TQ có lịch sử bí mật sử dụng các doanh nghiệp để đạt các mục tiêu của chính phủ, chẳng hạn dùng đội tàu đánh cá có khả năng tác chiến để chiếm lĩnh các vùng biển, và các doanh nghiệp cung cấp internet kiêm thêm hoạt động gián điệp mạng cho chính phủ.
“Đảng Cộng sản TQ có thể sử dụng các công ty an ninh tư nhân như một phương tiện để lan rộng ảnh hưởng của mình – Sergey Sukhankin, một thành viên cấp cao tại tổ chức tư vấn Jamestown Foundation ở Washington DC nhận định – Tại một số quốc gia, những nghi ngờ như thế trong bối cảnh xảy ra cuộc bạo loạn của Wagner Nga đã khiến một số chính phủ không còn mặn mà ký hợp đồng với các công ty an ninh TQ”. Thực tế cho thấy, bất chấp một loạt cuộc tấn công ở Pakistan nhằm vào các công nhân TQ làm việc ở đó, năm ngoái Islamabad vẫn từ chối đề nghị của Bắc Kinh cử đội an ninh tư nhân đến bảo vệ họ, viện lẽ chính quyền sở tại có thể làm được việc này.
Dự án cơ sở hạ tầng tầm cỡ Vành đai và Con đường do Tập Cận Bình phát động với các cảng, đường sắt và đập trị giá hàng tỷ đôla ở hàng chục quốc gia (chủ yếu là các nước đang phát triển) đã tiến hành được hơn một thập niên. Dự án đã tạo việc làm cho hàng trăm ngàn công dân TQ gồm kỹ sư và công nhân ở những công trình ngoài TQ. Nhưng không phải lúc nào đội ngũ này cũng được an toàn.
Khi các doanh nghiệp TQ mở rộng hoạt động, Bắc Kinh đã khuyến khích các công ty an ninh thương mại như Huaxin Zhongan Group, China Huawei Security Group và DeWe Security Group thuộc Frontier Services Group vươn ra toàn cầu. Frontier là công ty con của tập đoàn đầu tư Citic trụ sở tại Bắc Kinh, có đồng sáng lập là Erik Prince, một nhà thầu quân sự người Mỹ được biết đến với công ty an ninh Blackwater nổi danh một thời, dù các báo cáo tài chính của Frontier cho biết ông này đã rời đi từ năm 2021.
Phần lớn hoạt động kinh doanh của các công ty an ninh trên là ở trong nước (chủ yếu là bảo vệ các tòa nhà văn phòng và điều hành xe bọc thép chở tiền chẳng hạn) nhưng tất cả đều quảng cáo sử dụng các cựu binh lực lượng đặc biệt của PLA và từng bảo vệ các công trình Vành đai và Con đường nằm ngoài TQ.
Các chính phủ nước ngoài cảnh giác sau vụ Wagner
Các chuyên gia phân tích an ninh cho biết, giống như các biểu tượng của chủ nghĩa tư bản Mỹ ở một số nơi trên thế giới, những dự án quốc tế của TQ là mục tiêu hấp dẫn cho những kẻ cướp và khủng bố xem sự hiện diện của Bắc Kinh là “mô hình khác của chủ nghĩa thực dân mới”.
Những cuộc đánh bom tự sát ở Pakistan đã giết chết, làm bị thương và đe dọa các công dân TQ (trong đó có ba giáo viên mất mạng vào năm ngoái). TQ phải đẩy mạnh các nỗ lực ngoại giao để chính phủ sở tại cho phép triển khai an ninh tư nhân bảo vệ họ. Công nhân TQ làm đường ở Sudan bị bắt cóc đòi tiền chuộc. Tháng Ba qua, chín công dân TQ bị bắn chết tại một mỏ vàng mới mở của Cộng hòa Trung Phi (CAR, chính quyền địa phương đổ lỗi cho lính đánh thuê Wagner).
Trước thực tế mới, chính phủ TQ đã đẩy mạnh các nỗ lực ngoại giao để chính phủ sở tại cho phép triển khai an ninh tư nhân bảo vệ công dân TQ. Nhu cầu bảo vệ công dân TQ ở nước ngoài và bảo vệ các khoản đầu tư ra nước ngoài đã đặt Bắc Kinh vào tình thế khó khăn. Bất kỳ hành động trả đũa trực tiếp nào của TQ đều được bị cản trở bởi một trụ cột trong chính sách ngoại giao quốc tế của TQ: Cam kết không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia khác.
Sau vụ tấn công mỏ vàng, ông Tập chỉ đưa ra những chỉ thị mơ hồ để bảo vệ công dân TQ và đưa thủ phạm ra trước công lý. Nhưng chính phủ TQ không thể làm gì hơn là nhắc lại cảnh báo du lịch và thúc giục chính phủ CAR hành động. Trong cuốn “Money for Mayhem: Mercenaries, Private Military Companies, Drones, and the Future of War” sắp xuất bản vào Tháng Mười 2023, học giả người Ý Alessandro Arduino xem các công ty an ninh tư nhân là cách chính phủ TQ “lấp đầy khoảng trống” giữa việc giữ vững chính sách “không can thiệp” và sự hiện diện tại chỗ của PLA.
Wagner đôi khi phải chấp nhận các hoạt động mạo hiểm vì lợi nhuận. Ngược lại, các công ty an ninh TQ thường được thuê bởi các tập đoàn kinh doanh TQ như công ty vận chuyển China Ocean Shipping và China Road and Bridge để bảo vệ lợi ích thương mại của họ. Theo các nhà quan sát, dù các công ty an ninh do chính phủ TQ kiểm soát và phải phục vụ các mục tiêu chính trị của Bắc Kinh, nhưng lại không trực tiếp giúp sức các chính phủ sở tại nếu có biến động xảy ra.
Ở nước ngoài, nhiều doanh nghiệp TQ chỉ muốn thể hiện họ thuần túy kinh doanh thương mại đa quốc gia và né tránh quan hệ với CPP. Nhưng các công ty an ninh thường làm điều ngược lại: Công khai sự liên kết với CPP.
“Bất cứ nơi nào có mặt của hoạt động an ninh, tổ chức đảng sẽ được thành lập – trang web của Huaxin Zhongan nhấn mạnh – Công ty luôn lấy phẩm chất chính trị làm nhân tố hàng đầu trong việc kiểm tra và quản lý các nhóm an ninh của công ty ở nước ngoài, đồng thời kiên quyết tăng cường sự lãnh đạo của đảng đối với những nhóm an ninh này”. Trên trang web của mình, Huaxin Zhongan cho biết 42% nhân viên bảo vệ chủ yếu làm việc ở TQ là quân nhân đã nghỉ hưu trong khi tất cả nhân viên an ninh ở nước ngoài đều là cựu quân nhân – dẫn lại từ Wall Street Journal.
